پیش از پرداختن به مفهوم کارآفرینی در حوزه معدن باید به‌عنوان مقدمه به این نکته اشاره کرد که یکی از حوزه‌های اشتغالزا و مهم و مقرون به صرفه در زمینه تولیدات با ارزش‌افزوده بالا، حوزه معدن است.

به‌عبارت دیگر، فعالیت معدنی هم از نظر اقتصادی قابل‌دفاع است و هم از نظر ایجاد کار و اشتغال، حوزه‌ای بسیار مهم و اشتغال‌آفرین است.

بنابراین هرکدام از بخش‌های حوزه معدن که فعال شود (اکتشاف، استخراج، بهره‌برداری یا زنجیره‌های تکمیلی فرآوری) و به‌ثمر بنشیند، در تحقق اهداف اقتصادی کشور تاثیرگذار است. از همین رو است که یکی از سیاست‌های مهم دولت‌ها توجه به این حوزه است، اما متاسفانه در راستای برخی محدودیت‌ها و بن‌بست‌هایی که در بخش معدن پدید آمده است، نتوانسته‌ایم از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کنیم.

بخشی از بن‌بست‌هایی که به آن اشاره شد، مربوط به خلأها و ضعف‌های قانونی است که برای برطرف کردن آنها مجلس دست به کار اصلاح و بازنگری قوانین شده است.

بخش عمده دیگر، بن‌بست‌های اجرایی است که ناشی از روش‌های واگذاری معادن، تامین سرمایه (به‌ویژه سرمایه در گردش برای حوزه معدن) و تامین ماشین‌آلات موردنیاز این بخش است که ما در کشور در این زمینه بسیار فقیر هستیم.

اما درباره کارآفرینی در حوزه معدن اگر قرار باشد به‌طور کلی نقاط قوت و ضعف خود را در این زمینه بررسی کنیم، نقطه ضعف بزرگ ما در حوزه معدن این است که هنوز اطلاعات جامعی در حوزه معدن نداریم. اگر در اظهارات مسئولان اجرایی جست‌وجو کنیم، این نقطه ضعف به‌خوبی آشکار است و هیچ تصویر روشنی از وضعیت این حوزه، معادن فعال، نیمه‌فعال، علت رکود در این بخش و مسائلی از این دست وجود ندارد.

همین موضوع باعث شده است که فعالان حوزه معدن را هم (مثل سایر حوزه‌ها) به‌خوبی نشناسیم. به‌عبارت دیگر، نوعی ابهام و بی‌اطلاعی درباره فعالان عرصه‌های اقتصادی به‌ویژه معدن وجود دارد و این ابهام درباره افرادی که در حوزه نرم‌افزاری فعال هستند، به‌مراتب بیشتر است.

دیگر اینکه هنوز مطالبه اصلی ما هم از حوزه معدن روشن نیست و نمی‌دانیم چه انتظارات مشخصی از این بخش داریم. به‌عبارتی، وقتی نامی از این حوزه برده می‌شود، فرآیند اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری و تکمیل زنجیره ارزش در نظر مجسم می‌شود، در حالی که خیلی وقت‌ها با ایده‌پردازی‌هایی که در حوزه معدن می‌شود، می‌توان فعالیت را در شاخه‌های دیگر از جمله زمینه‌های نرم‌افزاری (مثل بازاریابی و برندسازی) تعریف کرد و کارآفرینان می‌توانند از ظرفیت‌های مغفول‌مانده آن به‌خوبی استفاده کنند، اما متاسفانه تاکنون توجه چندانی به آن نشده است.

درباره مزایا در قانون دانش‌بنیان‌ها که سال گذشته به تصویب مجلس رسید، تفکیکی میان دانش‌بنیان‌هایی که در عرصه صنعت فعالیت می‌کنند یا کشاورزی، نفت و گاز، فناوری‌های نو یا کارآفرینی فعالیت می‌کنند، قائل نشده است.

به‌عبارت دیگر، خدمات و حمایت‌هایی که قرار است به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه شود، عمومی است و هر شرکت دانش‌بنیانی که در هر عرصه‌ای بتواند محصولی ارائه کند، به‌شرط اینکه جدید باشد و نیازی از نیازهای کشور را برطرف کند، موردحمایت قرار می‌گیرد. همین نقطه امیدی است که فرصتی ایجاد خواهد کرد تا شرکت‌های ایده‌پرداز و کارآفرین در حوزه تخصصی معدن هم فعال شوند و موردحمایت قرار گیرند. اما کارآفرین در حوزه معدن، چه در بخش سخت‌افزاری و چه نرم‌افزاری، باید اهلیت فنی داشته باشد، البته در بسیاری از کسب‌وکارها این قید وجود دارد، اما در حوزه معدن پررنگ‌تر است و علاوه بر کسانی که سرمایه‌گذاری می‌کنند، افرادی هم که می‌خواهند در زمینه کارآفرینی و ایجاد فرصت فعالیت کنند، باید اهلیت فنی داشته باشند، چرا که به‌نظر می‌رسد کسانی که اهلیت دارند، احاطه کامل به چالش‌ها و فرصت‌ها دارند و می‌توانند در راستای تقویت فرصت‌ها و عبور از چالش‌ها گره‌گشا باشند.

پس یکی از الزامات کارآفرینی در این حوزه اهلیت فنی است که به خودی خود می‌تواند در مسیریابی و ایده‌پردازی نقش‌آفرین باشد.

البته کسانی که بخواهند در حوزه سخت‌افزاری وارد شوند، به‌طبع باید علاوه بر اهلیت فنی، توان مالی کافی هم داشته باشند یا از قدرت جذب سرمایه برخوردار باشند و بتوانند سرمایه‌گذاران را تشویق به مشارکت در این حوزه کنند، زیرا معدن جزو حوزه‌های دیربازده است و سرمایه‌گذاری در بسیاری از بخش‌ها با فوریت به‌نتیجه نمی‌رسد و صبر و زحمت زیاد نیاز دارد که به‌نسبت دیگر حوزه‌ها آن را سخت‌تر کرده است.