«رشد فقر» در سراشیبی !
کالری دریافتی مردم در دهه ۹۰ روند نزولی به خود گرفت و از سال ۹۷ به بعد نیز پایین‌تر از مقدار مورد نیاز شد. در سال ۱۴۰۰ هرچند این روند متوقف و تقریبا ثابت ماند اما سرانه مصرف کالاهای اساسی خانوارها نشان از پایین آمدن میزان مصرف خانوارهای دهک‌های کم درآمد داشت. حال آنکه کاهش مصرف با توجه به تورم نرخ خوراکی‌ها امری طبیعی است. این در حالی است که معاون وزیر رفاه دولت سیزدهم با استناد به اجرای طرح‌های کالابرگ الکترونیک و تعریف سبدهای غذایی، از «کاهش رشد فقر» خبر می‌دهد و می‌گوید: «دولت طی همین ۲ سال جلوی افزایش رشد فقر و فقرا را گرفت.»
معیشت دهک‌های پایین، زیر ذره‌بین
براساس داده‌های وزارت رفاه، کالری دریافتی مردم از سال ۹۰ به بعد، روندی نزولی یافت به حدی که کالری دریافتی از سال ۹۷ به بعد نیز پایین‌تر از مقدار مورد نیاز شد. در سال ۱۴۰۰ هرچند روند کاهشی کالری دریافتی متوقف و تقریبا ثابت ماند اما سرانه مصرف کالاهای اساسی خانوارها اعم از «گوشت قرمز و سفید»، نشان داد که هرچند مصرف گوشت قرمز کلیه دهک‌ها نسبت به سال ۹۹ افزایش یافته اما روند مصرف گوشت سفید کمی متفاوت شده و میزان مصرف خانوارهای دهک‌های کم درآمد، پایین آمد و دهک اول ۱۳ درصد و دهک دوم ۱۰ درصد مصرف گوشت سفید خود را کاهش دادند اما مصرف دهک‌های پردرآمد جز دهک نهم تغییر چندانی نیافت. همچنین در سال ۱۴۰۰ سرانه مصرف «برنج»، «لبنیات» و «میوه» برای خانوارها به طور میانگین به ترتیب سه، نه و یک درصد کاهش یافت. این در حالی بود که خانوارهای کم درآمد ناچار به کاهش بیشتر مصرف کالاهای مذکور شدند.
گره «خط فقر» در ۱۴۰۰
رفع خط فقر در سال ۱۴۰۰ نیز با توجه به مشکلات دولت که البته به سال‌های قبلش برمی‌گشت و کرونا نیز به آن دامن زده بود، چنگی به دل نمی‌زد به طوری که هزینه‌های مصرفی فقرا تقریبا برابر با خط فقر رشد کرد و وضعیت فقرا نسبت به سال گذشته آن بهبود قابل ملاحظه‌ای نیافت. هرچند با وجود کاهش نرخ فقر از حدود ۳۱ به حدود ۳۰ درصد، شاخص «شکاف فقر» که فاصله فقرا تا خط فقر را نشان می‌دهد، افزایش یافت.
به عبارتی شکاف فقر با حدود ۰.۰۱ واحد درصد افزایش در سال ۱۴۰۰ بیان کرد که فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند.بررسی داده‌های سه پایگاه مرکز آمار ایران، اطلاعات رفاه ایرانیان و شاپرک به منظور برآورد وضعیت رفاهی و مصرفی گروه‌های مختلف درآمدی و همچنین تغییرات نرخ و خط فقر بر اساس داده‌های وزارت رفاه در سال ۱۴۰۰، نشان‌داد که در آن سال خط فقر سرانه متوسطه کشوری با رشد حدود ۵۰ درصدی نسبت به سال ۹۹ به حدود یک میلیون و 700هزار تومان رسید که این عدد برای شهریور ۱۴۰۱، ۲ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان برآورد شد بنابراین خط فقر خانوار چهارنفره در آن زمان 7میلیون و 700 هزار تومان پیش‌بینی شد. این در حالی است که تغییرات عدد خط فقر به تنهایی نمی‌تواند معیار و ملاکی برای تغییرات رفاه باشد بلکه تغییرات وضعیت درآمدی خانوار در مقایسه با خط فقر است که می‌تواند مبنایی برای قضاوت در خصوص وضعیت معیشت خانوار باشد.
حداقل دستمزد ۹۹ و ۱۴۰۰، ۱۰ درصد بیش از خط فقر
با توجه به این امر یکی از متغیرهایی که به طور معمول با خط فقر مقایسه می‌شود «حداقل دستمزد» است که برای سال ۹۰ تا ۹۲ زیر خط فقر بود و در سال ۹۷ نیز تقریبا برابر با خط فقر شد.در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ حداقل دستمزد خانوار سه نفره حدود ۱۰ درصد بیش از خط فقر آن خانوار شد که نشان می‌دهد در صورتی که دریافتی خانوار به میزان حداقل دستمزد مصوب دولت باشد، می‌تواند آنها را مصون از فقر مطلق کند اما نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که حداقل دستمزد تعیین شده در هر سال برای تمام مناطق کشور یکسان است در حالی که وجود تفاوت‌های منطقه‌ای سبب می‌شود خط فقر در استان‌ها و شهرهای مختلف، متفاوت شود و همچنین بین مناطق شهری و روستایی آن اختلاف زیادی وجود داشته باشد. این در حالی است که تفاوت خط فقر باعث می‌شود در برخی مناطق حداقل دستمزد پوشش بیشتر و در برخی دیگر پوششی کمتر داشته باشد.
در میان اخبار
امسال افزایشی در تعداد فقرا نداشتیم
علیرضا عسگریان، معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مهم‌ترین موضوع در دستور کار دولت را «جلوگیری از افزایش شیب فقر» با اجرای طرح‌های یاد شده دانست و گفت: فرض کنید با یک شیب و شتابی میزان فقرا افزایش یابد، نخستین اقدام توقف این شیب و رشد آن و اقدام بعدی نیز این است که شیب را از حالت صعودی به نزولی تبدیل کنیم؛ بنابراین ما امسال افزایش (فقرا) نداشتیم. مثلا می‌گویند رشد تورم ۳۰ درصد است؛ اول باید جلوی رشد آن را گرفت و پس از اینکه ثابت ماند، بعدا کاهشش می‌دهیم؛ البته جلوی رشد تورم را گرفتن هم خودش هیهات است. به گزارش ایسنا، وی ضمن تاکید بر اینکه «دولت در همین ۲ سال جلوی رشد فقر که افزایش داشت را گرفت» اظهار کرد: دولت در این ۲ سال جلوی رشد فقر را که در حال افزایش بود، گرفت؛ نه تنها جلویش را گرفته بلکه در حال کاهش هم هست و این موفقیتی بزرگ است. عسگریان در پاسخ به اینکه عنوان می‌شود رشد فقر در سه دهک اول متوقف نشده بلکه این توقف از دهک چهارم به بعد صورت گرفته است، گفت: در واقع دهک اول واقعا فقیر هستند چون جابه‌جایی بین آنها نیز شکل می‌گیرد؛ البته نمی‌گویم سه دهک اول فقیر نیستند، فقیر هستند اما فقر آنها به منزله این است که آنها نیازمند حمایتند و لفظ حمایت، لفظی دیگر است.
افزایش کمک دولت به ۳۴ درصد حداقل بگیران
عسگریان با بیان اینکه کالا برگ به علاوه کمک معیشت دولت را در نظر بگیرید که ابتدا دولت یک ۲۰ درصد و سپس یک 20درصد دیگر کمک معیشت پرداخت کرد که در مجموع به ۴۰ درصد رسید، اظهارکرد: در اوایل دهه ۹۰ میزان کمک معیشتی دولت به مردم از طریق کالابرگ حدود ۱۵ درصد حداقل دریافتی بود که این رقم درحال‌حاضر به ۳۴ درصد رسیده، یعنی با افزایش یارانه، یارانه تشویقی کالابرگ، افزایش کمک معیشت مددجویان و کمک‌های دیگر از این دست، این میزان به ۳۴ تا ۳۶ درصد حداقل دریافتی(حقوق) رسیده که نسبت به امکانات دولت فوق‌العاده و ۳ برابر است. این در حالیست که حداقل دریافتی و مزد رو به افزایش است و عددی ثابت نیست بلکه حداقل مزد هر ساله در کارگروه مزد و اشتغال افزایش می‌یابد؛ یک‌سال ۵۷ درصد افزایش یافت و پارسال ۲۷ درصد بالا رفت که این نسبتی از آن است. در گذشته کمک معیشت ۱۰ تا ۱۵ درصد بود که الان به ۳۴ درصد رسیده است.
سیر نزولی رشد فقر
معاون وزیر رفاه تاکید کرد: زمانی مراجعات به نهادهای حمایتی به شدت افزایش یافت مخصوصا کمیته امداد؛ درحال‌حاضر با توجه به سیاست‌های دولت این میزان مراجعات کاهش یافته، البته بخشی از آن از سال ۹۷ شروع شد و علت دیگر این مراجعات به دلیل شیوع کرونا بود. امیدواریم رشد فقر ظرف یک‌سال ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یابد.
سخن پایانی
با توجه به نرخ فقر ۳۱ درصدی سال ۹۹ و قرار گرفتن دهک چهارم در مرز خط فقر، هرچند وضعیت معیشتی خانوارهای حول و حوش خط فقر به طور نسبی بهبود یافت اما خلاف دهک چهارم، رشد درآمد حقیقی در دهک اول و سوم کمتر از متوسط کشوری بود. این نکته بدین معناست که هرچند رشد حقیقی دهک‌های پایین مثبت بود اما بهبود وضعیت معیشتی این دهک‌ها همچنان کمتر از متوسط کشوری بوده است.
