به‌دنبال تداوم سقوط شاخص بورس در هفته‌های اخیر و تشدید موج اعتراضات از سوی سهامداران، مجددا بسته‌ای 10بندی با هدف حمایت از بورس تهران مطرح شد. بدین ترتیب، شاخص کل بورس در روزهای ابتدایی هفته‌جاری  بالاخره سبزپوش شد، هرچند این سبزپوشی با جریان قابل‌توجه خروج سرمایه از بازار سرمایه همراه بود. گویی فعالان بازار دیگر به بسته‌های محرک بورس اعتماد ندارند و این بازار جذابیت خود را از دست داده است. نگاهی گذرا به عملکرد بورس تهران در یک سال و نیم گذشته حکایت از آن دارد که وعده‌های مطرح شده برای این بازار، عملا کارآیی لازم را نداشته‌ و نتوانسته به بازگشت اعتماد به بازار سرمایه منتهی شوند. شاید به این علت که بخش بزرگی از وعده‌ها تنها در حد حرف و شعار و مصوبه باقی می‌مانند، اما در عمل میان نهاد‌های اقتصادی، عزم کافی برای اجرای این وعده‌ها وجود ندارد و بدین‌ترتیب آسیب‌های قابل‌توجهی به بورس تهران و به‌ویژه سرمایه‌گذاران حقیقی تحمیل می‌شود.

حمایت فوری

بسته جامع حمایتی بازار سرمایه که هفته گذشته طراحی و در جلسات رده عالی مقامات اقتصادی کشور مطرح شده بود، از شنبه صبح اجرایی شد. در بسته ۱۰بندی حمایت فوری از بازار سرمایه مصوباتی از جمله بیمه شدن اصل و سود سهام مردم در یک سال آینده تا واریز شدن منابع برای حمایت از سهام شرکت‌های تولیدی بزرگ کشور دیده می‌شود.

این بسته عبارت است از:

۱. بیمه کردن سهام حاضر در پورتفوی اشخاص حقیقی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان برای هر نفر (که حدود ۹۶ درصد از تعداد کدهای حقیقی فعال حاضر در بازار را تشکیل می‌دهند.) از طریق انتشار عمومی اوراق تبعی و خرید توسط سرمایه‌گذاران انجام می‌شود سر رسید اعمال این اوراق یک ساله بوده و مبلغ تعهد خرید ۲۰ درصد بالاتر از ارزش ترکیب سبد افراد در آخرین روز معاملاتی چهارشنبه، ۴ آبان ۱۴۰۱ است و براساس ترتیباتی که سازمان بورس اعلام می‌کند، اعمال و اجرایی خواهد شد.

۲. انتشار اوراق اختیار تبعی فروش روی سهام موجود در صندوق‌های درآمد ثابت تا سقف ۴۰۰ هزار میلیارد ریال با تضمین اصل ارزش سبد سهام در ابتدای دوره براساس ترتیباتی که سازمان بورس اعلام می‌کند. منابع لازم برای ایفای تعهدات در سررسید اوراق یادشده، از محل بودجه سال ۱۴۰۲ تامین می‌شود.

۳. تزریق منابع جدید توسط صندوق‌های حاکمیتی برای خرید سهام در بازار سرمایه و به‌مرور افزایش مبلغ یادشده؛

۴. واریز منابع مندرج در ردیف بودجه سال ۱۴۰۱ به صندوق تثبیت از روز شنبه در مجموع به مبلغ حدود ۵۰ هزار میلیارد ریال؛

۵. هماهنگی، نظارت و پایش مستقیم و مستمر فعالیت اشخاص حقوقی بازار سرمایه شامل شرکت‌ها و نهادهای مالی شبه‌دولتی، صندوق‌های بازنشستگی و نهادهای نظامی و حمایت این نهادها از سهام ناشران تحت مدیریت خود و توقف فروش تا زمان ثبات در بازار، و انجام اقدامات حمایتی از جمله خرید سهام و انتشار اوراق تبعی حمایتی؛

۶. همکاری مشترک بانک مرکزی و وزارت اقتصاد جهت مدیریت نرخ سود. همچنین با تصویب هیات مدیره سازمان بورس نیز موارد ذیل اجرایی خواهد شد.

۷. افزایش سپرده‌گذاری مستقیم سازمان بورس نزد صندوق تثبیت؛

۸. محدود کردن بخش فروش بازارگردان‌ها تا اطلاع ثانوی؛

۹. توقف پذیره‌نویسی اوراق بهادار و عرضه‌های اولیه تا زمان بازگشت ثبات به بازار سرمایه؛

۱۰. بازگشت زمان جلسه معاملاتی در فرابورس به روال سابق از ساعت ۱۳:۰۰ به ۱۲:۳۰.

موانع رشد بورس کدامند؟

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بازار سرمایه در ماه‌ها و به‌ویژه هفته‌های اخیر با مشکلات متعددی روبه‌رو شده است. در این دوران شاهد افت قابل‌توجه شاخص بورس تهران بوده‌ایم که این ریزش از دلایل متعددی نشأت می‌گیرد. نرخ سود بالای بانکی و تداوم سیاست قیمت‌گذاری دستوری، میزان فروش شرکت‌ها را به‌شدت تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. در همین حال، اختلاف قابل‌توجه میان نرخ ارز آزاد و نیمایی، بر ارزش فروش شرکت‌های بورسی صادرات‌محور تاثیر منفی گذاشته است. با توجه به سیاست‌های یادشده، سودآوری صنایع و شرکت‌های بورسی، به کمتر از حد انتظار برای آن رسید.  وی افزود: در همین حال به وعده‌های مطرح‌شده برای بازگشت رونق به بورس عمل نشد. کما اینکه وعده خصوصی‌سازی بلوک‌های دو شرکت بزرگ خودرویی کشور یعنی ایران‌خودرو و سایپا محقق نشد. علاوه بر این، وعده‌های مطرح‌شده درباره سهام صندوق‌های دارا یکم و پالایش نیز اجرایی نشد. در همین حال بر خلاف انتظارات و موضوعات مطرح‌شده از سوی مسئولان، هیچ نظارتی بر فرآیند انتشار اوراق و همچنین نرخ بهره بانکی انجام نشد. تمام شرایط یادشده در کنار ریسک‌های سیاسی و اقتصادی، وضعیت بورس تهران را به اینجا کشاند.

دارابی با اشاره به بسته جامع حمایتی بازار سرمایه گفت: این‌گونه اقدامات را باید جزو تلاش‌های اضطراری با هدف کاهش جو منفی حاکم بر بازار دانست.  بند نخست این مصوبات 10بندی به بیمه پرتفوی زیر 100 میلیون تومان اختصاص دارد. در این بند تاکید شده که «بیمه کردن سهام حاضر در پورتفوی اشخاص حقیقی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان برای هر نفر»؛ بنابراین این بند 96 درصد افراد حقیقی حاضر در بازار را شامل می‌شود. چنانچه اعتماد به این بخش از سهامداران بازگردد، می‌توان به بهبود عملکرد بورس تهران امید داشت.  وی در ارزیابی ایجاد محدودیت برای بازارگردان‌ها و تاثیر آن بر عملکرد بورس گفت: این سیاست‌ها با هدف ایجاد محدودیت در سمت عرضه سهام اجرایی می‌شود. محدود کردن بخش فروش بازارگردان‌ها تا اطلاع ثانوی به کاهش عرضه سهام منتهی می‌شود تا بازار با همین منابع مالی که دارد، به شرایط تعادلی نزدیک شود. البته نباید از این نکته غافل بود که اثرگذاری این سیاست‌ها زمان‌بر است. بخشی از فروش سهم‌هایی که در روزهای ابتدایی هفته جاری شاهد آن بودیم، دستور فروش آن در هفته پیش داده شده است؛ بنابراین برای روشن شدن اثرات این اصلاحات بر عملکرد بورس تهران باید منتظر واکنش سهامداران باشیم. بسیاری از تحولات بازار از شرایط روانی و هیجانی حاکم بر اقتصاد و بازار سرمایه نشأت می‌گیرد. این تحولات روانی و هیجانی حتی می‌تواند مهم‌تر و اثرگذارتر از سیاست‌های حمایتی از بازار باشد.  وی در ارزیابی عملکرد بورس تهران در هفته‌های آینده گفت: در حال حاضر، شرایط بورس تهران به‌شدت پیچیده است و پیش‌بینی آن چندان ممکن و منطقی به‌نظر نمی‌رسد. با این وجود امید می‌رود رایزنی سازمان بورس با بانک مرکزی و همچنین وزارت اقتصاد و امور دارایی به کاهش نرخ بهره بانکی منجر شود، چراکه در حال حاضر متهم ردیف اول شرایط حاکم بر بورس تهران همین نرخ بهره بانکی است. هفته گذشته نرخ بهره بین‌بانکی حدود ۱.۵ درصد افزایش یافت و همزمان نرخ بهره اوراق نیز افزایش یافت. همین موضوع به افت 3 تا 5 درصدی شاخص کل بورس تهران منتهی می‌شود و عملا برخلاف وعده‌های مطرح شده از سوی مسئولان و سیاست‌گذاران اقتصادی کشور است. یعنی جو بی‌اعتمادی حاکم بر بورس را بیش‌ازپیش افزایش می‌دهد. همزمان نظام بانکی با افزایش نرخ بهره تسهیلات بانکی، عملا سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی را کاهش داده است. همین موضوع نیز آسیب‌هایی را به عملکرد صنایع و به‌دنبال آن بورس تحمیل کرده است. امید می‌رود در کوتاه‌ترین زمان ممکن، این دست مشکلات تحمیلی بر عملکرد بورس برطرف شود.

دارابی گفت: دولت طرح‌های خوب و قابل‌قبولی را برای حمایت از بازار سرمایه مطرح می‌کند. با این وجود در مرحله اجرای این طرح‌ها و هماهنگی بین‌سازمانی با ضعف روبه‌رو هستیم.

اقتصاد بیمار مانع رشد بورس

شهیر محمدنیا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با توجه به شرایط حاکم بر بورس تهران، ریزش شاخص کل و ارزش سهام، منطقی‌ترین بازخورد نسبت به موقعیت کنونی است. متاسفانه تمام مولفه‌های اثرگذار بر بورس تهران، منفی هستند. شاخص‌های اثرگذار بر بازار سرمایه ازجمله مسائل سیاسی و برجام، روند قیمت کامودیتی‌ها در بازارهای جهانی، ثبات حاکم بر اقتصاد و سیاست کشور و... همگی نامطلوب هستند. در چنین شرایطی، ریزش بورس و قرمزپوشی دائمی آن، قابل‌توجیه است.

وی افزود: با توجه به شاخص‌های یادشده، عملا چشم‌انداز مثبتی برای بورس تهران پیش‌بینی نمی‌شود.

محمدنیا گفت: در سنوات گذشته به‌دنبال رشد تورم و کاهش ارزش پول ملی و همچنین روند رو به رشد نرخ دلار در بازار آزاد، شاهد صعود بورس تهران بودیم، اما در حال حاضر حتی روند صعودی تورم نیز دیگر بر عملکرد بورس ما تاثیری ندارد. کما اینکه در هفته‌های اخیر با وجود روند صعودی قیمت دلار در بازار، این رشد هیچ تاثیر مثبتی بر عملکرد بازار سرمایه نداشته است.

بنابراین تا زمانی که چالش‌های کنونی بازار سرمایه برطرف نشود، نباید به رشد دوباره بورس تهران امید داشت. در چنین شرایطی، تداوم روند کنونی با نوسان، قابل‌قبول است. این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به نتیجه مذاکرات برجامی اظهار کرد: آخرین اخبار منتشرشده از مذاکرات برای رفع تحریم‌ها حکایت از آن دارد که دو طرف به نتیجه قابل‌قبولی نرسیده‌اند. در واقع سیگنال‌های مثبتی از سوی ایران و سایر کشورهای طرف مذاکره، مخابره نمی‌شود. محمدنیا افزود: نماگر بورس در نخستین روز هفته جاری مثبت بود، با این وجود، خروج پول از بازار، بی‌سابقه گزارش شد. با توجه به ریزش‌های شاخص در طول هفته‌های اخیر و اعتراضات سهامداران، روند خروج پول از بازار قابلیت پیش‌بینی داشت.

وی گفت: با توجه به شرایط یادشده، سازمان بورس اقدام به وضع مقرراتی با هدف حمایت از بازار سرمایه کرد. محمدنیا درباره اثربخشی این حمایت‌ها خاطرنشان کرد: در حال حاضر حقوقی‌ها از توانایی لازم برای اثرگذاری در بازار برخوردار نیستند و تنها می‌توانند سهام شاخص‌ساز را تقویت کنند تا سهام سایر شرکت‌ها را در حرکتی دومینووار به سمت خود بکشانند. اما با توجه به شرایط کنونی حاکم بر بورس تهران، این تلاش نافرجام خواهد ماند.

در واقع در شرایطی که چشم‌انداز اقتصاد کشور منفی است، چنین اقداماتی تنها در مدت زمان کوتاهی نتیجه‌بخش و موثر خواهند بود، اما اقدامات موردبحث نمی‌تواند در طولانی‌مدت موثر باشد و در واقع این اقدامات محرکی برای چرخش بازار نیستند.

محمدنیا گفت: تعیین انتهای مسیر ریزش بورس تهران ممکن نیست، با این وجود، چنانچه عملکرد شرکت‌های بورسی ارزیابی شود، می‌توان این‌طور ادعا کرد که سهم بسیاری از شرکت‌های حاضر در این بازار به‌شدت ارزنده هستند. این سهم‌ها از منظر بنیادین ارزش دارند. البته ارزش ذاتی سهم، تنها یک فاکتور موثر بر عملکرد بورس است.

سایر فاکتورهای اقتصادی نیز بر عملکرد بورس تهران اثرگذار هستند و نباید به‌سادگی از کنار آنها گذشت. با توجه به ارزندگی سهم‌ها باید ادعا کرد که ریزش شاخص به زیر یک میلیون واحد، دور از انتظار است، هرچند انتظار می‌رود شاخص کل در بازه یک میلیون و 100 هزار واحدی تا یک میلیون و 300 هزار واحدی نوسان می‌کند. در ادامه آینده شاخص و عملکرد بورس به شرایط اقتصادی کشور و همچنین نتیجه مذاکرات برجام وابستگی دارد.

سخن پایانی

با توجه به روند ریزشی مداوم بورس تهران در هفته‌های اخیر، اقداماتی برای حمایت از این بازار ترتیب داده شده است. با این وجود، به اعتقاد فعالان بازار سرمایه، دولت و نهادهای اقتصادی تاکنون در عمل به وعده‌های خود موفق نبوده‌اند؛ درنتیجه نمی‌توان به اثرگذاری قابل‌توجه چنین طرح‌هایی امید داشت. به‌ویژه آنکه در حال حاضر ریسک‌های متعدد سیاسی و اقتصادی، بورس کشور را تهدید می‌کند.