رئیس‌جمهوری هم بااشاره به‌ضرورت اقناع‌سازی افکار عمومی درباره اهداف و ثمرات این تصمیم گفت: اگر مردم از ثمرات تغییر ساعت کار آگاه شوند، در اجرای آن همراهی می‌کنند.هرچند مدتی است کمبود انرژی و بی‌برقی میهمان ناخوانده کشور است و خاموشی از خانه‌ها و صنایع گرفته تا اتوبان‌ها و خیابان‌ها همه را کم‌وبیش به‌ضرورت تغییر الگوی مصرف و مدیریت انرژی آگاه کرده است، اما آنچه در ذهن عموم جامعه علامت سوال بزرگی شده، چگونگی تغییر ساعات کاری و اداری در این کشور است و معلوم نیست چرا کشور ما همواره در مسیری منحصربه‌فرد و خلاف جهت آب شنا می‌کند.شاید اگر ضرورتی برای اقناع‌سازی وجود داشته باشد، مربوط به این بخش از تصمیمات مجلس و دولت است.در گزارش امروز صمت، ارزیابی تقی نبئی و سالار باوند، 2 تن از کارشناسان و فعالان بخش معدن را درباره این تغییرات می‌خوانیم.

راهی برای کنترل مصرف انرژی

تقی نبئی ـ کارشناس و فعال معدن: این شیوه‌ای است که با هدف مدیریت کمبود انرژی و صرفه‌جویی در مصرف برق اتخاذ شده است و نمونه آن را در سنوات گذشته هم داشته‌ایم، به‌ویژه در یکی، دو سال اخیر که مشکل کمبود برق جدی‌تر و روش‌های گوناگونی برای جبران ناترازی‌ها به کار بسته‌ شده است.به‌هرحال، این روش‌ها تا حدی موثر بوده است، به‌ویژه با جابه‌جایی ساعت کار مصرف‌کننده‌ها به‌ویژه کارمندان ادارات به ساعت‌های ابتدایی روز، می‌توان در اوج گرما، که وسایل برودتی به کار می‌افتند، مصرف‌کننده کمتری در مدار داشت و مصرف برق را به‌این‌ترتیب کنترل کرد.سال گذشته محدودیت‌هایی که برای برق صنایع در نظر گرفته شد، بیشتر از امسال بود و البته مسئولان قول داده‌اند که کمتر هم بشود،اما باز هم، همان‌طور که پیش‌ازاین هم اشاره ‌کرده‌ام، اگر قرار است محدودیتی در مصرف برق ایجاد شود، بهتر است درباره مصارف شهری و خانگی و به‌ویژه در مراکز تجاری و فروشگاه‌ها اتفاق بیفتد. همین امروز اگر به کشورهای اتحادیه اروپا به‌ویژه ایتالیا و فرانسه سر بزنیم، خواهیم دید که مغازه‌ها و فروشگاه‌ها از ساعت ۱۸:۳۰به بعد تعطیل می‌شوند و تنها رستوران‌ها به‌صورت محدود فعالیت دارند. چون این زمان شروع ساعت پیک شبانه مصرف به‌شمار می‌رود و به‌این‌ترتیب، بخش زیادی از مصرف انرژی که در اماکن اداری و تجاری وجود دارد، حذف می‌شود تا به بخش تولید و مصرف خانگی برسد.

مدیریت روزها و ساعات مصرف برق به‌نحوی‌که تاکنون در کشور ما اعمال می‌شد، بار بیشتری بر شانه بخش تولید گذاشته بود که این شیوه نادرستی است، زیرا صنایع در زمینه مصرف برق اولویت بالاتری دارند.علاوه بر این، بخش‌های صنعتی هم باید همکاری لازم را انجام دهد تا ازیک‌طرف، مصرف خود را کنترل کنند و کاهش دهند و از طرف دیگر، ظرفیت‌هایی را که برای تولید برق‌دارند، به‌کارگیرند و با حداکثر ظرفیت، بخشی از نیاز برق خود را تامین کنند.

فقط نیم ساعت

ساعت کاری امسال نسبت به پارسال فقط نیم ساعت جابه‌جاشده است. به‌عبارت‌دیگر، از ۱۶ خرداد امسال، زمان کاری ادارات ۱.۵ ساعت به عقب کشیده شد، اما باتوجه به اینکه ساعت رسمی کشور، از ابتدای سال، عقب کشیده نشد، در مقایسه با سال گذشته، فقط نیم ساعت جابه‌جایی زمانی اتفاق افتاده است.اما باتوجه به اینکه شیوه جابه‌جایی ساعت تغییر کرده است، تا اقشار گوناگون شاغل در بخش‌های تولیدی، صنعتی، اداری، مالی و بازرگانی بتوانند به این نحوه تغییر ساعت عادت کنند، در کار جامعه اختلال ایجاد می‌شود. البته شاید در این مقطع چاره دیگری جز این نبود، زیرا ظرفیت تولید برق در کشور متناسب با میزان مصرف، توسعه پیدا نکرده است، بنابراین اگر این جابه‌جایی برای مدیریت مصرف برق اتفاق نمی‌افتاد، ساعت قطع برق در کشور بیش از آن چیزی می‌شد که در حال ‌حاضر پیش‌بینی ‌شده، پس این شرایط ناگزیر است و این تغییر ساعت می‌تواند تاحدودی به مدیریت مصرف برق کمک کند.

چالش مراودات خارجی

خوشبختانه با کشورهای همسایه اختلاف ساعت جزئی، در حد نیم ساعت داریم و شاید به این دلیل تاثیری چندانی در مراودات ما با کشورهای همسایه ایجاد نخواهد شد، اما در مراوده با کشورهایی که در بخش غربی کشور ما واقع ‌شده‌اند، به‌ویژه کشورهای اروپایی و افریقایی، باتوجه به اختلاف ساعت و جابه‌جایی ساعت کاری، چیزی در حدود ۳ ساعت از اوقات کاری روزانه ما با تعطیلی بخش‌های گوناگون بانکی و اداری آنها همزمان می‌شود که این به‌نفع توسعه مراودات خارجی نیست و تبعات منفی خاص خود را دارد.

در حالت عادی کشور ما با قاره اروپا حدود یک تا یک ساعت و نیم الی ۲ ساعت ناهماهنگی زمانی دارد و ساعت کاری آنها از ما عقب‌تر است. در حال‌ حاضر که زمان کاری ما یک ساعت و نیم جلو کشیده شده، کمابیش تا ۳ ساعت بعد از آغاز به کار ادارات و مراکز دولتی ما، ادارات آنها هنوز شروع به کار نکرده‌اند و این باعث می‌شود که همپوشانی ساعات کاری در نهایت به چیزی حدود ۲ تا ۲.۵ ساعت تقلیل پیدا کند و طبیعی است که کیفیت کار پایین می‌آید و مشکلاتی را برای فعالان این عرصه ایجاد خواهد کرد. ای‌ کاش مدیریت جابه‌جایی ساعات کار بانک‌ها و ادارات، مانند سالیان گذشته اتفاق می‌افتاد و از اول فروردین ساعت‌ها یک یا حتی یک ساعت و نیم جلو کشیده می‌شد. در آن صورت باتوجه به اینکه مردم با این سبک مدیریت زمان آشنایی بیشتری پیدا کرده‌اند، تبعات منفی تغییرات به‌شکل چشمگیری کاهش می‌یافت.در این روزهای اوج فعالیت که تعطیلات ابتدایی سال گذشته و چرخ تولید با قدرت بیشتری در حال حرکت است، جابه‌جایی ساعت کاری بانک‌ها می‌تواند مدیریت زمانی پروژه‌ها و همین‌طور فعالیت اداری، ستادی و بازرگانی را دچار اختلال کند و تا مسئولان و متصدیان حوزه معدن و صنایع‌معدنی بخواهند به این تغییر ساعت عادت کنند، مدتی دچار اختلال خواهیم بود و زمان گرانقیمتی از دست می‌رود.پس جابه‌جایی روز و ساعت یکی از راهکارهایی است که به‌صورت مقطعی می‌تواند در زمینه مدیریت زمانی مصرف کمک‌حال باشد،اما درباره تولید باعث به‌هم‌ریختگی مدیریت تولید و افزایش نرخ تمام‌شده می‌شود.

ظرفیت صنایع

بسیاری از صنایع به‌ویژه فولاد، سیمان و پتروشیمی‌ها، به‌دنبال جایگزینی منابع تولید برق بوده و در این زمینه اقداماتی انجام داده‌اند و در مواقعی که قطعی یا کمبود برق وجود دارد، از آن منابع جایگزین استفاده می‌کنند. اما تولید برق جایگزین، هم از نظر میزان سرمایه موردنیاز، هزینه‌های تعمیر و نگهداری و در نهایت نرخ تمام‌شده تولید انرژی با برقی که از شبکه سراسری دریافت می‌شود، قابل‌قیاس نیست. بنابراین، باوجود اینکه بسیاری از صنایع بزرگ زیرساخت‌هایی را در بخش‌های مختلف در اختیار دارند، معمولا فقط در مواقعی که تولید برق دچار مشکل و محدودیت می‌شود و با کمبود یا قطع برق روبه‌رو می‌شوند، آن را مورداستفاده قرار می‌دهند.از نظر دانش تولید برق از منابع نوین، مانند برق خورشیدی یا هسته‌ای هم، پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم و بسیاری از واحدهای صنعتی ما از سوله‌های تولید برق بهره‌مند هستند و حداقل می‌توانند برق روشنایی و معابر خود را از طریق انرژی خورشیدی تامین کنند و همان‌طور که اشاره شد، بخش صنعتی تاحدودی در این زمینه گام برداشته است، اما باتوجه به اینکه تا همین اواخر برق ارزان و کم‌دردسر در اختیار داشته‌، سرمایه‌گذاری در این زمینه را چندان جدی نگرفته‌اند. البته به‌نظر می‌رسد که بعد از چند سالی که در دسترسی به برق وقفه ایجاد شده است، بخش زیادی از فعالان بخش صنعت راغب هستند که در تولید برق سرمایه‌گذاری کنند که اگر این اشتیاق با سیاست‌گذاری درست به‌شکل بهینه‌ای مدیریت شود، در آینده نزدیک، بخش صنعتی می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در حوزه تامین انرژی و تولید برق داشته باشد و چه‌بسا که ما در سنوات آینده، آنقدر تولید برق داشته باشیم که بتوان آن را به کشورهای همسایه هم صادر کرد.

باری بر دوش تولیدکنندگان

سالار باوند ـ کارشناس و فعال معدن: پیش ‌از این، ساعت‌ها در نیمه اول هر سال یک ساعت جلو کشیده می‌شد و همه مردم نیز کمابیش به این شیوه عادت کرده بودند و مشکلی در این زمینه وجود نداشت و این تغییر برای همه اقشار جامعه از کاسب گرفته تا کارمند و... لحاظ می‌شد، اما امسال با این تغییراتی که ایجاد شد، در عمل ساعت رسمی تغییر نکرد، اما زمان کار ادارات جابه‌جا شد که این روش بدون شک، مشکلاتی در جامعه ایجاد خواهد کرد.یکی از مهم‌ترین این مشکلات، بار روانی است که بر جامعه تحمیل ‌شده است. در این شرایط جدید، کارمندی که ۶ صبح باید سرکار بیاید، باید از ساعت ۵ صبح آماده شود. در خانواده‌هایی که پدر و مادر هر دو شاغل‌ هستند، علاوه بر فشاری که به والدین وارد می‌شود، کودک خردسالی هم که یک ساعت از زمان استراحت خود را از دست می‌دهد، آزار می‌بیند.علاوه بر این، سیستم بیولوژیکی بدن که بعد از سال‌ها به‌شیوه‌ای خاص عادت کرده است، باید با شرایط جدیدی تطبیق پیدا کند.مشکل دیگر، ناهماهنگی عمومی است که در سطح جامعه ایجاد می‌شود. در حال ‌حاضر ساعت کاری ادارات، بانک‌ها، بازار و بخش خصوصی با هم هماهنگ نیستند. برای مثال، اداره‌ها به‌ویژه بانک‌ها در ساعات اول کاری‌شان، در عمل مراجعه‌کننده‌ای ندارند.با اینکه کارمندان سر کار خود حاضر هستند، اما هنوز ارباب‌رجوع نیامده است و هرچه به ساعات پایانی زمان کاری نزدیک می‌شویم، تراکم مراجعان بیشتر و بیشتر می‌شود و این موضوع برای همه مشکل ایجاد خواهد کرد و به‌طبع بر بخش معدن هم اثرگذار است.

به‌عنوان‌مثال، وقتی معدنکاری باید کارهای اداری خود را پیگیری کند، درگیر تبعات این ناهماهنگی می‌شود.به‌نظر من، شرایط قبلی، به‌مراتب بهتر بود و کمابیش زمان کاری همه به‌صورت هماهنگ جابه‌جا می‌شد. اگر تغییر ساعت «چاره ناچار» حل مشکل برق است، چرا روال عادی سالانه را که در بسیاری از کشورهای دیگر هم اتفاق می‌افتد،  زیر پا گذاشتیم. پیش‌تر یک ساعت زمان را به جلو می‌کشیدند و حالا ساعت کار را عقب آورده‌اند. پس این همان است،اما فقط ظاهرش تغییر کرده است و معلوم نیست ضرورت این کار چیست که ارزش تحمیل بار روانی و تحمل ناهماهنگی ایجادشده را دارد.

ضرورت توسعه انرژی‌های پاک

به‌گمان من، اگر استفاده از انرژی خورشیدی امکان‌پذیر باشد، باز هم مسکنی موقتی است. کدام کشوری را سراغ دارید که عمده انرژی موردنیاز بخش صنعت خود را با استفاده از انرژی خورشیدی تامین کند؟در حالت خوش‌بینانه، در مناطقی که ظرفیت زیادی وجود دارد، شاید بتوان انرژی خورشید را جایگزین سوخت‌های دیگر کرد، اما این نوع انرژی نمی‌تواند برای تامین نیاز مردم و صنایع، عمومیت پیدا کند. در اینجا باید تاکید کرد که مشکل عمده کشور ما، نه کمبود انرژی که ضعف مدیریت است. زمانی به صنایع تکلیف کردند که کوره‌های مازوت یا گازوئیل‌سوز خود را گازسوز کنند، چرا که دیگر سهمیه این دو نوع سوخت آلاینده به آنها داده نمی‌شود که نامه‌ها و مستندات آن موجود است. به‌این‌ترتیب، صنایع ناچار شدند همه مشعل‌های را گازسوز کنند، امروز که این تغییر انجام گرفته است، زمستان‌ها تکلیف می‌کنند که به‌واسطه کمبود گاز، مشعل‌ها را خاموش کنید. با این وصف، به‌فرض استفاده از انرژی خورشیدی را اجباری کنند یا امکانات و مشوق‌هایی برای سوق دادن صنایع به این سمت در نظر بگیرند، با این شیوه مدیریت بدون شک چند سال آینده دوباره همین مشکل از جای دیگری سر برمی‌آورد.

چشم‌انداز آینده

شاید اگر همین امروز دست به اصلاح ساختارها بزنند، بتوان امیدوار بود در چند سال آینده مشکلات کمتر شود.ما باید از شعارهای کلیشه‌ای برون بیاییم و به چشم‌انداز دورتر نگاه کنیم. تا امروز همه مدیرانی که سرکار آمده‌اند، کار خود را با شعار آغاز می‌کنند و تا زمانی که بخواهد یکی از این شعارها به مرحله عمل برسد، دوران آن مدیر هم به‌سر می‌رسد و صندلی خود را به مسئول دیگری می‌دهد و باز همین ‌آش است و همین کاسه.

تا زمانی که این سیاست وجود دارد، نمی‌توان نسخه‌ای برای رفع مشکلات پیچید. تا زمانی که افراد متخصص خانه‌نشین هستند و آنهایی که نه تخصص لازم را دارند و نه تجربه کافی، ۷،۶ ماهی در صندلی مدیریت می‌نشینند و بعد هم می‌روند که با این روش امیدی به رفع این بحران‌ها نیست.این مشکل به‌هیچ‌وجه در چشم‌انداز کوتاه‌مدت قابل‌حل شدن نیست. اگر کسی سردردی دارد، می‌تواند با یک مسکن درد خود را تسکین دهد و بعد در پی درمان باشد، اما وقتی بیماری عود کرد، با مسکن نمی‌توان مشکلی را حل کرد و چاره‌ای جز درمان جدی وجود ندارد.

سخن پایانی

یکی از تجربیات شخصی نویسنده که در راستای این ناهماهنگی رخ داد، تلاش نافرجام برای نصب اپلیکیشن یکی از بانک‌های دولتی روی سیستم تلفن‌همراه بود. در فرآیندی که نزدیک به یک ساعت طول کشید، مرتب این پیغام ارسال می‌شد که: «لطفا زمان دستگاه خود را به‌روز کنید!»بعد از تماس با بانک کاشف به عمل آمد که راه علاج این مشکل این است که ابتدا ساعت موبایل را یک ساعت به‌عقب بکشیم و بعد اپلیکیشن را نصب کنیم و بعد دوباره ساعت گوشی را با ساعت رسمی کشور تنظیم کنیم. جالب اینجا است که این فرآیند در نیمه دوم سال خودبه‌خود به حال عادی برمی‌گردد.