کمبود ماشین‌آلات، عامل شکست معدن
نماینده مردم جیرفت در مجلس با طرح این پرسش که چرا با وجود اینکه برخی معادن بزرگ فقط یک شاول دارند اما برخی تولیدکنندگان از واردات ماشین‌آلات جلوگیری می‌کنند، گفت: با وجود اینکه قانون مربوط به واردات ماشین‌آلات معدنی کمتر از ۵ سال تصویب شده اما این ماشین‌آلات در کشور موجود نیست. ذبیح الله اعظمی ساردوئی گفت: معدنکاران می‌توانند مجوز واردات ماشین‌آلات معدنی را از وزارت صمت دریافت کنند اما درحال‌حاضر مجوز واردات ماشین‌آلات معدنی خاص در بازار آزاد خرید و فروش می‌شود.
اعظمی با بیان اینکه فقط ۱۰ درصد ظرفیت معادن فعال است که یکی از دلایل این وضعیت کمبود ماشین‌آلات معدنی است، افزود: اختلاف نرخ محصولات هپکو با تولیدات خارجی از دیگر موضوعات مطرح شده در این نشست بود، اغلب تولیدات هپکو از محصولات خارجی گرانتر است. آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی ایراسین با سعید عسکرزاده، دبیر انجمن سنگ‌آهن کشور با محور ماشین‌آلات مستهلک و فرسوده معدنی در کشور است.
موضوع فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی موضوع تازه‌ای نیست، در ابتدا وضعیت امروز استهلاک ماشین‌آلات معدنی در کشور را شرح می‌دهید؟
موضوع ماشین‌آلات موضوع امروز و دیروز نیست، این مسئله ناشی از کمبودی است که طی سال‌ها انباشته شده و شرایط را برای معدنکاری درست با بهروری بالا سخت کرده است. اعداد و ارقامی که در این زمینه مطرح می‌شود ثابت نیست و می‌تواند متغیر باشد. با در نظر داشتن هر رویکرد و مدل آماری به این حوزه حداقل به چند ده هزار دستگاه برای معدنکاری نیازمند هستیم و این مهم قابل کتمان نیست. تامین این حجم از نیاز کار ساده‌ای نخواهد بود. تحقق شرایط مناسب برای معدنکاران و بروزرسانی ماشین‌آلات نیازمند ایجاد بستر و تسهیل واردات است؛ از این طریق می‌توانیم به سرعت بخش اعظمی از نیاز داخل را تامین کنیم. در این میان مهم است آنچه به‌عنوان سیاست نظام حکمرانی در حوزه ماشین‌آلات برای معادن داریم، باید با آنچه سیاست نظام حکمرانی برای ماشین‌ساز است، متفاوت باشد. نباید فراموش کنیم در آینده نه چندان دور شرایط ماشین‌آلات دنیا به شکل قابل توجهی تغییرات فاحشی خواهند داشت و اگر بخواهیم از بهره‌وری لازم برای عملیات معدنکاری بهره‌مند شویم باید ماشین‌آلات به‌روز داشته باشیم. پس در گام اول قاعدتا باید شرایط را برای ورود ماشین‌آلات و تامین آن تسهیل و آماده کنیم. آنچه مهم است این است که این سیاست در قبال مجموعه ماشین‌سازها قابل تامین نخواهد بود. ماشین‌سازها باید به سمت ماشین‌های نسل‌های جدید، نسل‌های سه و چهار، هوشمندسازی و ماشین‌آلات خودران حرکت کنند. باید تمهیداتی برای ماشین‌آلات مرتبط با معدنکاری زیرزمینی اندیشیده شود؛ چرا که در این زمینه به شدت عقب هستیم و طراحی مناسبی برای معدنکاری نداریم و بخشی هم در کشور نداریم که مدعی باشد توانایی ورود به این بخش را دارد. همه این عوامل سبب می‌شوند، مجبور شویم سیاست‌های دیگری را در قبال ماشین‌سازها یا مدعیان ماشین‌سازی در کشور فراهم کنیم.
در یک بازه زمانی به دلیل مشکلات ارزی واردات کالاهای سرمایه‌ای کم شد و بیشتر به سمت واردات کالاهای مصرفی حرکت کردیم. در نتیجه این بخش قدری با کمبود مواجه شد. مدتی است وعده تسهیلگری داده می‌شود و در عمل چه اقداماتی از سوی سیاست‌گذار انجام شده است؟
بخش تامین ارز قطعا تغییری نکرده و شرایط ما به لحاظ ارزی وخیم‌تر شده و طبیعتا این مشکل همیشه پابرجا است. ما شاهد ممنوعیت واردات بودیم که در نهایت منجر به شرایط کنونی شد. عواملی دست به‌دست هم دادند که حتی معدنکاران تمایل بیشتری به واردات ماشین‌آلات دست دوم یا ماشین‌آلات نسل یک و دو داشته باشند؛ این موضوع بزرگ‌ترین آسیب را به بخش معدن وارد کرد چرا که بعد از توقف‌های ناگهانی قطعات، مصرف بالای سوخت و انرژی می‌توانند ماشین‌آلات را از حالت رقابت‌پذیری خارج کنند. تا زمانی‌که نرخ گازوئیل با همین نرخ عرضه می‌شود، مطمئن باشید در حمل‌ونقل ریلی نیز به جایی نخواهیم رسید، یعنی امتیازی نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای نخواهد داشت. معدنکاران نیز تمایلی به اینکه از ماشین‌آلات جدیدتر استفاده کنند نخواهند داشت، چون مطمئن هستند بروزرسانی تجهیزات نیازمند اپراتور گرانتر و کار سخت و تخصصی‌تر نیز خواهد بود. به نظر می‌رسد حرکت به سمت معدنکاری نسل ۴ و انقلاب چهارم صنعتی با تمام حواشی اعم از موضوعات ماشین‌آلات دیجیتال، هوشمندسازی و... نیازمند همت و عزم نظام حکمرانی است. در دنیا وقتی قرار است برای مثال انرژی‌های تجدیدپذیر جا بیفتد به صورت هماهنگ اقداماتی برای این موضوع از جمله افزایش نرخ نفت و... انجام می‌شود. زمانی‌که این هدف به یک روال صنعتی قابل عرضه تبدیل شد، دوباره شرایط به حالت عادی بازمی‌گردد. دولت می‌تواند اقداماتی مشابه را انجام دهد تا معدنکاری در کشور را به سمت بهره‌برداری رقابت‌پذیر و اثربخش سوق دهد.
در میان اخبار
اکنون آمار تولید داخلی نشان می‌دهد که تولید ماشین‌آلات معدنی در کشور محدود است؛ این حجم تولید چه میزان و چند درصد از نیاز معدنکاران را تامین می‌کند؟
تولیدکنندگان ماشین‌آلات معدنی در داخل کشور اگر با حداکثر ظرفیت خود کار کنند کمتر از ۱۰ درصد از نیاز کشور را پوشش می‌دهند. درحال‌حاضر با در نظر داشتن سیاستی که در ارتباط با ماشین سازان وجود دارد، ماشین‌آلات نو در کشور تولید می‌شوند و گاهی از ماشین‌آلات دست دوم کوماتسو ۵ یا ۱۰ سال کارکرده به لحاظ کارایی و مصارف ضعیف‌تر هستند. به همین دلیل است که تعداد بسیار زیادی شرکت‌های ماشین‌ساز شروع به فعالیت کرده‌اند. اکنون حدود ۲۳ مجموعه ماشین‌سازی در کشور داریم، این در حالی است که در کل دنیا ممکن است حدود ۱۱ برند معروف ماشین‌سازی وجود داشته باشند. این عدد قابل توجهی است که نشان می‌دهد مدل ماشین‌سازی ما با آن مدلی که برندها دنبال آن هستند، متفاوت است و برندهای بزرگ دنیا مبتنی بر R&D فعالیت می‌کنند و در پس پرده تولید ماشین اقداماتی انجام می‌شود و اتفاقات دانشی و فناورانه اتفاق می‌افتد تا منجر به تولید شود. برای مثال کشوری مانند چین یک ماشین‌سازی دارد که اتفاقا به دلیل تغییرات نسلی، فروش چندانی در این کشور ندارد.
به این نکته اشاره داشتید که ماشین‌آلات ۱۰ سال کارکرده خارجی بهتر از تولید داخلی است. گاهی گفته می‌شود ماشین‌آلاتی با کارکرد ۲۰ ساله وارد کشور می‌شوند و عمر مفید آن گذشته است و تازه در ناوگان کشور شروع به فعالیت می‌کند. عمر مفید این ماشین‌آلات چقدر است؟
ورود ماشین‌آلات با عمر بیش از ۱۰ سال در کشور ممنوع است اما نکاتی هم دارد. برخی از این ماشین‌سازهای معدنی همانند ساختار خودرو است. در خودرو می‌بینید شرکتی همچون تویوتا خودروی خود را تا ۵ سال گارانتی می‌کند و اتفاقا می‌گوید وضعیت هزینه‌های خدمات پس از فروش هم خدمات بالایی نیست. یعنی اینقدر به محصول خود مطمئن است که بعد از ۵ سال هم برای آن مشکلی ایجاد نمی‌شود. متاسفانه گاهی خودروی داخلی بعد از ۶ ماه کار نیازمند تعمیر و اصلاح می‌شود. عینا این موضوع درباره ماشین‌آلات معدنی نیز وجود دارد. به این دلیل است که برخی از این ماشین‌آلاتی که از خارج کشور به صورت دست دوم وارد می‌شود از ماشین‌آلات تولید داخل برای بخش معدن جذاب‌تر است. البته این موضوع مسائل و چالش‌هایی نیز به همراه دارد. قطعات ماشین‌آلات فرسوده خارجی به سختی یافت می‌شود و رقم بالایی دارد. زمانی‌که این ماشین‌آلات نیازمند تعمیر باشند ابتدا باید به درستی تشخیص داده شود، سپس قطعات موردنیاز به دبی سفارش داده شود و فرآیند ارسال و ترخیص محصول انجام شود. متاسفانه گاهی نیز قطعه روی ماشین کار گذاشته می‌شود و تازه معلوم می‌شود تشخیص اولیه درست نبوده است. این فرآیند باعث می‌شود فضای معدنکاری و میزان خواب معدن از حد نرمال درباره ماشین‌آلات فرسوده بیشتر باشد. اما در ماشین‌آلاتی که مطمئن و نو هستند و خدمات پس از فروش مطمئنی دارند شرایط متفاوت است.
استهلاک ماشین‌آلات چه تاثیری بر استخراج از معادن گذاشته است؟
جدا از هزینه در اثر استهلاک ماشین‌آلات معدنی هزینه‌ای تحت‌عنوان هزینه فرصت نیز به معدنکاران تحمیل می‌شود در اقتصاد عنوانی تحت عنوان هزینه فرصت داریم، به این معنا که من می‌توانستم در این فرصت ماده معدنی استخراج یا تولید کنم اما این قابلیت از من گرفته شد. این عددها را به علاوه مصرف بالای گازوئیل در سر معدن با هم جمع بزنید، به شما قول می‌دهم که هیچ حسابداری نتواند این محاسبه را به نفع ماشین دست دوم رقم بزند و حتما می‌گویند ماشین‌های نو با هر قیمتی مناسب‌تر هستند.
