بخش‌های مختلف دولت طی ماه‌های گذشته تلاش کرده‌اند با اظهارنظرهای امیدوارکننده، آینده اقتصاد کشور را روشن ترسیم کنند و به مردم امید دهند. اما خلاف این استراتژی، تورم همچنان سیر صعودی را طی می‌کند، سفره‌های مردم هر روز کوچک‌تر می‌شوند و آینده تجارت خارجی کشور نیز همچنان در هاله‌ای از ابهام است. در این شرایط رئیس‌جمهوری در گفت‌وگوی اخیر خود با رسانه ملی با اشاره به سفر خود به روسیه، درباره آینده تجاری کشور در ارتباط با کشورهایی مانند روسیه اظهاراتی کرد که تحقق آنها شاید بتواند کمی از تنگناهای موجود اقتصادی کشور بکاهد.

صحبت‌های رئیس‌جمهوری درباره روابط تجاری ایران و روسیه می‌تواند نویدبخش روزهای روشن‌تر تجارت خارجی کشور باشد. اما آیا توسعه تجارت با روسیه در این ابعاد امکان‌پذیر است؟ برای رسیدن به چنین هدفی نیاز به چه زیرساخت‌هایی در کشور وجود دارد؟

 نظر کارشناسان و فعالان تجاری کشور را درباره امکان توسعه تجاری ایران با روسیه و راهکارهای آن جویا شده که شرح آن را در ادامه می‌خوانید: 

هدف‌گذاری ۱۰ میلیاردی در تجارت با روسیه

سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری در گفت‌‌وگوی هفته گذشته خود با رسانه ملی عنوان کرد: بعد از سفر اخیر به تاجیکستان حجم روابط ما ۳ برابر شده است. در ترکمنستان هم روابط ما گسترش یافته و درباره روسیه هم همین‌طور است. 

وی افزود: ۳ میلیارد دلار روابط تجاری ما با روسیه می‌تواند به ۱۰ میلیارد دلار برسد و صادرات و واردات به این کشور داشته باشیم و در حوزه‌های نفتی و گازی، صنعت، کشاورزی و هوافضا می‌توانیم با روسیه همکاری کنیم. 

همچنین مزیت‌هایی داریم که مورد نیاز روسیه است و روسیه مزیت‌هایی دارد که می‌تواند مورد استفاده ما باشد. 

رئیس‌جمهوری همچنین گفت در زمینه خنثی کردن و رفع تحریم‌ها در حال اقدام بوده و به دنبال گسترش روابط با همسایگان از جمله روسیه هستیم. هر دو کشور اشتراک نظر دارند که باید سلطه دلار پایان یابد و با پول دو کشور تبادل شود.

اما رسیدن به این حجم از تبادلات تجاری چه تاثیری بر تجارت خارجی کشور خواهد داشت؟

روسیه؛ هدف یا واسطه 

در شماره‌های گذشتهصمت درباره روابط تجاری ایران و روسیه برخی از کارشناسان معتقد بودند ایران و روسیه به دلیل نوع و حجم مبادلات و شباهت‌های تجاری نمی‌توانند طرف‌های تجاری مکملی برای هم باشند و روسیه شاید بتواند برای ایران به‌عنوان دروازه‌ای به کشورهای اروپایی باشد.

 در همین زمینه مجیدرضا حریری در گفت‌و‌گو باصمت عنوان کرد: ظرفیت اقتصادی و تجاری ما و روسیه هرگز چندان بالا نبوده و نمی‌تواند چندان چشمگیر باشد و طی دو دهه اخیر نیز می‌بینیم با وجود تمایل سیاسی دو کشور به یکدیگر و همسایگی، میزان تجارت هرگز از ۲ میلیارد دلار تجاوز نکرده و ظرفیت پیش‌بینی شده برای آن نیز فراتر از ۳ میلیارد دلار نیست.

حریری گفت: اقتصاد ایران و روسیه تا حد زیادی هم‌شکل و همگن هستند و نمی‌توانند مکمل یکدیگر باشند؛ یعنی در هر‌ چیزی مانند نفت، گاز، پتروشیمی و محصولات معدنی که ما عرضه‌کننده آن هستیم و حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد محصولات صادراتی کشور را تشکیل می‌دهد، با روسیه در رقابت هستیم؛ اتفاقا در هر آنچه مانند تکنولوژی، ماشین‌آلات و زیرساخت‌ها که ما به دنبال واردات آن هستیم، روسیه نیز خواهان آن است.

حریری در این زمینه گفت: اما روسیه می‌تواند پلی برای ورود به بازارهای عضو اتحادیه اوراسیا و همچنین جنوب و مرکز اروپا باشد. ما می‌توانیم از روسیه به‌عنوان بازار واسط استفاده کنیم و برای حمل یا ری‌اکسپورت بهره بگیریم.

موضوع فقط نفت نیست

البته همه کارشناسان اقتصاد کشور در این موضوع هم‌نظر نیستند و روسیه را به‌عنوان یک گزینه هدف تجاری نیز حائز اهمیت می‌دانند.

در این باره ولی کالجی، کارشناس ارشد مسائل اوراسیا در گفت‌و‌گو باصمت اظهار کرد: موضوع طرف‌های مکمل تجاری در مبادلات اقتصادی بین ایران و روسیه بسیار مهم است اما این مبادلات بین این دو کشور بیشتر درباره مبادلات نفت و گاز مطرح است در حالی که تجارت ایران و روسیه تنها شامل این موارد نیست.

کالجی در این زمینه خاطرنشان کرد: ایران و روسیه به دلیل همجواری و مشترکات سیاسی موجود و همچنین مزیت‌های تجاری، می‌توانند مراودات تجاری مطلوبی با یکدیگر داشته باشند که برای فعالان تجاری در هر دو طرف سودمند باشد.

وی در این زمینه خاطرنشان کرد: کشور ما با توجه به شرایط اقلیمی، در صادرات محصولات باغی، لبنی و دامی به روسیه دارای مزیت است و می‌تواند در این حوزه فعالیت‌های خود را گسترش دهد. از سوی دیگر، روسیه نیز با توجه به توانمندی‌های صادراتی خود می‌تواند در بحث نهاده‌های دامی، ذرت و چوب، نیازهای موجود در کشور را تامین کند.

 ضمن اینکه روسیه بزرگ‌ترین قدرت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و این موضوع نیز می‌تواند برای ما یک مزیت تلقی شود.

نیاز به زیرساخت وجود دارد

این کارشناس ارشد مسائل اوراسیا در عین حال که گسترش روابط تجاری ایران و روسیه را یک موضوع مهم در توسعه تجاری ایران دانست، یادآور شد: البته باید توجه داشته باشیم گسترش روابط تجاری با روسیه نیازمند بسترها و زیرساخت‌هایی است که بی‌شک باید مدنظر دست‌اندرکاران و تصمیم‌گیران اقتصادی قرار گیرد.

کالجی درباره بسترهای مورد نیاز برای افزایش مراودات اقتصادی بین ایران و روسیه تاکید کرد: در ساختار تجاری امروز دنیا وجود رایزنان بازرگانی به‌عنوان یکی از اجزا تجارت خارجی پذیرفته شده است. در کشور ما نیز با درک همین ضرورت بود که چنین ساختارهایی شکل گرفت. اما در حال حاضر تعداد رایزنان بازرگانی ما در کشورهای دیگر به حداقل رسیده و در کشوری به پهناوری روسیه، تنها یک رایزن بازرگانی ایرانی وجود دارد که جوابگوی نیاز ما نیست. بنابراین اگر خواستار شکل‌گیری روابط تجاری مطلوب هستیم، باید حتما تقویت این ساختار را مورد توجه قرار دهیم.

وی از تشکیل دفاتر تجاری و بازرگانی به‌عنوان یکی دیگر از زیرساخت‌های مورد نیاز برای گسترش روابط تجاری با روسیه نام برد و تاکید کرد: در این مورد نیز می‌بینیم که تنها دفتر تجاری و بازرگانی ما در این کشور مربوط به آستاراخان می‌شود که نمی‌تواند کافی باشد.

کالجی همچنین برگزاری نمایشگاه‌های تجاری منظم را از دیگر نیازهای تجاری بین دو کشور دانست و تاکید کرد: برگزاری منظم و متقابل این نمایشگاه‌ها باید در دستور کار نهادهای اقتصادی دو کشور قرار گیرد و نباید در این موضوع فقط به برگزاری موردی نمایشگاه‌ها اکتفا کرد. 

وی لغو کامل ویزا را نیز عامل موثر دیگری در گسترش روابط تجاری بین دو کشور دانست و گفت: در کنار این موضوع باید سفر بازرگانان و برقراری ارتباطات مستمر بین اتاق‌های بازرگانی در دستور کار قرار گیرد تا تعاملات بیشتری در این باره شکل بگیرد. 

این کارشناس ارشد مسائل اوراسیا همچنین راه‌اندازی ساختارهایی مانند بنادر خشک، انبار، بارانداز و سردخانه را یکی از زیرساخت‌های مورد نیاز برای گسترش روابط تجاری دو کشور دانست و تاکید کرد: در صورت وجود چنین زیرساخت‌هایی قابلیت‌‌های لجستیک تجارت کالا به روسیه افزایش می‌یاید و از سوی دیگر کنترل، دپو و توزیع بهتری از سوی صادرکنندگان درباره کالاهای صادراتی وجود خواهد داشت. در این صورت صادرات کالاها از ایران به روسیه از حالت عمده‌فروشی و ارزان‌فروشی خارج می‌شود و سر و شکل بهتری خواهد یافت.

کالجی در پایان با تاکید بر مزایای گسترش روابط تجاری با روسیه، گفت: اگر بتوانیم چنین زیرساخت‌هایی را در روابط تجاری دو کشور ایجاد کنیم، قطعا مبادلات تجاری افزایش خواهد یافت و هر دو طرف می‌توانند از این وضعیت بهره کافی ببرند.

حذف دلار، کلید عبور از تحریم

حذف دلار از مبادلات تجاری بین دو کشور ایران و روسیه از موضوعات مهمی بود که رئیس‌جمهوری در گفت‌و‌گوی رسانه‌ای خود به آن اشاره کرد. اگرچه همچنان گروهی از کارشناسان معتقدند بدون تعیین‌تکلیف برجام و خروج ایران از فهرست سیاه FATF، ‌نمی‌توان به راهکارهایی مانند مبادلات غیردلاری دلخوش بود‌ اما گروهی دیگر از کارشناسان آن را راهکاری مطلوب می‌دانند.

در این باره میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصاد در گفت‌و‌گو باصمت اظهار کرد: موضوع اهمیت و ضرورت تبادلات تجاری غیردلاری و همکاری‌های دو یا چندجانبه مشخص است و باید هرچه زودتر برای آن برنامه‌ریزی شود.

وی در این زمینه خاطرنشان کرد: وقتی شرایط اقتصادی کشور در دوران تحریم به شکل مطلوب نیست، نمی‌توانیم تمام سناریوی اقتصادی کشور را معطوف به نتیجه برجامی کنیم که مشخص نیست چگونه پیش می‌رود و حتی آیا تضمینی برای ثبات آن وجود دارد یا نه.

رهگشای در این زمینه تاکید کرد: در این شرایط می‌توانیم در مبادلات خود ساز کارهای جایگزین دلاری را در نظر بگیریم که مستقل از دلار باشد و بخشی از تجارت ما را شکل دهد.

وی گفت: تصمیم‌گیران اقتصادی و دست‌اندرکاران اقتصادی کشور می‌توانند با توجه به این تمایل از راهکارهایی مانند گشایش ال‌سی مشترک و ایجاد پیمان‌های تجاری دو یا چندجانبه به مبادلات تجاری از طریق واحد پول ملی با این کشورها بپردازند و با خارج کردن دلار از این مبادلات، اثر تحریم‌ها را نیز به حداقل برسانند.

رهگشای در پایان گفت: البته باید در چنین شرایطی در نظر داشت که افزایش این مبادلات علاوه‌بر تمایل طرفین، نیاز به بسترسازی‌ها و زیرساخت‌هایی دارد که باید به آنها نیز توجه کافی شود.

سخن پایانی

سفر رئیس‌جمهوری به روسیه می‌تواند باب گسترش همکاری‌های تجاری بین دو کشور را بگشاید اما قطعا نیاز است این موضوعات توسط زیرمجموعه‌‌های اقتصادی دولت پیگیری شود و تنها به تعاملات مقامات بلندپایه دو کشور محدود نشود.

باید برنامه‌های بلندمدت و پایداری را برای تجارت با روسیه و دیگر کشورهای راغب به ورود به این تعاملات داشته باشیم.

در عین حال باید به این درک از تعاملات تجاری برسیم که تغییرات، ‌محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های ناگهانی نمی‌تواند رویکرد مناسبی در شکل‌گیری این روابط تجاری باشد زیرا چنان که می‌گویند سرمایه ترسو است و سرمایه‌گذار دوست ندارد دارایی خود را در یک مسیر پرنوسان و بی‌ثبات هدایت کند. 

هیچ کشوری این تغییرات ناگهانی را نمی‌پسندد و ما با این کار در واقع بازارهای هدف را از دست می‌دهیم و متاسفانه بازگشت مجدد به آن بازار و جذب مخاطب بسیار دشوار است.

همچنین ایران و روسیه و ساختارهای بانکی می‌توانند در زمینه شکل‌گیری پیمان‌های دوجانبه شرایط مطلوبی را ایجاد کنند. این موضوع برای ایران از آن جهت حائز اهمیت بیشتر خواهد بود که می‌تواند تمرینی برای بازرگانان ما برای ورودبه بازارهای جهانی پس از تحریم باشد.

ما در روابط تجاری خود با روسیه می‌آموزیم چگونه می‌توان بدون محدودیت‌ها و تعرفه‌های حمایتی، به رقابت با دیگر رقبا پرداخت و در این مدت می‌توانیم کاستی‌های خود را در این زمینه جبران کنیم. 

علاوه‌بر همه این موارد در هر حال پس از تحریم‌ها نیز می‌توانیم پیوندهای تجاری خود را با کشورهایی مانند روسیه محکم‌تر کنیم و با ایجاد روابط مطلوب سیاسی و تجاری با کشورهای دیگر هر دو سناریوی دوران تحریم و دوره بعد از تحریم برای کشور را پیش ببریم و به شکل بلندمدت برای آن برنامه‌ریزی کنیم.