به‌گفته کارشناسان، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های پارک‌های علم و فناوری، اهتمام به تشکیل، تقویت و توسعه مراکز رشد و نوآوری در شهرستان‌های مختلف یک استان است. این فرآیند نه‌تنها می‌تواند به جوانان تحصیلکرده شهرستان‌ها کمک شایانی در کسب‌وکارهای‌شان کند، بلکه به روند تبدیل علم به ثروت هم سرعت می‌بخشد. بسیاری از فعالان در پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور هم معتقدند، اگر در یک استانی، پارک علم و فناوری فعالیت بیشتری نسبت به دیگر اعضای زیست‌بوم دانش‌بنیان داشته باشد، مانند انسانی است که سر بزرگی دارد که نمی‌تواند تعادل خود را روی بدنه ضعیف نگه دارد، بنابراین همراه با رشد پارک‌ها باید وزارتخانه‌هایی چون صمت یا  کار و رفاه اجتماعی و دیگر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد، اشتغال و صنعت و حتی کشاورزی همصدا با یکدیگر در این مسیر گام بردارند. صمت در این گزارش به بررسی نقش پارک‌های علم و فناوری در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها پرداخته است.

هدف، افزایش ثروت است

پارک‌های فناوری در جهان با عنوان‌های مختلفی همچون پارک تحقیقاتی، علمی، فناوری و ... معرفی می‌شوند و سهم موثری در چرخه تولید ثروت جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه دارند. تمرکز این پارک‌ها بر استفاده از دانش تخصصی برای دستیابی به ثروت است، در واقع این تمرکز بر دانش پیشرفته به‌عنوان وجه تمایز این‌گونه پارک‌ها با شهرک‌های صنعتی که پیش‌تر در جوامع گسترش یافته‌اند، شناخته می‌شود. در این مدل از تولید ثروت، بر نوآوری و استفاده از افراد مستعد و نخبه برای رسیدن به آن تاکید زیادی می‌شود و پارک‌های فناوری در عمل برای تسهیلگری در دستیابی شرکت‌ها به چنین نوآوری‌هایی، طراحی شده‌اند. ایرنا در این‌باره نوشته است پارک علم و فناوری به‌عنوان یک سازمان و با هدف افزایش ثروت در جامعه از طرف متخصصان حرفه‌ای مدیریت می‌شود تا جریان دانش و فناوری را میان دانشگاه‌ها، موسسه‌های تحقیق و توسعه، شرکت‌های خصوصی و بازار به‌حرکت درآورند. این پارک‌ها از طریق مراکز رشد، سازمان‌های نوآور را تقویت و فرآیندهای زایشی را تسهیل می‌کنند، بنابراین به‌عنوان محیطی عمل می‌کنند که در آن واحدهای تحقیقاتی مستقل یا وابسته به سازمان‌ها و صنایع، مجتمع شده و زیر پوشش و حمایت قرار می‌گیرند تا به خلاقیت و نوآوری بپردازند.

هر استان یک پارک

غلامحسین رحیمی، معاون سابق پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با صمت درباره  اهمیت تقویت مراکز رشد در کنار پارک‌های علم و فناوری گفت: پارک‌های علم و فناوری میزبان‌های مهم واحدهای فناور به‌حساب می‌آیند و ما جایگزینی در این زمینه در راستای تاثیرگذاری در توسعه فناوری کشور نداریم، در واقع نمونه دیگری در این زمینه وجود ندارد. ما باید این پارک‌ها را تقویت کنیم و گسترش دهیم، اما نه از نظر تعداد و کمیت؛ یعنی در هر استان یک تا 2 پارک کفایت می‌کند.

وی ادامه داد: باید توجه داشت که فرآورده‌های ساختاری مجموعه پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد هستند و توسعه آنها با راه‌اندازی و استفاده از مراکز رشد انجام می‌گیرد، بنابراین باید حضور پارک‌های علم و فناوری در بیشتر مراکز رشد در همه شهرستان‌ها نمود پیدا کند و این بسیار مهم است.

رحیمی گفت: به‌عبارت دیگر، در شهری مانند قائن یا نمین، باید مراکز رشد وجود داشته باشند که برمبنای پارک علم و فناوری استان مربوطه به فعالیت بپردازند. دلیل تاکید من این است که این مراکز مهم‌ترین بسترهایی هستند که فرآورده‌های مبتنی بر دانش را در کشور توسعه می‌دهند و تقویت می‌کنند، در واقع بخش زیادی از اثربخشی فعالیت‌های پارک‌های علم و فناوری به فعالیت مراکز رشد بستگی دارد.

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: از آنجایی که پارک‌های کشور به نهادهای علمی و به بخش تولید و اقتصاد جامعه متصل و از طرفی هم دانشگاه‌ها در جامعه کنونی ما در مرزهای خودشان محدود به علم هستند، فعالیت و پروژه‌های انجام‌شده در این مجموعه‌ها می‌توانند با زندگی مردم پیوند بخورند،بنابراین از هر جنبه‌ای که نگاه کنیم، هرچقدر بتوانیم پارک‌های علم و فناوری را تقویت کنیم و گسترش دهیم، یعنی هرچقدر شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور در پارک‌ها بیشتر باشد، به‌نفع اقتصاد و توسعه کشور گام برداشته‌ایم.

وی بااشاره به اهمیت رسانه‌ها در ترویج فعالیت‌های دانش‌بیان‌ها گفت: به‌اعتقاد من، خبرگزاری‌های ویژه علم و فناوری تاثیر مهمی در راستای اطلاع‌رسانی درباره فعالیت پارک‌ها و دانش‌بنیان‌ها خواهند داشت، چرا که می‌توانند علاوه بر اطلاع‌رسانی، بستر مهمی برای تشویق افراد در حوزه فناوری و شرکت‌های فناور به‌حساب آیند.

رحیمی تاکید کرد: به‌نظر من، بسترهای ویژه و تخصصی اطلاع‌رسانی علم و فناوری می‌توانند نقش مهمی در توسعه علم و فناوری کشور داشته باشند، چرا که در بیشتر رسانه‌ها و پایگاه‌های خبری عمومی، اخبار علمی و فناوری در لابه‌لای اخبار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی گم می‌شود و به‌طورمعمول این نوع اخبار بر اخبار علمی و فناوری غلبه دارند،بنابراین وجود و گسترس رسانه‌های تخصصی در حوزه علم و فناوری خدمت بزرگی است که لازم است، تقویت شود، در واقع باید پا به پای رشد و توسعه علم و فناوری این نوع رسانه‌ها هم فعال شوند.

راهی جز رهایی از اقتصاد نفتی نداریم

مهندس مهدی عباسی، رئیس پارک علم و فناوری جهاد دانشگاهی استان البرز در گفت‌وگو با صمت گفت: پژوهش و فناوری در کشور ما دارای 2 رویکرد متفاوت است. بیشتر پژوهش‌ها در فضای آکادمیک و دانشگاهی انجام می‌گیرد، در حالی که فعالیت‌های فناورانه به‌شکل معمول در بسترهای دیگری چون پارک‌های علم و فناوری انجام می‌شود، بنابراین در زمینه فناوری و ارتباط آن با پژوهش‌های انجام‌شده باید گفت، امروزه ایده‌هایی وجود دارد که باید عملی شوند. بنا بر گفته مقامات ارشد نظام جمهوری اسلامی ایران، ما راهی جز رهایی از اقتصاد نفتی نداریم و ناچار هستیم که به‌سمت اقتصاد شرکت‌های دانش‌بنیان برویم.

عباسی گفت: باتوجه به شرایط تحریم‌ها، راه نجات کشور فرار از اقتصاد نفت به‌سمت اقتصاد دانش‌بنیان است، در این رابطه، باید باتوجه به نیازها و ظرفیت‌های موجود، به این شرکت‌ها بیشتر بها دهیم تا بتوانیم از این بحران عبور کنیم.

رئیس پارک علم و فناوری استان البرز گفت: در بحث بکارگیری پژوهش‌ها در عرصه فناری موضوع مورداهمیت، توجه به ظرفیت‌های استانی در کشور است، برای مثال، اگر می‌خواهیم در حیطه کشاورزی ایده یا پژوهشی را عملی کنیم، باید در استانی که از آب کافی برخوردار باشد و با مسئله خشکسالی دست و پنجه نرم نکند،کار کنیم.

عباسی تاکید کرد: در حقیقت پارک‌های علم و فناوری باید در گام نخست به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های محل موردنظر توجه داشته باشند؛ ظرفیت‌های اقلیمی و تخصص‌های موجود، از مجموعه عوامل ضروری است تا پارک‌ها را برای ایجاد کردن یا نکردن یک پروژه کاربردی مجاب کند.

وی گفت: برای مثال، استان البرز یکی از قطب‌های خودروسازی در کشور است که نشان‌دهنده توانمندی و وجود ظرفیت‌های این استان به‌لحاظ ظرفیت در خودروسازی است. گفتنی است، حرکت تخصصی در این زمینه زمانی شکل می‌گیرد که پیش از هر اقدامی قطب‌بندی انجام بگیرد. در این زمینه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم صنایع فرهنگی یکی از نمونه‌های موفق است که تنها در حوزه صنایع فرهنگی فعالیت می‌کند.

الگوبرداری صحیح

وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان با کمک پارک‌ها از اقتصاد نفتی خارج شد، گفت: همواره پارک‌های علم و فناوری، نمونه‌های موفقی در سراسر دنیا بوده‌اند، اما نباید همان کاری را که در دنیا انجام می‌شود، ما هم انجام دهیم و این یک اشتباه محض است، در حقیقت باید براساس نیازهای فناورانه و شرایط بومی خودمان، دست به پژوهش بزنیم و بعد در میدان عمل وارد شویم؛ در این شرایط است که این مجموعه‌ها می‌توانند گزینه خوبی برای رهایی از اقتصاد نفتی باشند.

زیست‌بوم فناوری در کشور، نیاز به تکامل دارد

علی خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به اهمیت رشد اقتصاد دانش‌بنیان در کشور گفت: باتوجه به اینکه یکی از موانع اصلی در مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، مقاومت اقتصاد سنتی در مقابل اقتصاد دانش‌بنیان است، باید برنامه‌های مدونی را برای حذف آن طراحی کرد، در واقع، همیشه اقتصاد سنتی در برابر دانش‌بنیان مقاومت کرده؛ در حالی که امروزه نیازمند توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور هستیم.

وی افزود: علاوه بر آن، فقدان نقدینگی و کمبود فضای استقرار هم از دیگر موانع رشد دانش‌بنیان‌ها در کشور است، همچنین از دیگر موانع رشد دانش‌بنیان‌ها، زمانبر بودن بومی کردن فناوری در کشور است که زمان زیادی را می‌طلبد. گفتنی است، امروزه سرعت رشد فناوری‌ها به‌قدری زیاد است که طولانی بودن روند بومی شدن آن، در عمل آنها را از دایره مصرف خارج می‌کند.

معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم بااشاره به این امر که چرخه زیست‌بوم فناوری زاییده انقلاب اسلامی است، گفت: خوشبختانه زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور کمابیش تکمیل شده و امروز باید در راستای حفظ و تکامل آن تلاش کنیم و از رویکردهای مهم در راستای دستیابی به این هدف، رصد فناوری‌های نوین است.

وی ادامه داد: ما باید در دنیا به‌دنبال نوآوری و فناوری‌های نو پدید باشیم و در لبه فناوری حرکت کنیم، در واقع باید ببینیم چه فناوری‌هایی در دنیا جریان‌سازی می‌کند و پیش‌بینی کنیم که در آینده ما به چه فناوری‌هایی احتیاج داریم. 2 نوع فناوری داریم؛ سخت و نرم که تمام طراحی‌ها و ایده‌های نو در حوزه فناوری‌های نرم پیاده می‌شود که در عرصه هنر، معماری و علوم انسانی، نمود دارد.

خیرالدین بااشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری روی شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری در راستای توسعه دانش‌بنیان‌ها گفت: همواره صندوق‌های سرمایه‌گذاری نظیر صندوق‌های نوآوری و شکوفایی، پژوهش و فناوری و  حمایت از پژوهشگران و فناوران که برای حمایت از ایده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس شده‌اند، فعالیت‌های ارزنده‌ای را در تکمیل زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور به‌ثمر رسانده‌اند؛ حال از آنجایی که دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری یکی از مکان‌های تولید ایده به‌حساب می‌آیند، برای اینکه ایده‌ها در دانشگاه‌ها به نمونه آزمایشگاهی برسند، نیازمند سرمایه‌گذاری هستند.

این مقام مسئول افزود: باتوجه به اینکه تجهیزات آزمایشگاهی در دانشگاه‌ها از شرایط مطلوبی برخوردار نیست؛ خواهان کمک از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستیم. گفتنی است، در ادبیات فناوری، اصطلاحی وجود دارد با عنوان دره مرگ؛ به این معنا که بسیاری از ایده‌ها در مسیر تبدیل شدن به محصول به‌دلیل نبود امکانات لازم از بین می‌روند و در نهایت نزدیک به ۷۰ درصد ایده‌ها در نطفه می‌مانند و رشد نمی‌کنند.

به‌گفته خیرالدین، تبدیل شدن ایده به نمونه آزمایشگاهی، آن را از افتادن به دره مرگ نجات می‌دهد، بنابراین برای رسیدن به این هدف، نیازمند سرمایه‌گذاری هوشمندانه هستیم و اگر ایده‌ها از این مسیر به سلامت گذر کنند، بی‌شک می‌توانیم سریع‌تر به مرز دانش برسیم.

سخن پایانی

می‌توان باتوجه به موارد یادشده، این‌گونه نتیجه گرفت که یکی از اساسی‌ترین رویکردها در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، ورود بخش خصوصی در جایگاه پیشران این جریان است؛ شاید یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که تاکنون در این زیست‌بوم انجام گرفته، دولتی بودن پارک‌های علم و فناوری است. توصیه می‌شود اداره پارک‌های علم و فناوری را بخش خصوصی به‌دست بگیرد، در حقیقت، هر چقدر بخش خصوصی در پارک‌های علم و فناوری فعال‌تر باشند، ارتباط برای جذب سرمایه‌گذاری بهتر فراهم می‌شود؛ در کل، بخش خصوصی به‌عنوان یک موشک و شتاب‌دهنده قوی می‌تواند برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان مفید و موثر واقع شود.