کمبود حامل‌های انرژی اعم از برق و گاز سبب شده تولیدکنندگان در تابستان و زمستان با چالش‌هایی مواجه باشند. قطعی یک‌باره برق و گاز باعث وارد آمدن خسارت‌هایی به واحدهای صنعتی شده که گاهی جبران این آسیب‌ها خود به سرمایه‌ای جدید نیاز دارد.

این موضوع در کنار کاهش تیراژ و کمبود محصول در بازار، مشکلاتی را برای اقتصاد به‌وجود خواهد آورد. آشفتگی بازار مواد اولیه به‌طور قطع زمینه‌ساز چالش‌های تولید محصولات نهایی خواهد بود. به‌عنوان مثال، اگر تولید فلزات با مشکل روبه‌رو شود، تولید محصولات هم با مشکلاتی همراه خواهد شد. در این‌باره چه برنامه‌هایی وجود دارد؟ صمت در این گزارش به سوخت جایگزین صنایع در صورت قطع گاز پرداخته است.

سوخت جایگزین

یونس اکبرپورپایدار، رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه‌های صنعتی و خودرو تبریز درباره وضعیت تامین گاز موردنیاز واحدهای تولیدی به صمت گفت: تامین گاز واحدهای صنعتی در زمستان هنوز مشخص نشده است. براساس روند موجود معمولا یک‌شبه تصمیم‌گیری شده و فردا آن تصمیم به اجرا درمی‌آید.

وی افزود: سال گذشته در ماه‌های پایانی سال، قیمت گاز ۵ برابر شد و در کنار کمبود گاز، این امر مشکلات واحدهای صنعتی را دوچندان کرد. او ادامه داد: مدتی است اداره گاز، نامه‌ای به برخی واحدهای صنعتی ارسال و عنوان کرده صنعتگران باید از سوخت جایگزین استفاده کنند.

این فعال صنعت اضافه کرد: انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه‌های صنعتی و خودرو تبریز طی نامه‌ای اعلام کرد سوخت جایگزین گاز برای واحدهای تولیدی گازوئیل است، اما یک تولیدکننده چگونه می‌تواند مثلا ۲۰ هزار لیتر گازوئیل را در کارخانه خود نگهداری کند؛ ضمن آنکه چگونگی تامین آن هم چالشی دیگر است. او گفت: این‌گونه نیست که تولیدکنندگان وارد بازار شوند و گازوئیل موردنیاز را خریدار کنند.

اکبرپورپایدار با بیان اینکه کسی پاسخگوی پرسش‌های صنعتگران نیست، عنوان کرد: در حال‌حاضر مطرح شدن سوخت جایگزین تقریبا برای ۷۰ درصد واحدهای صنعتی ایجاد مشکل کرده است.

تغییر سخت‌افزاری

رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه‌های صنعتی و خودرو تبریز در ادامه سخنان خود با اشاره به ضرورت ایجاد زیرساخت‌ها برای نگهداری سوخت جایگزین مانند گازوئیل تصریح کرد: برای نگهداری گازوئیل نیاز به مخازنی خاص بوده که هزینه‌بر است. علاوه‌بر اینکه برای استفاده از گازوئیل به‌جای گاز باید مشعل‌ها تغییر کنند. در واقع باید تمام سیستم‌های گرمایشی و تجهیزات مصرفی انرژی تعویض شود. جدا از این امر در ماشین‌آلات و کوره‌ها نیز باید تغییراتی اعمال شود. وی گفت: با توجه به مشکلات نقدینگی حاکم بر واحدهای صنعتی، تحمیل این هزینه‌ها، مشکلات تولید را مضاعف می‌کند. به‌عنوان مثال، یک قطعه‌سازی که در حوزه رنگ کار می‌کند، دست‌کم بین ۱۵ تا ۲۰ مشعل جدید نیاز دارد. قطعه‌سازانی هم که در حوزه ریخته‌گری فعالیت دارند به‌دلیل استفاده از کوره مصرف گاز بالایی دارند؛ بنابراین تامین سوخت جایگزین برای این صنعتگران مشکل‌سازتر خواهد بود.

راهکارهای هزینه‌‌بر

اکبرپورپایدار با اشاره به شرایط اقلیمی آذربایجان‌شرقی عنوان کرد: دمای هوا در شهر تبریز به منفی ۲۲ درجه هم می‌رسد و این امر مصرف گاز را در این استان افزایش می‌دهد. این در حالی است که آذربایجان‌شرقی در انتهای خط لوله گازی قرار دارد که وارد ترکیه می‌شود؛ در نتیجه افت فشار در این استان بالاست. اکبرپورپایدار با بیان اینکه در کشورهای صنعتی فشار بر بهینه‌سازی سوخت برای مصارف خانگی است، ادامه داد: این در حالی است که در ایران از واحدهای صنعتی و تولیدکنندگان انتظار می‌رود در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند. او تاکید کرد: صنعتگر کار تولید می‌کند؛ بنابراین باید انرژی موردنیاز آن تامین شود تا چرخ اقتصاد بچرخد. اگر در کار صنعت اخلال به‌وجود آید، آسیب آن به تمام جامعه وارد خواهد شد. رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه‌های صنعتی و خودرو تبریز در پایان یادآور شد: اداره گاز در مهر امسال طی نامه‌ای تاکید بر سوخت جایگزین در واحدهای صنعتی کرده تا اگر به‌هر ترتیبی، روزی گاز کارخانجات قطع شد، عنوان کند از قبل اطلاع‌رسانی شده بوده؛ بدون اینکه پرسش شود آیا این راهکار قابلیت اجرا برای واحدهای صنعتی دارد یا خیر یا سرمایه موردنیاز آن برای تامین تجهیزات فراهم است یا خیر؟

ضرورت بهینه‌سازی سوخت

در ادامه احمدرضا رعنایی، رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان استان مرکزی درباره تامین گاز موردنیاز تولید در این استان به صمت گفت: استان مرکزی یکی از استان‌های صنعتی کشور بوده که به‌لحاظ آب‌وهوایی جزو اقلیم سردسیر کشور به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو تامین گاز موردنیاز واحدهای صنعتی آن با مشکلاتی همراه است.

او افزود: برای زمستان امسال به صنعتگران گفته شده که باید از سوخت جایگزین استفاده کنند. وی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود توازن گازی امسال نسبت به سال گذشته کمتر شده و تامین گاز مصرفی کمتر از میزان موردنیاز مصارف خانگی و صنایع باشد.

رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان استان مرکزی با بیان اینکه باید دید دولت چه برنامه‌ای برای سوخت جایگزین دارد، گفت: بهینه‌سازی مصرف انرژی یکی از ضروریات چه در مصرف خانگی و چه مصارف صنعتی است که باید با مدیریت درست عملیاتی شود. او افزود: تحقق این موضوع به برنامه‌ریزی نیاز دارد تا در تابستان با کمبود برق و در زمستان با کمبود گاز مواجه نباشیم.

تجهیزات جدید

رعنایی در ادامه سخنان خود با اشاره به تغییراتی که در برخی واحدهای صنعتی رخ داده، عنوان کرد: در دو سال اخیر با مواجه شدن صنعتگران با کمبود برق و گاز، بخشی از واحدهای تولید به سوی خرید تجهیزات موردنیاز برای پوشش سوخت کارخانجات خود رفته‌ و با خرید ژنراتورهای برق مشکل تامین سوخت برق در تابستان را حل کرده‌اند. این ژنراتورها با سوخت گازوئیل کار می‌کنند و با توجه به اینکه کمبود گاز در زمستان به‌دلیل مصرف نیروگاه‌ها برای تامین برق است در این راستا واحدهای صنعتی می‌توانند از بار نیروگاه‌ها کاسته و برق موردنیاز خود را با این ژنراتوری‌ها تهیه کنند. به‌این ترتیب، ضمن تولید برق می‌توانند در مصرف گاز صرفه‌جویی کنند.

جبران خسارت

آرمان خالقی، عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت درباره تامین انرژی موردنیاز تولید به صمت گفت: یکی، ‌دو سال قبل خانه صنعت، معدن و تجارت در حوزه حامل‌های انرژی برای صنایع موضوعی را مطرح کرد مبنی بر الزام بیمه از سوی شرکت‌های خدمات‌رسان حامل‌های انرژی که باید به صنعتگران پرداخت شود. در واقع مشکلی دوگانه رخ داده و به‌دلیل کمبود گاز، تولید برق هم دچار مشکل شده است.

او ادامه داد: در تدوین قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار پیشنهاد دادیم الزام بیمه برای جبران خسارت واحدهای صنعتی اجرایی شود، زیرا این مشکل (قطعی برق و گاز) به‌طور مزمن در کشور وجود دارد.

عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه قربانی نخست کمبود انرژی، تولید است و برق و گاز شهرک‌های صنعتی در اولویت قطعی برق و گاز قرار دارند، تصریح کرد: بحث ما این بود که با توجه به تامین نشدن انرژی و قطعی‌های طولانی یا در اولویت قرار دادن واحدهای صنعتی برای قطعی برق و گاز، به موضوع خسارت‌های واحدهای صنعتی رسیدگی جدی شود.  خالقی یادآور شد: برخی مواقع بدون هشدار قبلی، خاموشی برق و گاز رخ می‌داد که معضلات بسیاری برای تولیدکننده به‌دنبال داشت؛ به‌ویژه که این امر ادامه‌دار است. از این‌رو اصرار داشتیم در قانون بهبود مستمر فضای کسب‌وکار این موضوع که قطعی‌ها باید از قبل اطلاع داده شود و بدون هشدار قبلی خاموشی رخ ندهد، گنجانده شود. بنابراین تاکید شد تا جایی که ممکن است باید قطعی‌ها با اطلاع‌رسانی باشد، در غیر این صورت، شرکت خدمت‌رسان (آب، برق و گاز) باید خسارت پرداخت کند. خالقی در ادامه سخنان خود با اشاره به خسارت‌های واردشده به واحدهای صنعتی عنوان کرد: قطعی یک‌باره حامل‌های انرژی علاوه‌بر آسیب زدن به ماشین‌آلات و تجهیزات، منجربه فاسد شدن مواد اولیه و محصولات در خط تولید می‌شود. آسیب‌ها در صنعت نساجی، پلاستیک، مواد غذایی و... جدی و سنگین است. به‌عنوان مثال، صنایعی که از کوره استفاده می‌کنند، کوره داغ بوده و مواد اولیه در آن مذاب می‌شوند و هنگامی که برق یا گاز قطع می‌شود با سرد شدن کوره، این مواد مذاب در داخل کوره منجمد می‌شود. در ادامه جدا کردن این مواد اولیه منجمد شده بسیار دردسرساز بوده که یا کوره باید مستهلک اعلام شود یا با ابزاری آرام‌آرام این مواد مذاب منجمد شده خرد کرده و از کوره جدا شوند.  این کارشناس حوزه صنعت اضافه کرد: این معضل برای دستگاه‌هایی که مواد پلاستیکی در داخل آنها قرار می‌گیرد هم وجود دارد. عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: برخی قطعات ماشین‌آلات، به‌ویژه در هنگام قطعی ناگهانی برق، دچار آسیب جدی می‌شوند مثلا قطعات الکترونیکی می‌سوزند. در نتیجه صنعتگر هم خسارت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دارد، هم بخشی از محصولاتش فاسد شده و از بین می‌رود. مثلا شیری که در داخل خط تولید است، پس از خاموشی باید کامل دور ریخته شود یا پارچه‌ای که در حال بافته شدن یا رنگ‌آمیزی است، تبدیل به ضایعات شده و باید دور انداخته می‌شود.

جریمه در کنار خسارت

خالقی در ادامه به برخی خسارت‌های خارج از حلقه تولید اشاره کرد و گفت: اگر به‌دلیل مشکلات و کمبود حامل‌های انرژی، مدتی تولید متوقف شود، تیراژ متناسب با ظرفیت برنامه‌ریزی شده نبوده و دوباره واحدهای صنعتی با چالش‌های مالی روبه‌رو خواهند شد.  او ادامه داد: کارگر بیکار می‌ماند و واحد تولیدی تعهد دارد سر زمان مقررشده، کالایی را تولید کند و به خط تولید محصول نهایی برساند، با چنین شرایطی تولیدکننده از تولید عقب می‌افتد و جریمه می‌شود. وی اظهار کرد: سیستم بانکی هم کاری به تولید داشتن یا نداشتن صنعتگر ندارد و سود تسهیلات پرداخت‌شده را در زمان مقرر طلب می‌کند؛ از این‌رو باید به موضوع خسارت‌های قبلی در کنار دریافت جریمه رسیدگی شود. خالقی در ادامه سخنان خود گفت: مکان‌هایی که در حوزه گاز سرشاخه بوده و در منتهی‌الیه شبکه گازرسانی مانند شمال‌غرب یا شمال‌شرق و... هستند، فشار گاز کافی ندارند و همچنین در شبکه نیستند، شدت سرما در این مناطق به قدری بالا می‌رود که قادر به تامین گاز موردنیاز نبوده و یک تا دو هفته تولید آنها متوقف می‌شود. کسی هم پاسخگوی تعطیلی این واحدهای صنعتی و خسارت‌هایی که به آنها وارد می‌شود، نیستند. عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت معتقد است شرکت توانیر، گاز و شرکت‌هایی متولی این امر، با توجه به اهمیتی که این موضوع دارد باید فکری جدی درباره تضمین تامین حامل‌های انرژی واحدهای تولیدی داشته باشند. به‌عنوان مثال در دوره‌ای در اوج شیوع ویروس کرونا، گفته شد برق کارخانه‌هایی در یکی از مناطق کشور قطع شده که برای کشور تامین اکسیژن می‌کردند. البته به‌طور ویژه این موضوع پیگیری شد که این نوع کارخانجات از قطعی حامل‌های انرژی مستثنا شوند. مثلا برق کارخانه داروسازی را نمی‌توان قطع کرد؛ بنابراین برای مدیریت مصرف حامل‌های انرژی باید تمام این موارد دیده شده و خاموشی‌ها هوشمندانه‌تر انجام شود تا خسارت ‌های جانبی بزرگ‌تری به وجود نیاید.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، امسال تامین گاز برای واحدهای صنعتی نسبت به سال گذشته دشوارتر بوده و صنعتگران باید به‌دنبال سوخت‌های جایگزین مانند گازوئیل باشند. این در حالی است که تامین گازوئیل، نیاز به مخازن خاص داشته تا امکان نگهداری آن در کارخانجات با کمترین خطر فراهم شود. برای عبور از این گردنه به‌نظر می‌رسد صنعتگران باید به‌دنبال روش‌های نوین تولید با مصرف سوخت کمتر باشند تا مشکلاتشان کمتر شود.