امروزه بسیاری از فعالان در مشاغل گوناگون، از این بابت که ممکن است روزی پیشرفت فناوری برای‌شان خطرساز شود، ابراز نگرانی می‌کنند، چرا که ممکن است با افزایش روزافزون فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، آینده شغلی افراد در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. این در حالی است که این روزها برخی شرکت‌ها برای تسریع در انجام کارهای مختلف، تلاش می‌کنند ربات و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را جایگزین نیروهای انسانی کنند تا هم در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنند و هم بهره‌وری خود را افزایش دهند. این روند، مخالفان بسیاری نیز دارد که نشان می‌دهد که مخالف کاربرد فناوری در سطوح پیشرفته هستند.

نمونه این شرایط در اروپای قرن ۱۹ رخ داد، زمانی که ماشین‌ها به‌جای انسان کار می‌کردند، اما آیا می‌توان زمانی را که هوش مصنوعی و ربات‌ها جایگزین بسیاری از مشاغل شده‌اند، پیش‌بینی کرد؟ صمت در این گزارش به بررسی نظر کارشناسان درباره سوال یادشده پرداخته است.

ترس از فناوری، یک جنبش بریتانیایی

لادیسم؛ جنبشی اجتماعی صنعتگران نساجی بریتانیا در قرن نوزدهم بود که در نتیجه آن کارگران این واحدهای صنفی و کارخانجات در اعتراض به ورود تکنولوژی و جایگزینی ماشین‌آلات به‌جای نیروی انسانی به تخریب ماشین‌آلات بافندگی پرداختند.

این گروه در برابر تغییراتی که بر اثر انقلاب صنعتی ایجاد شده بود، به اعتراض پرداختند، چرا که احساس کرده بودند این تغییرات، باعث از دست رفتن شغل‌شان می‌شود و شیوه‌ زندگی آنها را تغییر خواهد داد، در واقع، نگرانی کارگران از ماشین‌های بزرگی که به‌جای آنها در کارخانه‌ها کار می‌کردند، آشوب‌هایی را به‌وجود آورد که تنها یک واژه دلیل اصلی اعتراضات آنها بود؛ ترس به‌خطر افتادن شغل و معیشت.

از آن به بعد، اصطلاح «لادایت» برای توصیف کسانی که با صنعتی شدن یا فناوری‌های جدید مخالفت می‌کنند، استفاده می‌شود. امروزه هم می‌توان این اصلاح را برای افرادی که از کاربرد هوش مصنوعی و ربات‌ها در فضای گوناگون شغلی می‌ترسند، به‌کار برد.

 باوجود توسعه فناوری به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته و رسانه‌ای شدن دستاوردها، در برخی مواقع شاهد این ترس و نگرانی هستیم؛ برای مثال ایجاد یک فرآیند جدید مبتنی بر هوش مصنوعی در نظام اداری همواره با ممانعت‌های اولیه کارکنان و عدم‌استقبال آنها روبه‌رو شده است.

راهی جز کاربرد هوش مصنوعی در مشاغل نداریم

سیدمهدی خلیق‌رضوی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان و فعال عرصه کسب‌وکارهای نوین، در گفت‌وگو با صمت و در پاسخ به این پرسش که آیا فراگیر شدن ماشین‌های هوشمند در کسب‌وکار می‌تواند مانند انقلاب صنعتی عمل کرده و منجر به افزایش بیکاری در مقطعی از تاریخ شود، گفت: هوش مصنوعی یک ابزار است که با گذشت زمان بیش از پیش مورداستفاده صنایع قرار می‌گیرد. برای مثال، زمانی که برق اختراع شد، صاحبان مشاغل به‌تدریج از آن استفاده کردند و امروز استفاده نکردن از آن بی‌معنی به‌نظر می‌رسد، بنابراین با گذشت زمان، هوش مصنوعی هم یکی از اجزای مهم و انکارنشدنی زندگی ما محسوب می‌شود و چنان با آن آمیخته می‌شویم که نمی‌توانیم تصوری از نبود آن داشته باشیم.

وی افزود: در واقع در توسعه تکنولوژی، انتخاب دیگری نداریم و ناگزیر از استفاده هوش مصنوعی هستیم. چنانچه در دنیای امروز نیز بدون آنکه آگاه باشیم، از هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم.

این عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان بااشاره به اینکه، فارغ از مثبت یا منفی بودن ابزارگرایانه به هوش مصنوعی این نگرش در زندگی روزمره و کسب‌وکارها رواج دارد، گفت: در واقع استفاده از نوع و میزان استفاده از هوش مصنوعی بستگی به توسعه‌دهندگان دارد. کاربردی کردن هوش مصنوعی در شرایطی که اپلیکیشن‌های مختلف برمبنای هوش مصنوعی توسعه یافته‌اند، بستگی به نگرش توسعه‌دهندگان دارد. همچنین، بستگی به انتخاب ما هم دارد که از هوش مصنوعی در راستای نفع یا زیان بشریت استفاده کنیم.

در نهایت، اگر این فرآیند در مسیر درست قرار گیرد، خدمات زیادی در طیف‌های گوناگون به انسان ارائه خواهد داد.

خلیق‌رضوی بااشاره به کاربردی شدن هوش مصنوعی در مشاغل مختلف گفت: می‌توان نرم‌افزارهای هوش مصنوعی را به ۴ دسته تقسیم‌بندی کرد؛ یک دسته هوش مصنوعی جایگزین برخی مشاغل و فعالیت‌های انسانی می‌شود که نیاز به خلاقیت و تفکر انسانی ندارد. برای مثال خوانش بارکدهای خرید در فروشگاه‌های بزرگ. این بارکد را ماشین از ما بهتر می‌خواند. مشاغلی هستند که ضرورتی ندارد که به انسان سپرده شوند و ماشین بهتر آن کارها را انجام می‌دهد. به‌طورمعمول در این مشاغل نیازی به احساسات و خلاقیت انسانی نیست و ذات این مشاغل تکراری و خسته‌کننده است. در آینده نزدیک، چنین مشاغلی از دسترس انسان خارج شده و با ماشین‌های هوشمند انجام خواهند شد. حتی برخی از این مشاغل برای انسان خطرناک هستند و بهتر است به ماشین‌ها سپرده شوند، بنابراین در چندین سال آینده، این مشاغل کامل به ماشین‌ها سپرده می‌شوند و دیگر در گزینه‌های انتخابی انسان نخواهند بود.

این فعال در عرصه کاربرد هوش مصنوعی در کسب‌وکار گفت: اما یک‌سری مشاغل هم هستند که نیاز به خلاقیت و احساسات دارند و جنبه‌های انسانی آنها بسیار بالاتر از جنبه‌های ماشینی است. حداقل تا ۱۰ سال آینده نمی‌توان این نوع مشاغل را به ماشین‌ها سپرد؛ برای مثال راه‌اندازی یک کار جدید یا مدیریت یک سازمان یا انجام فرآیند تحقیق و توسعه، همگی نیازمند احساسات، خلاقیت و تفکرات انسان‌گونه است، بنابراین ماشین‌ها نمی‌توانند جای انسان را در این شغل‌ها بگیرند.

خلیق‌رضوی افزود: با هوش مصنوعی مشاغل جدید در دل مشاغل گذشته ایجاد می‌شود. در تمامی این سناریوها جز مشاغل دسته نخست، ماشین و هوش مصنوعی به‌عنوان همکار در کنار انسان قرار می‌گیرند، اما طیف استفاده از آنها متفاوت است و بستگی به نوع نیاز بشر دارد. در حقیقت، هوش مصنوعی خدمتگزار انسان در این مشاغل است.

به‌گفته این فعال عرصه هوش مصنوعی، در برخی مشاغل، هوش مصنوعی و ماشین به تصمیم‌گیری‌های انسانی بهتر کمک می‌کند؛ به‌طورمعمول مشاغلی که تصمیم‌گیری در آنها نیازمند خلاقیت و عواطف انسانی است و نیاز به پردازش داده‌های زیادی دارد؛ با استفاده از پردازش سریع داده‌ها به انسان در راستای انتخاب مناسب کمک می‌کند به این روند تاثیر غیرمستقیم هوش مصنوعی می‌گویند.

وی گفت: با توسعه بهره‌گیری از هوش مصنوعی به‌طورقطع مشاغلی از بین رفته و مشاغل جدیدی به‌وجود می‌آید، بنابراین با توسعه هوش مصنوعی در کسب‌وکار تعداد مشاغلی که به‌وجود می‌آید، بیشتر از مشاغلی است که از دسترس انسان خارج می‌شود. در اینجا اهمیت آموزش در طول عمر افراد شاغل در یک حرفه تعیین‌کننده است.

تغییر ارزش‌های مهارتی

این عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان گفت: در آینده با کمک هوش مصنوعی سرعت کسب اطلاعات به‌قدری به انسان کمک می‌کند که او راهی جز بهره‌گیری از آن ندارد. در واقع، انجام کارهای پرمزیت گذشته، دیگر در لیست فعالیت انسان نیست، چرا که ماشین به‌راحتی برای انسان آن کارها را انجام می‌دهد.

خلیق‌رضوی درباره توسعه مشاغل گوناگون در بهره‌گیری از هوش مصنوعی گفت: سرعت بلوغ صنایع مختلف در استفاده از ماشین‌های هوشمند متفاوت است. کاربرد هوش مصنوعی در صنایع سلامت‌محور کندتر و در حوزه فناوری بیشتر است. متناسب با نیازهای فعلی کشور ابزارهایی که در بستر هوش مصنوعی ایجاد می‌شود، متفاوت است. برای مثال، اگر بخواهیم به تمام مناطق دوردست کشور مانند روستاهای مختلف، خدمات سلامت با کیفیت بالا ارائه دهیم، نخستین مولفه‌ای که به‌ذهن می‌رسد، این است که تاسیس مراکز درمانی با تجهیزات بزرگ و افراد زیاد است؛ نظیر بیمارستان یا کلینیک‌های درمانی، اما می‌توان با بهره‌گیری از ماشین‌ها و هوش مصنوعی برای پایداری خدمات، تنها با یک اتاق و زیرساخت‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و فردی که آموزش کافی دیده باشد، خدمات بهداشتی و درمانی درخوری ارائه کرد؛ در واقع این فرد می‌تواند در ارتباط با مراکز درمانی و پزشکان، خدمات موردنیاز را به مردم بدهد که یکی از ابزارهای در دسترس، تلفن‌همراه هوشمند است.

وی افزود: در مراحل پیشرفته حتی هوش مصنوعی هم می‌تواند گزارش اولیه بنویسد؛ بدون اینکه فرد بخواهد از روستای دورافتاده به مرکز شهر یا شهرهای بزرگ بیاید. در واقع، با ایجاد یک نهاد کوچک‌تر که هزینه قابل‌مقایسه با تاسیس یک مرکز درمانی بزرگ ندارد، می‌توان خدمات استاندارد و باکیفیت ارائه داد. با کمک هوش مصنوعی، فردی که در یک روستای دورافتاده زندگی می‌کند، به همان پزشک افراد شهرنشین دسترسی می‌یابد.

راه زیادی برای استفاده از هوش مصنوعی در پیش داریم

خلیق‌رضوی ضمن ارزیابی خود از شرایط فعلی کشور درباره کاربردهای ماشین‌های هوشمند در توسعه کسب‌وکار گفت: در توسعه هوش مصنوعی، فعالیت‌های زیادی را انجام نداده‌ایم؛ در حقیقت نه زیرساخت‌های هوش مصنوعی را ایجاد کرده‌ایم و نه از فرصتی که هوش مصنوعی می‌تواند در اختیار ما بگذارد، استفاده کرده‌ایم، بنابراین هنوز راه زیادی برای استفاده از هوش مصنوعی داریم.

هوش مصنوعی جایگزین انسان در برخی مشاغل

مجله اینترنتی شهاب نوشته است، کارشناسان بین‌المللی مثل شان چو، مدیرعامل استارت‌آپ هوش مصنوعی Catalytic واقع در شیکاگو معتقدند: نگرانی بابت از بین رفتن شغل با توسعه هوش مصنوعی امری بیهوده است.

 چو در این‌باره می‌گوید: تکنولوژی همیشه به انسان‌ها نیاز دارد. با این حال، دچار سوءتفاهم نشوید.

این‌گونه نیست که ماشین‌ها در حال ظهور نیستند. این بدین معنی است که آنها بسیار کندتر نسبت به آنچه برخی رسانه‌ها ـ که اخبار مربوط به این حوزه را با آب و تاب فراوانی ـ پوشش می‌دهند، ظهور خواهند کرد که این خبر بسیار خوبی برای بیشتر کسانی است که فکر می‌کنند ربات‌ها و سایر فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به‌زودی شغل آنها را از بین خواهند برد؛در حقیقت بسیاری از آنها در حد واژگان عملیاتی هستند. وی اظهار کرد: حسابداران، کارگران کارخانه‌ها، کامیون‌داران، وکلا و رادیولوژیست‌ها (فقط در چند مورد) در شغل‌های خود با اختلالی مشابه آنچه کشاورزان در طول انقلاب صنعتی با آن روبه‌رو بودند، مواجه خواهند شد؛ همان‌طور که تحقیقات نشان می‌دهد، سرعتی که هوش مصنوعی در آن جایگزین مشاغل خواهد شد، تسریع می‌شود و افراد آموزش‌دیده و ضعیف از لحاظ آموزشی را به‌صورت یکسان تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.

هوش مصنوعی نیاز به نبوغ و ابتکار انسانی دارد

چو گفت: در بین بزرگ‌ترین مزایای هوش مصنوعی، بسیاری از متخصصان معتقدند این مزیت می‌تواند انسان را از انجام کارهای تکراری خسته‌کننده که تبدیل به بخشی از وظایف کلی انسان‌ها شده، نجات دهد، بسیار مهم و ارزشمند است و در نتیجه آن، انسان‌ها می‌توانند  روی پروژه‌های پیچیده‌تر و باارزش‌تر تمرکز یا مقداری از زمان خود را صرف استراحت کنند.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که می‌توانند آینده نه‌چندان دور را پیش‌بینی کنند، به‌طورقطع از همین حالا به فکر شغل یا منبع درآمدی خواهید افتاد که به هوش مصنوعی ارتباط دارد، چرا که آینده به‌طورقطع از آن این فناوری خواهد بود.

به آن دسته از افراد که از فراگیر شدن این فناوری لذت خواهند برد، باید سرمایه‌گذاران و تحلیلگران ماهر را هم اضافه کنیم؛ کسانی که از فرصت‌های عالی که زندگی روبه‌روی‌شان قرار می‌دهد، به بهترین شکل ممکن استفاده می‌کنند، به‌جای اینکه منتظر نابودی آینده شغلی خود به‌واسطه فراگیر شدن هوش مصنوعی باشند.