حدود 30 سال پیش کتابی درباره آینده خواندم که ادعا می‌کرد جهان کسب‌وکار به سمت ابهام و تحول اساسی می‌رود و سه عامل را به‌عنوان پایه‌های آن معرفی می‌کرد: هوشمندی، سرعت و ارتباط دوطرفه با مشتری. ادعا می‌کرد همه‌چیز هوشمند می‌شود و مشتری می‌تواند روی طراحی محصول تاثیر مستقیم بگذارد و همزمان خودش هم‌سود کند. آن موقع خیلی حرف عجیبی بود. به‌ویژه که ما در ایران در شرایط بعد از جنگ بودیم و آرزوی خیلی چیزهای کوچک‌تر مانند یک خودرو حداقلی و مسکن را داشتیم. اما امروز دنیا پیشرفت کرده و ما هم خیلی جلو رفته‌ایم و شاهد حضور تلفن هوشمند به‌عنوان یک رکن زندگی هستیم. چه کسی فکر می‌کرد به‌جایی برسیم که امروز ادعا می‌شود با قطع اینترنت هزاران میلیارد تومان به اقتصاد مردم ضرر وارد و میلیون‌ها نفر شغل‌شان با چالش جدی روبه‌رو شده‌ است؟ امروز اینترنت، ابزار حداقلی زندگی شهری در ایران است و همگان می‌دانند اینترنت اشیاء (IOT) چیست و همه انتظار ظهور جدی آن در زندگی روزمره هستند.

اما درباره صنعت خودرو باید نکاتی را به عرض برسانم. اول از همه باید درباره صنعت خودرو ایران که همه در ایران آن را عقب‌مانده می‌دانند، از ده‌ها کامپیوتر استفاده می‌شود و به‌سرعت به‌سمت افزایش سهم الکترونیک و کنترل هوشمند می‌رویم و اگر پایه‌های اینترنتی به‌درستی و قابل‌اطمینان در دسترس بود، حتما تا حالا اولین سطح خودرو متصل را هم‌پشت سر گذاشته بودیم. این نوع خودرو با یک سیمکارت به اینترنت وصل می‌شود و حداقل کاری که برای مشتری انجام می‌دهد، ارسال اطلاعات خودرو به «مرکز کنترل عمر خودرو» است و در کنار آن، امکان تماس در هنگام شرایط اضطراری برای خودرو را می‌دهد، اما به دلایل امنیتی و البته بحث تقسیم منافع، همچنان این حدِ حداقلی از اتصال به منصه ظهور نرسیده است. البته همین دو هفته پیش سایپا از خودروی شاهین متصل رونمایی کرد. اما طبیعی است با این اوضاع اینترنت و تیراژ تولید چند وقتی طول خواهد کشید تا این امر در سطح خیابان‌ها به حالتی عادی تبدیل شود. هر چه هست در این واقعیت که اینترنت اشیا و فناوری‌اطلاعات با سرعت هر چه تمام‌تر در حال متحول کردن صنعت خودرو است، شکی نیست. فناوری اطلاعات و IOT از چند منظر این صنعت را متحول خواهد کرد؛ اولین مورد، تحول صنعت به مرحله 4.0 (Industry4.0) است. در این مرحله، تولید در صنعت با سیستم اینترنتی کنترل و بهینه می‌شود. در چنین حالتی، تمام جریان مواد و اکثر فرآیندها، تحت کنترل برخط است و کوچک‌ترین خطاهایی در فرآیندها قابل مدیریت می‌شوند و دیگر برای کیفیت کم یا بی‌کیفیتی بهانه‌ای وجود ندارد. البته با استفاده از فناوری‌های ردیابی مانند RFID می‌تواند هنگام خرابی قطعه، حتی سال‌ها بعد از تولید خودرو، منشأ عیب را پیدا کند. صنعت خودرو ایران هم‌اکنون این تحول را البته با کندی شروع کرده است. همچنین مدیریت صنعت خودرو، با استفاده از اَبَرنرم‌افزارهایی برای برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) و مدیریت محصول در طول عمر (PLM) بسیار کارآمد و بهره‌ور می‌شود. البته همین‌جا عرض کنم که امروز در دنیا تقریبا خودروسازی نیست که بدون این دو مجموعه ابزار به کار خود ادامه دهد. در ایران هم دو خودروساز بزرگ در حال تکمیل فرآیندهای خود برای استفاده از این مجموعه‌ها هستند؛ البته با سرعت لاک‌پشتی و بافاصله زیاد از پیشروان این صنعت در جهان. با استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند، مسیر مصرف خودرو هم تحت کنترل و نظام خدمات پس از فروش به‌سرعت در حال تحول است. به‌غیراز اینکه خودرو به شما به‌موقع برای تعویض قطعات کلیدی، هشدار می‌دهد، هنگام خرابی، بسیاری از قطعات به‌طور کامل تحت پایش است و به شما و شرکت خدمات‌دهنده اطلاعات دقیقی می‌دهد. در چنین حالتی، وقتی خودرو امدادی قرار است به‌سمت شما حرکت کند، می‌داند شما نیازمند کدام قطعه یا کمک هستید. همچنین در خیلی از موارد این امکان را به شما خواهد داد که با یک راهنمایی کوچک، خودرو را دوباره راه بیندازید و به نزدیک‌ترین تعمیرگاه برسانید. شما در این دنیای هوشمند حتی در خرید هم راهنمایی می‌شوید و از میان صدها خدمت‌دهنده، بهترین‌ها را انتخاب می‌کنید. البته همین‌الان هم که من با شما صحبت می‌کنم شما از طریق موبایل‌تان به چنین خدماتی دسترسی دارید. البته تکمیل خدمات خودرویی در ایران همچنان در مراحل اولیه است. خدمت فناوری اطلاعات به همین‌جا ختم نمی‌شود. هنگام تصادف، نرم‌افزار می‌تواند به شما کمک کند با مرکز خدماتی و بیمه تماس تصویری داشته باشید و با استفاده از هوش مصنوعی حتی میزان خسارت و هزینه مربوطه را درجا برآورد و در آیندها نزدیک حتی پول آن را در جا دریافت کنید. اما چرا اصولا تصادف؟ امکانات IOT به‌زودی این امکان را به شما می‌دهد که تصادف نکنید. البته در ۳۰، ۴۰ سال دیگر که تمام خودروها مجهز به این فناوری‌ها شوند، اصولا نباید تصادفی رخ دهد. اما همین امروز در بسیاری از خودروهای پیشرفته، امکانات زیادی از طریق هوش مصنوعی در اختیار مشتری قرار می‌گیرد که اصطلاحا به آن کمک راننده می‌گویند. از انجام پارک دوبل و پارک عمودی بگیرید تا کنترل هوشمند سرعت و نگهداری خودرو بین خطوط و دوربین‌های هوشمند که هیچ نقطه کوری را در رانندگی برای شما نخواهد گذاشت. در ایده‌آل‌ترین حالت، به‌زودی با خودروهایی روبه‌رو خواهیم شد که خودران و کاملا متصل هستند؛ اتصال با مرکز، با خودروهای نزدیک، با جاده و.... کلا در چنین دنیایی همه‌چیز به همه‌چیز متصل است. چنین تحولی به معنی تحولاتی عظیم در انواع کسب‌وکار خواهد بود و بیش از این در این نوشتار وقت شما را نمی‌گیرم.

در آخر اشاره‌ای هم داشته باشیم به لزوم فراهم آوردن الزامات این توسعه و پیشرفت در ایران. پایه اکثر این تحولات، توسعه اینترنت قابل‌اطمینان و استفاده از بانک‌های اطلاعاتی بزرگ است که متاسفانه در ایران با چالش‌های بسیار زیادی روبه‌رو است. ما هم‌اکنون به بسیاری از فناوری‌ها دسترسی داریم، اما اعتقاد و اعتماد به هوش مصنوعی و تبادل اطلاعات از جمله مواردی است که باید در سطح سیاست‌گذاران و مدیران ارشد وجود داشته باشد. متاسفانه در ایران با این تفکر «راه بینداز، جا بینداز» حاکم بر مدیران ارشد و امنیتی دانستن فضای خودروسازی و شبکه حمل‌ونقل، عملا جلوی خیلی از این پیشرفت‌ها گرفته می‌شود. به امید روزی که سیاسیون، سیاست‌گذاران و مدیران ارشد بتوانند با فناوری‌های روز به‌خوبی کنار بیایند و رفاه بیشتر را برای مردم و مشتریان خود به ارمغان بیاورند.