گردشگری یک پدیده اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تلقی می‌شود. برخی صاحب‌نظران عقیده دارند که گردشگری به‌منزله نیروی محرک توسعه اقتصادی کشورها است.

برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری، نیازمند درک تعامل میان بخش‌های مختلف با دیگری هستند، از این‌رو برنامه‌ریزی برای گردشگری از شاخص‌های مهمی نظیر توسعه راه‌ها و بخش حمل‌ونقل تاثیر می‌گیرند، باتوجه به ضعف قدرت جاذبه و پراکندگی بسیاری از مقاصد گردشگری، ساماندهی موضوعات یادشده به هم‌افزایی و ارتقای ظرفیت این مقاصد کمک می‌کند.

مسیرهای گردشگری به‌عنوان مسیرهای متصل‌کننده، نقش بسیاری مهمی در جذب گردشگران دارند. این در حالی است که این مسیرها در کشور باوجود داشتن ظرفیت‌های متعدد و جذاب تاحدود زیادی نتوانسته‌اند توقعات گردشگران را برطرف سازند.

کیفیت و کمیت راه‌های هوایی، دریایی و زمینی نیز به‌عنوان یکی از عوامل جذب توریست و گردشگر در کشور است، به‌طوری که گردشگری با افزایش کیفیت راه‌ها رونق می‌یابد. هرچند وضعیت راه‌های کشور رو به بهبود است، اما با آسیب‌شناسی وضعیت کنونی می‌توان به نقطه بهتری دست یافت و این مهم، راه طولانی در پیش دارد. صمت در این گزارش به بررسی تاثیر توسعه راه‌های کشور بر صنعت گردشگری پرداخته است.

رابطه مستقیم گردشگری با کیفیت راه‌ها

گردشگری یک رابطه مستقیم و مهم با کیفیت راه‌ها دارد. کیفیت راه‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بر تجربه و رضایت گردشگران و توسعه صنعت گردشگری تاثیر مستقیم دارد. راه‌های با کیفیت بالا و دسترسی آسان به مقاصد گردشگری، می‌تواند تعداد گردشگران را افزایش دهد. وجود جاده‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل مناسب به‌معنای دسترسی آسان و ارتباط موثر بین مناطق گردشگری است.نبود ترافیک زیاد، اتوبان‌ها، راه‌های دسترسی به فرودگاه‌ها و وسایل حمل‌ونقل عمومی باکیفیت می‌توانند تجربه سفر گردشگران را بهبود بخشند.

از طرفی، راه‌های با ایمنی و امنیت مناسب برای گردشگران بسیار حائزاهمیت است.

حفظ ایمنی رانندگان و مسافران در طول مسیر سفر، وجود نظام‌های نگهداری و تعمیرات منظم روی راه‌ها، نورپردازی مناسب در شب، نصب سیستم‌های ایمنی مانند تابلوهای راهنمایی و رانندگی و نیز امنیت در برابر جرائم مانند سرقت می‌توانند به حفظ و تقویت صنعت گردشگری کمک کنند. راه‌هایی از مناظر طبیعی زیبا و جاذبه‌های گردشگری عبور می‌کنند، می‌توانند تجربه سفر گردشگران را بهبود بخشند. وجود مناظر طبیعی دیدنی، کوهستان‌ها، دریاها، دره‌ها و... در طول مسیر سفر، امکان توقف و عکسبرداری، فرصت‌های تفریحی و تجربه بصری استثنایی را برای گردشگران فراهم می‌کند.

راه‌ها با استفاده از فناوری‌های پایدار مانند استفاده از سوخت‌های تمیز و کاهش آلودگی زیست‌محیطی می‌توانند تجربه سفر پایدارتری را برای گردشگران فراهم کنند. همچنین، حفظ مناظر طبیعی، کاهش تاثیرات ساخت‌وساز بر منابع‌طبیعی و حفاظت از بناهای تاریخی و فرهنگی نیز از جمله عوامل مهم در کیفیت راه‌ها در ارتباط با گردشگری هستند. راه‌های با کیفیت بالا که دسترسی آسان، ایمنی، زیبایی، خدمات و تسهیلات مناسب و پایداری محیط‌زیست را فراهم می‌کنند، می‌توانند به توسعه صنعت گردشگری و تجربه بهتر گردشگران کمک کنند.

نقش راه‌ها در توسعه گردشگری داخلی

محب‌الدین سیفی، کارشناس حمل‌ونقل درباره نقش کیفیت راه‌ها بر توسعه گردشگری به صمت گفت: ایران به‌دلیل تنوع فرهنگی، تاریخی و طبیعی خود، می‌تواند به یک مقصد گردشگری محبوب تبدیل شود. کیفیت راه‌ها در یک کشور می‌تواند تاثیر بسیار زیادی بر صنعت گردشگری داشته باشد. راه‌های مناسب و باکیفیت، بهبود عملکرد حمل‌ونقل را فراهم می‌کنند و در نتیجه، تجربه سفر گردشگران را بهبود می‌بخشند. در صورت وجود راه‌های خوب و به‌روز، زمان سفر کاهش می‌یابد و این امر برای گردشگران اهمیت دارد، زیرا آنها می‌توانند به‌راحتی به مقاصد موردنظر خود برسند و زمان بیشتری را صرف لذت بردن از مکان‌های دیدنی کنند.

وی در ادامه گفت: راه‌های با کیفیت بالا از نظر امنیت نیز حائزاهمیت هستند، زیرا به گردشگران اطمینان می‌دهند که در طول سفر خود با خطرات حادثه‌ای روبه‌رو نخواهند شد. به‌طورکلی وضعیت جاده‌های کشور در حال بهبود است، اما با تحلیل وضعیت فعلی می‌توان به بهبود بیشتری دست یافت. با رفع موانع راه‌ها و بهبود عملکرد سیستم حمل‌ونقل زمینی، دریایی و هوایی، می‌توان سفرهای ایمن را برای گردشگران فراهم کرد.

این کارشناس افزود: راه‌آهن بهترین راه برای گردشگران، به‌ویژه گردشگران داخلی است. در این زمینه، باید به مسائل بهداشتی، کمبودهای خدماتی در واگن و فرهنگ‌سازی رفتار در داخل قطار بیشتر توجه شود تا گردشگران بیشتری به سفر با این وسیله امن تمایل نشان دهند. متاسفانه در کشور ما به راه‌های دریایی و مسافرت با کشتی، به حد نیاز توجه نشده است. سفر به کشورهای حاشیه دریای خزر با کشتی می‌تواند ایران را به یکی از مقاصد گردشگری مهم تبدیل کند. همچنین، استفاده از کشتی در سواحل کشور برای حمل‌ونقل و مسافرت‌های دریایی نیز اتفاق مثبتی در صنعت گردشگری است که نیاز به توجه بیشتری از سوی مسئولان ذی‌ربط دارد.

پرمصرف‌ترین روش حمل‌ونقل

سیفی با بیان اینکه راه‌های زمینی به‌عنوان پرمصرف‌ترین روش حمل‌ونقل، با ایمنی‌های جاده‌ای استاندارد مطابقت ندارند، افزود: سرانه استفاده از جاده‌ها در ایران پایین‌ترین سطح را داشته و با تراکم جمعیت همخوانی ندارند. با افزایش استانداردهای ایمنی و بهبود خدمات راه‌های زمینی، می‌توان تجربه گردشگران را بهبود بخشید. به‌همین‌دلیل، ایران در بین کشورهای دنیا با بالاترین نرخ تصادفات جاده‌ای قرار دارد که امیدواریم با اقدامات سریع، این مشکلات بهبود یابد. هدف از این انتقادها، اصلاح و بهبود وضعیت جاده‌های کشور است که در نتیجه، بهبود گردشگری و اقتصاد کشور را به‌همراه خواهد داشت. بررسی دستاوردها و انتقاد از وضعیت فعلی راه‌های کشور در کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های مختلف می‌تواند به افزایش ایمنی راه‌ها و در نتیجه، توسعه گردشگری کمک کند.

این استاد دانشگاه در پایان گفت: از دیدگاه گردشگری، کیفیت راه‌ها می‌تواند تاثیر مستقیم در جذب گردشگران داشته باشد. راه‌های خوب و بهبودیافته می‌توانند تعداد گردشگران را افزایش دهند و امنیت و راحتی گردشگران را تضمین کنند، زیرا افراد به‌دنبال تجربه سفری مطمئن و راحت هستند. همچنین، گردشگران بیشتری ممکن است به مناطق دوردست و دیدنی‌هایی که در کنار راه‌های باکیفیت واقع شده‌اند، سفر کنند. این امر می‌تواند به توسعه گردشگری مناطق مختلف و رونق اقتصادی کشور کمک کند؛ بنابراین، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در بهبود و ارتقای کیفیت راه‌ها، از جمله بخش‌های مهم در توسعه صنعت گردشگری است. رشد صنعت گردشگری در ایران به توسعه و بهینه‌سازی زیرساخت‌ها، بهبود خدمات گردشگری و بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور نیاز دارد. همچنین، همکاری بین بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی، توجه به نیازها و ترجیحات گردشگران و ایجاد بسترهای مناسب برای تجربه گردشگری می‌تواند به توسعه پایدار صنعت گردشگری در ایران کمک کند.

عوامل موثر در توسعه صنعت گردشگری

محمدعلی سروستانی، کارشناس راه و شهرسازی به صمت گفت: متاسفانه در کشور ما آن‌طور که باید به موضوع گردشگری توجه نمی‌شود. موضوع حمل‌ونقل و راهسازی رابطه مستقیمی با گردشگری دارند و همه اینها جزو یک گروه مهم برای توسعه بخش‌های مختلف کشور به‌ویژه اقتصاد است که با نادیده گرفته شدن، در راستای نامناسبی قرار گرفته‌اند. مسلما با رشد راه‌ها و حمل‌ونقل شهری و برون‌شهری، فاز جدیدی از صنعت گردشگری نمایان می‌شود که می‌تواند منجر به یک تنفس اقتصادی شود. اگر نگاهی به برخی کشورهای اطراف بیندازیم، مشاهده می‌کنیم که بسیاری از آنها با برنامه‌ریزی بلندمدت، به‌دنبال دستاوردهای متعددی در حوزه صنعت گردشگری هستند و با هزینه‌های سنگین و هنگفت، به رشد زیرساخت‌های ارتباطی و حمل‌ونقل کشور خودشان کمک می‌کنند.

این کارشناس اذعان کرد: گسترش راه‌ها و توسعه حمل‌ونقل، با ارائه امکانات مناسب و زیرساخت‌های لازم، به گردشگران امکان می‌دهد تا به جاذبه‌های گردشگری دسترسی پیدا کنند. این اقدام به‌عنوان یکی از عوامل اساسی در توسعه صنعت گردشگری، نقش مهمی در تسهیل سفرها و ارتباط بین مناطق مبدأ و مقصد دارد. امکانات حمل‌ونقل مناسب، جاده‌ها و مسیرهای ارتباطی به‌روز و مطمئن، شرط ضروری برای جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری است. در واقع، گردشگران در انتخاب سیستم حمل‌ونقل خود، به ملاحظه هزینه و زمان می‌پردازند و این انتخاب بر تجربه گردشگر تاثیرگذار است.

وی در ادامه بیان کرد: در دنیای امروز، حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در توسعه گردشگری بین‌المللی شناخته شده است. در واقع، توسعه صنعت گردشگری به‌طورمستقیم به پیشرفت‌های حاصل‌شده در صنعت حمل‌ونقل، علوم و فنون مرتبط و بهبود وسایل و تسهیلات زیربنایی مرتبط با مسافرت بستگی دارد. حمل‌ونقل امکان دسترسی به مقاصد گردشگری را برای نواحی گردشگری فراهم می‌کند. عملکرد کلی صنعت گردشگری به حمل‌ونقل وابسته است، زیرا دسترسی یا عدم‌دسترسی به مقصد، می‌تواند عامل اتصال یا جدا شدن آن مقصد باشد.

بزرگ‌ترین موانع رشد گردشگری

سروستانی خاطرنشان کرد: به هر حال، برای برخی مقاصد گردشگری، محدودیت‌هایی که به‌واسطه سیستم حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مرتبط مانند فرودگاه‌ها و جاده‌ها ایجاد می‌شود، به‌عنوان بزرگ‌ترین موانع و عوامل محدودکننده در رشد گردشگری مطرح می‌شوند. اگر یک کشور به توسعه گردشگری پایدار دست یابد، توجه به بخش حمل‌ونقل و ایجاد رقابت و انحصارزدایی در آن بسیار ضروری است. ارزش داشتن یک سیستم حمل‌ونقل جذاب نیز در صنعت گردشگری بسیار مهم است.

وی در پایان گفت: حمل‌ونقل همان چیزی است که گردشگر را به مقصد ارتباط می‌دهد. وسایل حمل‌ونقل ضعیف می‌تواند شمار گردشگران یک کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد؛ بنابراین، توسعه گردشگری باید همگام با تجهیزات ناوگان حمل‌ونقل انجام بگیرد. توسعه حمل‌ونقل با ارتقای کیفیت خدمات‌رسانی در مسیرهای هوایی، زمینی، ریلی و جاده‌ای شروع می‌شود و با تاسیس فرودگاه‌های محلی و راه‌های جدید و بالا بردن امنیت وسایل حمل‌ونقل ادامه می‌یابد.

سخن پایانی

یکی از ویژگی‌های مهم جوامع مدرن، رشد سریع بخش حمل‌ونقل آنها است. زیرساخت‌های مناسب و کافی، برای توسعه موفقیت‌آمیز گردشگری، لازم و ضروری هستند. توسعه زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته که اغلب در این زمینه بسیار عقب هستند، امری حیاتی به‌شمار می‌آید. مسلما گردشگری بدون بهبود و توسعه گسترده شبکه حمل‌ونقل میسر نیست. نقش و اهمیت راه‌ها در توسعه کلان کشورها نیز دارای اهمیت فراوانی است و همواره فقدان بهره‌مندی از شبکه راه‌های قوی، مانعی جدی در راه رشد و توسعه محسوب می‌شود. عموما جاذبه‌های گردشگری تنها پس از دسترسی، توسعه یافته‌اند. برای دستیابی به جاذبه‌های گردشگری که بسیاری از آنها نیز در مناطق غیرشهری واقع شده‌اند، نیاز به احداث جاده‌ها و امکانات تکمیلی کنار آنها است. به‌طورکلی، توسعه گردشگری، نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی در امور زیربنایی و روبنایی است. صنعت حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از ملزومات اساسی توسعه صنعت گردشگری، دسترسی به جاذبه‌ها را برای گردشگران امکان‌پذیر می‌کند. فراهم بودن امکانات حمل‌ونقل مناسب، مطمئن، راحت، سریع و ارزان؛ پیش‌شرط توسعه گردشگری جمعی است، زیرا گردشگران در تصمیمات خود ۲ عامل هزینه و زمان را مدنظر دارند و برای دسترسی به مقاصد گردشگری، انتخاب نوع سیستم حمل‌ونقل یا فراهم بودن سیستم مناسب تاثیرگذار است. حمل‌ونقل، پیوند ضروری بین نواحی مبدأ و مقصد را برای گردشگر فراهم آورده و حرکت را برای سفرهای گوناگون از جمله سفرهای آخر هفته، تجاری، سیاحتی، ملاقات با دوستان و اقوام و حتی سفرهای خدماتی، آموزشی و درمانی تسهیل می‌کند. حمل‌ونقل یک عنصر اساسی از تجربه گردشگر است که بعضی از مفسران آن را به‌عنوان یک مکمل برای صنعت گردشگری در نظر گرفته‌اند. حمل‌ونقل می‌تواند محور مرکزی فعالیت‌های گردشگر در نظر گرفته شود، چراکه این عامل خود یکی از مهم‌ترین اجزای سفر را شامل می‌شود. در این راستا نحوه حمل‌ونقل نقش موثر و بسزایی در ساختار جابه‌جایی گردشگر و جذابیت‌های سفر ایفا می‌کند.