همواره یکی از مزیت‌های کاربرد اینترنت اشیا ایجاد فرصت‌های جدید پیش‌روی متخصصان در هر رشته‌ای است. این فناوری برای متخصصان بهداشت و درمان به‌منظور نظارت و کنترل دقیق‌تر سلامت بیمار امکانات درخوری را ارائه کرده است؛ به‌گونه‌ای که حتی خود بیماران نیز با تکیه بر قابلیت‌های اینترنت اشیا پزشکی IoMT امکان نظارت بهتری بر سلامت خود دارند. گفتنی است، وقتی دستگاه مبتنی بر اینترنت اشیا پزشکی مجهز به حسگرها، داده‌های بیمار را جمع‌آوری می‌کند، این اطلاعات به یک برنامه نرم‌افزاری ارسال می‌شود تا متخصصان بهداشت و درمان یا خود بیماران بتوانند آنها را دریافت و تحلیل کنند و تصمیم مناسب را باتوجه به وضع موجود بگیرند. حال اینکه اینترنت اشیا به‌شکل دقیق چه امکانات و دستاوردهایی در دنیای پزشکی فراهم آورده، موضوعی است که صمت در این شماره به آن می‌پردازد.

درمان بدون حضور در درمانگاه

سیدمهدی حسینی، مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ درباره کاربرد اینترنت اشیا در حوزه سلامت به صمت گفت: نظارت از راه دور بر بیمار یکی از مهم‌ترین کاربردهای این سیستم فناورانه است. گفتنی است، دستگاه‌های مجهز به فناوری اینترنت اشیا می‌توانند به‌صورت خودکار شاخص‌های سلامتی مانند ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن و موارد دیگر را از بیمارانی که به‌صورت فیزیکی در یک مرکز درمانی حضور ندارند، جمع‌آوری کنند. به‌همین دلیل، نیازی به مراجعه بیماران به مراکز خدمات‌درمانی نیست. وی در پاسخ به این پرسش که چرا امنیت اطلاعات در کاربردهای فناوری اینترنت اشیا در صنعت سلامت، مهم است، گفت: باوجود مزایای بسیار زیاد اینترنت اشیا در بخش سلامت، استفاده حداکثری از آن نیازمند رفع چالش‌های امنیتی آن است. باید توسعه‌دهندگان، مدیران و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشت و درمان با دستگاه‌های مجهز به اینترنت اشیا مطمئن شوند، ایمنی داده‌های جمع‌آوری‌شده با این دستگاه‌ها در سطح قابل‌اطمینانی وجود دارد، زیرا دستگاه‌های اینترنت اشیا در صورت ایمن‌سازی نامناسب، زمینه مساعدی را برای سرقت داده‌های حساس فراهم می‌کنند. بی‌گمان چیرگی بر چنین چالش مهمی، مسیر گسترش هرچه بیشتر بهره‌گیری از اینترنت اشیا را در حوزه سلامت، هموار می‌کند.

پایش ضربان قلب

حسینی در ادامه درباره برخی کاربردهای مهم اینترنت اشیا در بررسی مولفه‌های سلامتی افراد گفت: از آنجایی که نظارت بر نوسان‌های ضربان قلب نیز چالش‌‎برانگیز است، حتی برای بیمارانی که در مراکز درمانی حضور دارند، پایش ضربان قلب دیگر امکانی است که می‌توان از اینترنت اشیا انتظار داشت. گفتنی است، بررسی‌های دوره‌ای ضربان قلب، نوسان‌های سریع ضربان قلب را نشان نمی‌دهند. به‌علاوه، شرط لازم بکارگیری دستگاه‌های رایجی که برای پایش مداوم قلب در بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند، این است که بیماران به‌صورت‌پیوسته به دستگاه‌های سیمی متصل باشند. این موضوع تحرک بیماران را مختل می‌کند. امروزه، انواع دستگاه‌های کوچک مجهز به فناوری اینترنت اشیا برای پایش ضربان قلب در دسترس است که به بیماران اجازه می‌دهند، همزمان که به دلخواه حرکت می‌کنند، مطمئن باشند که عملکرد قلب آنها پیوسته پایش می‌شود. همچنین، بیشتر دستگاه‌های مدرن نظارت بر عملکرد قلب در مقایسه با نمونه‌های بیمارستانی، توانایی دقتی نزدیک به ۹۰ درصدی یا حتی بیشتر ارائه می‌کنند.

هشدار؛ اول ضدعفونی کنید

به‌گفته حسینی، در روش‌های سنتی، راه مناسبی برای اطمینان از اینکه ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و بیماران در مراکز درمانی دست‌های خود را می‌شویند، وجود ندارد. این در حالی است که امروزه بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز خدمات‌درمانی در جهان از فناوری اینترنت اشیا استفاده می‌کنند تا هنگام ورود افراد به اتاق‌های بیمارستان به آنها یادآوری شود که دست‌های خود را ضدعفونی کنند. همچنین، این دستگاه‌ها می‌توانند شیوه‌نامه‌هایی درباره بهترین روش ضدعفونی‌کردن برای کاهش خطرات درباره یک بیمار خاص ارائه کنند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد این دستگاه‌ها می‌توانند نرخ عفونت را در بیمارستان‌ها تا بیش از ۶۰ درصد کاهش دهند. مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ گفت: همچنین برای درمان موثرتر بیماران مبتلا به پارکینسون، باید ارائه‌دهندگان خدمات بهداشت و درمان بتوانند شدت علائم آنها را در طول روز ارزیابی کنند. حسگرهای اینترنت اشیا با جمع‌آوری مداوم داده‌های مربوط به علائم بیماری پارکینسون، انجام این کار را بسیار آسان‌تر می‌کنند. این دستگاه‌ها به بیماران این آزادی را می‌دهند که به‌جای گذراندن دوره‌های طولانی در بیمارستان، در خانه‌های خود زندگی کنند.

۳ ابزار کلیدی مجهز به اینترنت اشیا در بخش سلامت

دستگاه‌های پوشیدنی (wearable devices) یکی از متداول‌ترین نوع دستگاه مجهز به اینترنت اشیا در بخش بهداشت و درمان هستند، اما دستگاه‌هایی هم وجود دارند که فراتر از نظارت بر ارائه خدمات‌درمانی به‌نوعی در داخل بدن بیمار با روش بلع یا روی آن قرار داده می‌شود.

حسینی در ادامه، درباره انواع دستگاه‌‎های پوشیدنی که با این فناوری کار می‌کنند و دارای اشکال متفاوت‌تری هستند، گفت: جمع‌آوری داده‌ها از درون بدن انسان به‌طورمعمول موضوع حساسی است و از نظر بهداشتی ممکن است بروز آلودگی‌هایی را به‌همراه داشته باشد. اینکه یک دوربین یا یک پراب در دستگاه گوارش بیمار وجود داشته باشد، برای بیمار ناخوشایند است، در حالی که با استفاده از حسگرهای قابل‌بلع، جمع‌آوری اطلاعات از دستگاه گوارش و سایر اندام‌ها به روش آسان‌تری امکان‌پذیر است. برای مثال، این حسگرها اطلاعاتی درباره سطح PH معده ارائه یا به شناسایی دقیق منبع خونریزی داخلی کمک می‌کنند. این وسایل باید به اندازه‌ای کوچک باشند که به‌راحتی بلعیده شوند. آنها همچنین باید بتوانند به‌صورت مناسب و بهداشتی در بدن انسان شناور باشند یا حرکت کنند. در حال‌ حاضر چند شرکت مطرح تولید ملزومات درمانی در تلاش هستند تا حسگرهای بلعیدنی با چنین ویژگی‌هایی را تولید کنند.

وی در ادامه به معرفی دومین دستگاه مبتنی بر اینترنت‌اشیا پرداخت و گفت: اسپری‌های متصل به اینترنت اشیا می‌توانند بر دفعات حملات ناگهانی آسم نظارت کنند. چنین اسپری‌هایی با گردآوری داده‌ها از محیط به ارائه‌کنندگان خدمات بهداشت و درمان کمک می‌کنند که بتوانند تشخیص دهند، چه چیزی باعث حمله شده است. افزون بر این، وقتی بیماران اسپری را جا می‌گذارند یا به‌صورت صحیح از آن استفاده نمی‌کنند، به آنها هشدار داده می‌شود.

حسینی در ادامه، درباره جراحی رباتیک مبتنی بر ایترنت اشیا گفت: با استقرار ربات‌های کوچک متصل به اینترنت در داخل بدن انسان، جراحان می‌توانند روش‌های پیچیده‌ای را در جراحی پیاده‌سازی کنند که مدیریت آن با استفاده از دست انسان دشوار است. در عین حال، جراحی‌های رباتیکی که با دستگاه‌های کوچک اینترنت اشیا انجام می‌شود، می‌تواند اندازه برش‌های جراحی را کاهش دهد و به بهبود سریع‌تر بیماران منجر شود. این دستگاه‌ها باید به‌اندازه کافی کوچک و قابل‌اعتماد باشند تا عمل جراحی را با کمترین اختلال انجام دهند. آنها همچنین باید بتوانند شرایط پیچیده داخل بدن را تفسیر کنند تا تصمیم‌های درستی درباره نحوه انجام عمل جراحی بگیرند. ربات‌های اینترنت اشیا از سال‌های قبل تا هم‌اکنون برای جراحی‌ها به‌کار می‌روند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک چالش‌های موجود را رفع کنند.

دسترسی آسان به درمان و مراقبت

در ادامه، لیلا ابراهیمی، کارشناس در زمینه سلامت‌شناختی دیجیتال معتقد است: فناوری‌های زیادی در دنیا برای ارتقای سلامت به‌ویژه سلامت بیماران و سالمندان وجود دارد و در ایران هم از فناوری‌های بسیاری نظیر اینترنت اشیا استفاده می‌شود. به‌نظر آن چیزی که در حال‌ حاضر و در شرایط فعلی بسیار کمک‌کننده است، استفاده از فناوری‌هایی است که در سطوح پیشرفته مبتنی بر اینترنت اشیا کار می‌کنند.  وی در گفت‌وگو با صمت گفت: چند سالی می‌شود که فناوری‌های دیجیتال سلامت مغز برای بهبود توانبخشی افراد رو به رشد است و استفاده‌های فراوانی از آن می‌شود و در ایران هم برخی شرکت‌های دانش‌بنیان ورود کردند؛ اما هنوز آن‌گونه که باید جا بیفتد، موردبهره‌برداری قرار نگرفته است و ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه وجود دارند. وی ادامه داد: باتوجه به اینکه در دوران همه‌گیری کرونا، بسترهای فعالیت‌های مجازی در سطح وسیع فراهم شد، بسیاری از فعالیت‌های مربوط به مراقبت، قابلیت این را پیدا کرد که با استفاده از بسترهای سلامت‌شناختی دیجیتال به‌صورت مجازی انجام شود. در واقع، با بهره‌گیری از این فرآیند می‌توان در کنار مراقبت از سالمندان به روش سنتی، مراقبت‌های ویژه‌تری هم به‌کار بست. این امکانات موجب دسترسی افراد به پزشک و خدمات‌درمانی در جای جای کشور می‌شود، در واقع، افرادی که در شهرهای دورافتاده زندگی می‌کنند هم، می‌توانند به پزشک متخصص در هر جای کشور دسترسی پیدا کنند. در اصل مجازی شدن، این امکان را به خانواده‌ها می‌دهد تا دقت ویژه‌تری در مراقبت از سالمندان داشته باشند. وی افزود: همان‌گونه که اشاره شد، باتوجه به اینکه در همه‌جای کشور پزشکان متخصص یافت نمی‌شوند، می‌توان با بهره‌گیری از فرآیند سلامت دیجیتال از هرکجای ایران به پزشکان دسترسی داشته باشیم. خوشبختانه جمعیت زیادی از کشور دسترسی به تلفن‌های هوشمند دارند و می‌توانند از فناوری‌های سلامت دیجیتال استفاده کنند. به‌عبارت روشن‌تر، شکاف طبقاتی موجود در جامعه نمی‌تواند تاثیر جدی بر عملکرد سلامت دیجیتال بگذارد و همه اقشار جامعه می‌توانند از آن استفاده کنند و پراکندگی جغرافیایی، تاثیری در دسترسی افراد به امکانات پزشکی و مراقبتی در بحث استفاده از سلامت دیجیتال نخواهد داشت.

کاربردهای دیجیتالی شدن سلامت

این کارشناس بااشاره به اهمیت کاربرد فرآیند سلامت‌شناختی دیجیتال گفت: می‌توان سلامت‌شناختی را در چند حوزه مفید دانست. نخست آنکه، افراد در همه سنین می‌توانند از رویکردهای آن بهره بگیرند. گفتنی است، از کودکی تا سالمندی می‌توان با بهره‌گیری از فرآیندهای سلامت‌شناختی دیجیتال به ارتقای توانمندی افراد پرداخت. در فاز نخست این فرآیند، جامعه هدف بزرگ‌تر است و شامل طیف گسترده‌ای از افراد می‌شود که از اختلال شناختی رنج نمی‌برند و نیازمند مداخله شناختی نیستند. وی افزود: هدف از کاربرد فاز نخست این است که سرمایه شناختی افراد ارتقا یابد. برای کودکان زیر ۵سال می‌توان از طریق غنی کردن محیط اطراف آنها به ارتقای شناختی پرداخت. این گزاره به‌معنای آن نیست که برای ارتقای توانمندی شناختی باید کودکان را در کلاس‌های متنوع ثبت‌نام کرد، اما هرچقدر بتوان از سال‌های ابتدایی کودکان را درگیر کرد، مهارت‌های شناختی آنان افزایش پیدا می‌کند. گفتنی است، در این سن، مغز در بهترین مرحله رشد قرار دارد و سیناپس‌های بیشتری در حال اتصال است، به‌همین دلیل مهارت‌های شناختی رشد بیشتری می‌کنند. حال وقتی در سنین ابتدایی مهارت‌های شناختی افراد ارتقا پیدا کند، آنها در سنین بالاتر از توانایی‌های بیشتری برخوردار خواهند بود و متناسب با آن اتفاقات بهتری برای آنها پیش خواهد آمد. وی افزود: تحقیقات نشان داده کودکانی که در سنین کم از ارتقای شناختی بالاتری برخوردار شدند، شغل‌های بهتری پیدا و درآمد بالاتری کسب کرده‌اند، همچنین روابط اجتماعی بهتری را تجربه می‌کنند و در کل زندگی با کیفیت بالاتری را خواهند داشت. فاز دوم سلامت‌شناختی دیجیتال مربوط به مرحله پیشگیری است که جامعه هدف کوچک‌تری را در بر می‌گیرد، اما باز هم افرادی را شامل می‌شود که نیاز به مداخلات توان‌شناختی ندارند. برای مثال، همه سالمندان دچار اختلال حافظه نمی‌شوند، اما روند کاهش مهارت‌های شناختی در سالمندی وجود دارد و می‌توانیم با اصول و روش‌هایی از بروز آنها پیشگیری کنیم و با یک‌سری از مداخله‌های شناختی روند آلزایمر و دیگر آسیب‌های دوران سالمندی را کاهش دهیم. به‌گفته این کارشناس، مرحله بعدی این فرآیند مربوط به توانبخشی شناختی است که جامعه هدف آن افرادی هستند که به‌طورمشخص دارای اختلالات شناختی هستند و بیشتر سالمندان و معلولان را در برمی‌گیرد. برای مثال، افرادی که دارای بیش‌فعالی یا اختلال در یادگیری هستند، حتی از اعتیاد رنج می‌برند یا سالمندانی که مبتلا به آلزایمر هستند، باید از رویکرد سوم سلامت‌شناختی دیجیتال در بحث ارتقای سلامت خود بهره بگیرند.

سخن پایانی

به‌گفته بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت آنلاین برای توسعه این روند درمانی، لزوم همکاری سازمان‌های دولتی احساس می‌شود. در واقع، سازمان‌های مربوطه باید بتوانند سازکارهای بهره‌گیری از فناوری سلامت دیجیتال را فراهم کنند. اگر قرار است وزارت بهداشت یا بهزیستی در این زمینه اقدامی انجام دهند، امروز زمان آن رسیده است که از فناوری‌ها در بحث مراقبت از معلولان و افرادی که نیازمند مراقبت‌های توانبخشی هستند، استفاده وسیع شود. در کل، امروزه نیاز است که از فرآیندهای سلامت دیجیتال و بسیاری از روش‌هایی که مبتنی بر اینترنت اشیا است، در کشور بیشتر بهره گرفته شود، چرا که همان‌گونه که در گزارش هم آورده شد، این بستر از هزینه‌ها جلوگیری می‌کند و در نهایت هزینه‌ای که بر جامعه تحمیل می‌شود، کمتر خواهد بود.