فیروز نادری، دانشمند ایرانی، مدیرکل اکتشافات منظومه شمسی در ناسا بود و همزمان با بیستمین سالگرد پرتاب مریخ نورد روح (بزرگ‌ترین دستاورد نادری در اکتشافات مریخ) از کالبد خاکی زمین بیرون رفت. فیروز متولد ۵ فروردین ۱۳۲۵ در شیراز و اصالتا از طایفه‌های ایل قشقایی بود. وی ۳۶ سال در سمت‌های مختلف فنی و اجرایی در آزمایشگاه رانش جت ناسا گذراند و در برخی از ماموریت‌های فضایی رباتیک امریکا مشارکت داشت. نادری در سال ۲۰۱۶ از ناسا بازنشسته شد.

همه ما در انسان بودن‌ مشترک و متحدیم

در سال ۲۰۱۶ ناسا به پاس خدمات ارزنده دکتر نادری نام سیارک (۵۵۱۵) EL۱ ۱۹۸۹‎ که در منظومه شمسی قرار دارد، را به سیارک نادری تغییر داد. پس از تصویب ممنوعیت ورود شهروندان ایران و ۶ کشور دیگر به امریکا «اصغر فرهادی»کارگردان ایرانی نامزد جایزه اسکار در اعتراض به این ممنوعیت از سفر به امریکا خودداری کرده و دکتر نادری و «انوشه انصاری» را به عنوان نمایندگان خود در این رویداد معرفی کرد. در تعریف نادری از زندگی می‌خوانید: « من عاشق ایرانم؛ ریشه‌هایم به ایران بر می‌گردد و جایی است که یکی از قدیمی‌ترین و مغرورترین تمدن‌های بشری در آن شکل گرفته. از سوی دیگر بیش از دو سوم عمرم را در امریکا گذرانده‌ام و عاشق این کشورم. من هم‌آن‌قدر که ایرانی هستم امریکایی هم هستم؛ این پیوند جدا شدنی نیست، درست مثل وقتی که زرده و سفیده تخم‌مرغ را هم زدید دیگر نمی‌توانید از هم تفکیک‌شان کنید. اما فارغ از این بحث‌ها یکی از چیزهایی که کار فضا به شما یاد می‌دهد این است که همه ما در انسان بودن‌مان مشترک و متحدیم. هر وقت که خیلی مغرور می‌شویم بد نیست برگردیم و خودمان را از فضا نگاه کنیم که فقط یک نقطه ریز در بی‌کران‌ها هستیم. از فضا همه ما زمینی هستیم و ملیت‌ها رنگ می‌بازند.»

از شیراز تا ناسا

نادری دوره کارشناسی خود را در رشته برق در دانشگاه ایالتی آیووا و کارشناسی ارشد و دکترای خود را در سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به اتمام رساند. وی پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازی، مدتی در مرکز «سنجش از دور ایران» فعالیت کرد. او در سال ۱۹۷۹ به «آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا» (JPL) پیوست و در این سال‌ها در زمینه‌های مختلفی مثل مهندسی سامانه‌ها، توسعه‌ی فناوری، مدیریت برنامه و پروژه‌ی سامانه‌های ارتباط ماهواره‌ای، رصدخانه‌های سنجش از دور زمین، رصدهای اخترفیزیکی و سامانه‌های سیاره‌ای کار کرد.

روح و فرصت در مریخ

ناسا در سال ۲۰۰۰ پس از دو بار ناکامی دانشمندانش در هدایت و به ثمر رساندن پروژه اکتشافی مریخ تصمیم به توقف آن گرفت ولی نادری با ارائه‌ طرح خود آنها مجاب کرد یک بار دیگر به این برنامه فرصت دهند؛ به این ترتیب نادری مدیر پروژه اکتشاف در مریخ شد. یک سال بعد تیم تحت نظر نادری موفق شد مدارگرد ادیسه را به مدار مریخ بفرستد. از آن پس تا سال ۲۰۰۴ دو مریخ‌نورد «روح» و «فرصت» بر مریخ فرود ‌آمدند. نادری در تشریح این دستاورد می‌گوید: «روح» را به [بستر خشک] دریاچه‌ای فرستادیم که فکر می‌کردیم در آن‌جا بتواند شواهدی از وجود آب یا حیات قدیمی پیدا کند. اما در این مورد تیرمان به خطا رفت. «فرصت» نیز به جایی که پیش‌بینی می‌شد حاوی مواد معدنی مانند هماتیت باشد فرستاده شد؛ این یکی ثمر داد و توانست با کشف هماتیت که نشان‌دهنده‌ وجود آب در گذشته است کمک بزرگی به ما کند.

فرود نخستین مریخ‌نورد

اما بزر‌گ‌ترین دستاوردهای فیروز نادری در مدیریت ماموریت‌های مریخ در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰ به‌دست آمد. نادری از خاطراتش درباره شب فرود نخستین مریخ‌نورد این طور می‌گوید: «شب فرود را کاملا به یاد دارم؛ نخستین بار در عمرم بود که واقعا صدای ضربان قلبم را می‌شنیدم. یکشنبه روزی بود و همه در اتاق کنترل عملیات جمع شده بودیم. وقتی اعلام شد که فرود با موفقیت انجام شده تمام حسی که ۴-۵ سال در طول ساخت دستگاه در دلم مانده بود یک باره داشت فوران می‌کرد. دیگر کنترل چشمانم را نداشتم ولی در عین حال نمی‌خواستم در آن شرایط دیده شود، برای همین دور از دید دوربین رفتم یکی از همکارانم را بغل کردم با هم گریه کردیم، لحظه خاصی بود.» JPL پس از موفقیت‌های «روح» و «فرصت» تمام توانش را جمع کرد تا پروژه‌ بعدی خود موسوم به آزمایشگاه علمی مریخ (MSL) را راهی این سیاره کند. این آزمایشگاه که بعدا به مریخ‌نورد کنجکاوی (Curiosity) تغییر نام داد، طبق برنامه قرار بود سال ۲۰۰۹ پرتاب شود، ولی به دلیل آماده نبودن، تاخیر خورد و نهایتا در اواخر ۲۰۱۱ میلادی پرتاب شد و در ۶ اوت ۲۰۱۲ به مریخ رسید.

سکاندار منظومه خورشیدی

در سال ۲۰۱۱ وی به بالاترین پست دوران کاری خود دست یافته و به عنوان مدیرکل اکتشافات منظومه خورشیدی در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا منصوب شد. نادری سرانجام بعد از ۳۶ سال فعالیت در ناسا در فوریه ۲۰۱۶ تصمیم به بازنشستگی گرفت و طی نامه‌ای با همکارانش خداحافظی کرد؛ او با اشاره به اینکه ۳۶ سال گذشته در نظرش در چشم به هم زدنی سپری شده می‌نویسد: «۳۶ سال قبل زمانی که به ناسا پیوستم فکر می‌کردم تا وقتی شور و شوقم نسبت به کار باقی است این‌جا می‌مانم و روزی که احساس کنم این اشتیاق در حال کم‌رنگ شدن است آن را ترک خواهم کرد. حالا بعد از ۳۶ سال نه تنها آن روز نیامده، بلکه هر آنچه باعث عشقم به کار در این مکان بود بیش‌تر هم شده. با این وجود فکر می‌کنم اکنون زمان درستی برای این است که مشعل را به فرد دیگری بدهم.»

سیارک نادری

فیروز نادری در طول زندگی حرفه‌ای‌اش بارها تقدیر شده؛ بالاترین نشان ناسا، مدال خدمات برجسته را گرفته، به عنوان فرد موثر سال ایالات متحده امریکا انتخاب شده، جایزه لیبرال را در ۲۰۱۴ دریافت کرده، نشان افتخار الیس آیلند را در سال ۲۰۰۵ به سینه زده و به عنوان یکی از رهبران برجسته تاریخ ناسا برگزیده شده است. اما آن طور که خودش می‌گوید یکی از آنها را که آخرین‌شان هم هست بیش از همه دست دارد و آن نام‌گذاری یک سیارک به نام او است. این سیارک که پیش‌تر (EL۱ ۱۹۸۹ ۵۵۱۵) نام داشته ۱۰ کیلومتر قطر دارد و به کمربند سیارک‌های بین مریخ و مشتری تعلق دارد. ناسا برای این تغییر نام ناگزیر شده از انجمن بین‌المللی نجوم (IAU) این موضوع را درخواست کند که با موافقت آنها به انجام رسیده. یکی دیگر از یادگاری‌های ماندنی برای نادری شکستگی بینی‌اش است؛ فیروز واقعه را این طور تعریف می‌کند که: «دماغم درست روزی که از رساله دکترایم دفاع کردم شکست ولی اقدامی برای درمانش نکردم؛ ماجرا از این قرار بود که بعد از دانشگاه برای تماشای مسابقه بیسبال رفته بودم؛ یک دستم ساندویچ بود و دست دیگرم نوشیدنی که یکی از بازیکنان مشهور آن دوره به توپ ضربه زد و مستقیم خورد به دماغ من و بعد برگشت توی زمین؛ اگرچه دماغم شکست ولی خاطره‌ای شد برای خودش و من هم یادگاری نگهش داشتم! »

شریف‌بودن از همکاری با ناسا ارزشمندتر است

و در نهایت فیلم سخنرانی احساسی دکتر فیروز نادری در مراسم اسکار ۲۰۱۷ درباره بر عهده گرفتن سرپرستی کودکی به نام محمد است که این روزها در فضای مجازی دست به‌دست می‌شود.

نادری در این سخنرانی با بیان خاطره‌ای از ارسال یک هدیه به مناسبت نوروز برای محمد و نامه تشکرآمیز محمد که او را به عنوان الگوی خود در نظر گرفته سخن گفت. نادری در آن سخنرانی با جملاتی بغض‌آلود آرزو می‌کند که محمد روزی جایزه نوبل را در دست بگیرد و تاکید می‌کند: « اگر جایزه نوبل را هم در دست نگرفت و فقط یک انسان شریف بود(کافی است). به نظر من این شریف بودن یقینا از هرگونه همکاری من با ناسا ارزشمندتر است».