یکی از زیرمجموعه‌های مهم حوزه کارآفرینی، مشاغل و کار‌آفرینی‌های خانگی است که بیشتر افراد فعال در آن را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند. حذف بسیاری از هزینه‌های سنگین نظیر خرید یا اجاره فضای کار، ایاب و ذهاب، هزینه‌های جاری مشاغل خارج از خانه و مواردی از این دست سبب می‌شود مشاغل خانگی در صورت توجه و حمایت، به‌‌سرعت به ثمر و بازدهی برسند.

صمت در این گزارش به نقش مشاغل خانگی در کارآفرینی پرداخته است.

مشاغل خانگی کدامند؟

از انواع مدل‌های شغلی که در زمینه‌های مختلف می‌توانید انجام دهید، فعالیت در خانه است. مشاغل خانگی انواع مختلفی دارند که افراد باتوجه به مهارت و تخصص خود به آنها می‌پردازند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مشاغل خانگی را این‌گونه تعریف کرده است: «آن دسته از فعالیت‌هایی که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب‌وکار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید خدمت یا کالای قابل‌عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‌شود.»  بسیاری از کارخانه‌های بزرگی که امروزه می‌شناسیم، ابتدا به‌عنوان مشاغل خانگی کار خود را شروع کرده‌اند. کارخانه بهروز یکی از مشهورترین کارخانه‌هایی‌ است که با تولید محصولات خانگی مانند رب، ترشی و مربا و ارائه آن به فروشگاه‌ها و مغازه‌ها به‌تدریج کسب‌و کار خود را گسترش داد و در نهایت کارخانه «بهروز» را برای تولید این محصولات تاسیس کرد. پیدا کردن یک شغل مناسب دغدغه‌ای‌ است که بیشتر ما پس از تحصیل به آن دچار می‌شویم. این مسئله گاهی ما را مجبور می‌کند که شغل‌های مختلف و در بسیاری از موارد نامرتبط را امتحان کنیم. افراد باهوش همیشه به‌دنبال بهترین راهکارها هستند و با استفاده از ابزارهای موجود، این دغدغه را به حداقل می‌رسانند. تغییر مدل‌های شغلی یکی از ابزارهایی‌ است که می‌توانید از آن به‌عنوان یک فرصت استفاده کنید. یکی از این مدل‌های شغلی، مشاغل خانگی‌ است؛ فعالیتی که با کمترین امکانات و هزینه می‌تواند توسط عضو یا اعضای یک خانواده انجام شود. انجام این نوع فعالیت شغلی، مزایای فراوانی دارد که در چند سال اخیر، افراد بسیاری را به خود جذب کرده است. اگر می‌خواهید به این فضای رقابتی وارد شوید، پیش از هر چیز باید قواعد آن را یاد بگیرید. نخستین قاعده برای وارد شدن به این مشاغل رقابت‌پذیر، ثبت برند مشاغل خانگی است.

افزایش سهم مشاغل خانگی در اقتصاد

علاءالدین ازوجی- رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران: یکی از مولفه‌های اصلی برون‌رفت از معضل بیکاری دانش‌آموختگان از جمله زنان دانش‌آموخته دانشگاهی، استفاده از ظرفیت مشاغل خانگی و کار در منزل است و با افزایش سهم مشاغل خانگی در اقتصاد به ۱۰ درصد می‌توان بیش از ۲ میلیون شغل ایجاد کرد.

در کشورهای توسعه‌یافته مشاغل خانگی از جایگاه بالایی برخوردارند و در چند سال گذشته باتوجه به شیوع بیماری کرونا تعداد شغل‌های ایجاد شده در این بخش در دنیا بیش از ۲.۵ برابر شد. بیش از ۹ تا ۱۱ درصد شاغلان در کشورهای توسعه‌یافته از جمله استرالیا، امریکا و انگلیس در کسب‌وکارهای خانگی مشغول به کار

هستند. همچنین در کشورهای جنوب شرق آسیا به‌دلیل وجود نیروی کار ارزان، اشتراک‌گذاری تجربیات کسب‌وکارهای خانگی یکی از الزامات این بخش است؛ بنابراین می‌توان گفت استفاده از ظرفیت‌های مشاغل خانگی یکی از راهبردهای مهم در این کشورها محسوب می‌شود. مشاغل خانگی در اقتصاد ایران مکان‌محور است، اما در کشورهای موفق و پیشرو فعالیت‌محور هستند و نقش اصلی در تولیدات خرد و بهبود درآمد خانوارها دارند.

مزایای مشاغل خانگی

عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصادی: مشاغل در هر مقیاسی قابلیت تعریف دارند؛ یعنی هم می‌توانیم مشاغل را در مقیاس بسیار کوچک یک‌نفره در یک خانوار تعریف کنیم و هم در قالب پروژه‌های بزرگ. در این بین لازمه بهره‌وری، رعایت ترکیب مقیاس‌های مختلف در هر فعالیتی است که باید به‌تناسب شکل گیرد. مشاغل خانگی جزو پروژه‌های با کاربری بالا و کم‌سرمایه هستند و در آنها امکان انعطاف نیز وجود دارد. همین انعطاف کمک می‌کند مشاغل خانگی به سمت کاربری بیشتر و سرمایه‌بری کمتر هدایت شوند.

می‌توان ۳ مزیت را برای مشاغل خانگی متصور بود؛ اول کمینه و حداقل‌سازی هزینه‌های تاسیس، دوم کاهش هزینه‌های بهره‌برداری و سوم افزایش بهره‌وری و کیفیت تولیدات. هزینه ساخت، تاسیس، اسکان و استقرار در مشاغل خانگی به‌شدت پایین است. از سوی دیگر از آنجایی که این مشاغل با انگیزه‌های خودکارفرمایی و سودآوری شخصی ایجاد می‌شود، جنبه رقابتی کار بالاتر می‌رود و به همین دلیل مشاغل خانگی به لحاظ افزایش بهره‌وری و کیفیت نیز می‌توانند نسبت به مشاغل دیگر مزیت پیدا کنند.

از دیگر مزایای مشاغل خانگی کاهش هزینه‌های بهره‌برداری است، چراکه این نوع مشاغل بسیاری از هزینه‌های زائد تشریفاتی از قبیل بیمه نیروی کار که جزو هزینه‌های بهره‌برداری به حساب می‌آید را ندارند.

بی‌نیازی مشاغل خانگی از تسهیلات هنگفت از دیگر مزیت‌های این نوع فعالیت اقتصادی است؛ بنابراین دست موسسات مالی و پولی برای ارائه تسهیلات در این زمینه بازتر و ضریب عدم وصول یا تعویق افتادن مطالبات در این‌گونه مشاغل بسیار کمتر است. خوداشتغالی اعضای خانوار را می‌توان از دیگر مزیت‌های مشاغل خانگی دانست و دلسوزی موجود بین اعضای خانواده‌ و وجود اعتماد، محاسن این مشاغل را بالاتر می‌برد.

ایجاد اشتغال فراوان، کاهش هزینه‌ها در ایجاد شغل، ایجاد درآمد، افزایش تولید، افزایش صادرات، جلوگیری از واردات، جایگزین کردن کالاهای وارداتی با تولید داخلی از جمله تاثیرات مشاغل خانگی بر اقتصاد کشور است.

با این همه متاسفانه از آنجایی که برنامه‌ای برای مشاغل خانگی در کشور ما تعریف نشده و از طرفی دیگر این بخش متولی ندارد، این مشاغل در وضعیت مناسبی قرار ندارند؛ بنابراین باید وزارتخانه‌های مختلف در زمینه مشاغل خانگی دستورات لازم را به زیربخش‌های خود صادر کنند. در زمینه مشاغل صنعتی و تجاری، وزارت صنعت، معدن و تجارت و در زمینه تولیدات کشاورزی باید وزارت جهاد کشاورزی وارد گود شوند، این درحالی است که وزارتخانه‌های تخصصی در این ماجراها دخل و تصرفی ندارند و برنامه‌ای هم برای ورود به این مسئله طرح‌ریزی نشده است؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد باید ابتدا تعریف و حمایت از مشاغل خانگی در یک برنامه‌ریزی منسجم صورت گیرد و سپس در راستای راه‌اندازی و نظارت بر آنها گام برداشته شود.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده برای بهبود شرایط ایجاد مشاغل خانگی قبل از هر چیز نیاز به یک برنامه‌ریزی گسترده داریم. ابتدا باید سبدی از مشاغل خانگی توسط دستگاه‌های متولی تعریف شود و سپس روی ایجاد، تشویق، ساماندهی نظام تعرفه‌ها، قیمت‌ها و آموزش افراد در این زمینه برنامه‌ریزی جامع صورت گیرد تا این مشاغل بتوانند در یک فضای محاسبه‌شده و راهبردی به فعالیت بپردازند. از سوی دیگر باید توجه داشت مشاغل خانگی در ابتدای فعالیت خود نیازمند کمک‌های حمایتی هستند؛ حمایت‌های پولی، فنی، تسهیلاتی، بازاریابی، آموزش و حتی ایجاد فضایی برای بازدید از نمونه‌های خارجی و استفاده از تجارب کشورهای دیگر در زمینه مشاغل خانگی. در این زمینه می‌توان کشور چین را به‌عنوان نمونه‌ای مناسب در نظر گرفت، چراکه چینی‌ها بسیاری از قطعات و کالاهای ریز تولیدی و صادراتی خود را در قالب همین مشاغل خانگی تولید می‌کنند. در نهایت تعیین متولی مشخص برای این کسب‌وکارها می‌تواند گامی در راستای ساماندهی و توسعه آنها به‌شمار رود.