از حدود یک ماه پیش دادن هشدار برای صرفه‌جویی در مصرف برق با هدف تامین برق صنایع در روزهای گرم سال آغاز شد. هرچند وزارت نیرو با اشاره به برنامه‌های افزایش ظرفیت‌ نیروگاهی بر نبود خاموشی در تابستان تاکید دارد، اما زمزمه‌های بررسی طرح سهمیه‌بندی برق صنایع نیز به موازات انتشار این اظهارات، به‌گوش می‌رسد. در نهایت چند روز پیش علی رسولیان، مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران از آغاز سهمیه‌بندی و قطع برق صنایع برای هفته‌ای یک روز خبر داد. طرح سهمیه‌بندی برق صنایع در حالی اجرایی می‌شود که در سال رشدتولید، مهار تورم» صنایع برای ادامه حیات انتظار حمایت بیشتری دارند و کمبود انرژی، سنگ پیش پای تولید به‌شمار می‌رود. معدن و صنایع وابسته به‌عنوان موتورمحرکه اقتصاد دارای ظرفیت‌های بالایی هستند که مورد استفاده بهینه قرار نمی‌گیرند. بهره نگرفتن از ظرفیت‌های این بخش از عوامل گوناگونی نشأت می‌گیرد و موانع متعددی در مسیر فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد و از متولیان و سیاست‌گذاران انتظار می‌رود با شناخت این شرایط نابسامان و دلایل آن، زمینه رفع چالش‌ها و کمبودهای موجود را فراهم کنند.   به‌مناسبت روز صنعت و معدن با برخی از فعالان این بخش گفت‌وگو کرده‌ است؛ به‌اعتقاد فعالان و تولیدکنندگان این بخش، نبود تعاملات بین‌المللی میان ایران و سایر کشورها، بروکراسی‌های پیچیده اداری، تغییر مداوم قوانین و مقررات و همچنین سیاست‌های ضدتولید، از جمله چالش‌هایی هستند که در طول سال‌های گذشته همچون سدی در مسیر فعالیت و توسعه صنایع ایجاد شده‌اند. فعالان صنعتی و تولیدکنندگان در ادامه تاکید دارند در ۳ سال گذشته محدودیت جدی انرژی به چالش مضاعفی برای این تولیدکنندگان بدل شده و روند فعالیت آنها را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. کاهش ظرفیت تولید، افزایش نرخ مواد اولیه، توقف خطوط تولید، آسیب به تجهیزات کارخانه و همچنین کاهش سودآوری مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که در چنین شرایطی به فعالان صنایع تحمیل می‌شوند.

آلومینیوم صنعتی پرظرفیت با چالش‌های فراوان

هوشنگ گودرزی، فعال صنایع آلومینیوم در گفت‌وگو با  اظهار کرد: روز صنعت و معدن، فرصت خوبی برای بیان چالش‌ها و دغدغه‌های تولیدکنندگان است. فعالان صنعتی در کشور با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند و بخشی از این مشکلات روند فعالیت تمامی صنایع را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما همزمان مشکلاتی نیز به‌طور اختصاصی به یک صنعت تعلق دارد و مسیر تولید آن را دشوار می‌کند. وی افزود: صنایع بالادستی آلومینیوم کشور در حال ‌حاضر با دو چالش اساسی تامین برق و همچنین تامین مواد اولیه روبه‌رو هستند. ایران ذخایر غنی بوکسیت یا آلومینا ندارد و بخشی از مواد اولیه موردنیاز تولیدکنندگان شمش باید از طریق واردات تامین شود. در واقع صنعت آلومینیوم در ایران برپایه بهره‌گیری از ذخایر انرژی احداث‌شده و از اول بنا بوده بخش مهمی از مواد اولیه این صنعت با واردات تامین شود. با این وجود، واردات بوکسیت و آلومینا در طول سال‌های گذشته و به‌ویژه باتوجه به شرایط تحریم با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است.

ضرورت تنظیم بازار

رئیس سندیکای صنایع آلومینیوم گفت: زنجیره تولید در صنایع گوناگون به‌هم وابسته است؛ به‌گونه‌ای که وقتی صنایع بالادستی آلومینیوم به هر علتی ازجمله کمبود مواد اولیه از تولید باز بمانند، سایر حلقه‌های این زنجیره تا تولید محصول نهایی نیز در روند فعالیت خود با مشکلات جدی روبه‌رو خواهند شد.  گودرزی با اشاره به روند عرضه شمش آلومینیوم در بورس کالا اظهار کرد: متاسفانه در مواردی شمش آلومینیوم که حکم ماده اولیه صنایع پایین‌دستی این زنجیره را دارد، در قالب مهندسی‌شده در بورس کالا عرضه می‌شود و همین موضوع نیز چالش‌هایی را به فعالان این صنعت تحمیل خواهد کرد.  از جمله آنکه با پیشی‌گرفتن تقاضا از عرضه، شاهد ایجاد رقابت گسترده برای خرید یک محصول خواهیم بود که منجر به رشد قابل‌توجه نرخ آن و گپ قابل‌توجه میان نرخ پایه و نهایی فروش خواهد شد، این درحالی است که بی‌توجهی مسئولان مربوطه و سیاست‌گذاران در این بخش، علت اصلی چنین مشکلاتی است. وی گفت: انتظار می‌رود شمش آلومینیوم تولیدشده در کشور ابتدا نیاز صنعتگران داخلی را تامین کند و مازاد آن روانه بازار صادراتی شود. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که درخواست فعالان صنعت آلومینیوم از مدیران مربوطه، رصد شرایط و نظارت بر فرآیند خریدوفروش محصولات در بورس کالاست.

محدودیت انرژی و مرگ فلز نقره‌ای

این فعال صنعت آلومینیوم در ادامه با اشاره به بحران انرژی در کشور گفت: صنعت آلومینیوم، جزو صنایع انرژی‌بر است. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد یکی از دلایل احداث و توسعه واحدهای تولیدکننده شمش آلومینیوم در کشور، دسترسی ما به منابع غنی و ارزان انرژی بوده است. با این وجود، بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور همگام با توسعه صنعتی و افزایش جمعیت، اکنون ما را با بحران انرژی روبه‌رو کرده است. تامین نشدن انرژی برای صنعت آلومینیوم کشور، حکم مرگ واحدهای فعال در این صنعت مادر را دارد.  گودرزی گفت: در صنعت آلومینیوم هنگامی‌که یک دیگ احیا روشن می‌شود، باید ۵ تا ۷ سال به‌صورت ۲۴ساعته فعال باشد و هرگونه اختلالی در فعالیت آن، سبب کاهش عمر دیگ خواهد شد، چراکه فرآیند تولید آلومینیوم و به‌تبع آن فعالیت دیگ‌های احیا، مداوم است.  در هر خط احیا، بیش از ۲۰۰ دیگ فعال وجود دارد که در صورت کاهش جریان و به‌دنبال آن کاهش جریان ورودی به دیگ، کیفیت آلومینیوم تولیدی از استاندارد خارج‌ می‌شود و بدنه داخلی دیگ آسیب می‌بیند. حال اگر جریان برق بیش از ۲ ساعت قطع شود، مذاب آلومینیوم درون دیگ منجمد می‌شود، در حالی که هزینه تخریب و راه‌اندازی مجدد هر دیگ احیا افزون بر میلیاردها تومان خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: متعلقات هر دیگ شامل تجهیزات، مواد نسوز و کاتد علاوه بر گرانقیمت بودن، از مواردی هستند که در دوران تحریم واردات آنها با سختی فراوان انجام می‌شود و برای راه‌اندازی مجدد دیگ‌ها باید همه آنها تامین شود. در همین حال باید تاکید کرد در صنعت تولید آلومینیوم به‌علت پیوستگی فرآیند، نمی‌توان همچون سایر صنایع یک شیفت‌کاری را تعطیل و شیفت شب را جایگزین آن کرد. این فعال صنعت آلومینیوم گفت: سال گذشته و امسال جلساتی با مدیران وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار و مقرر شد برق صنایع آلومینیوم قطع نشود. با این وجود، این صنایع موظف شدند میزان مصرف خود را به حداقل ممکن کاهش دهند.  به این ترتیب، از ظرفیت تولید در این صنعت کاسته خواهد شد. البته حتی اگر میزان تولید شمش آلومینیوم در کشور کاهش یابد، باز هم این صنعت توان تامین نیاز داخلی را دارد؛ البته انتظار می‌رود در چنین شرایطی از میزان صادرات این بخش کاسته شود و اولویت به تامین نیاز تولیدکنندگان داخلی اختصاص یابد. گودرزی گفت: در سال‌های اخیر با اجرای برخی از طرح‌های توسعه‌ای بر ظرفیت تولید صنعت آلومینیوم کشور افزوده و بخش بزرگی از مشکلات صنایع آلومینیوم در جهت تامین شمش برطرف شد. در نتیجه با عرضه مستمر شمش آلومینیوم در بورس کالا و نظارت کافی بر این معاملات، مشکلی در این بخش نخواهیم داشت. امید می‌رود سایر طرح‌های توسعه صنعت آلومینیوم نیز در سال‌های آینده اجرایی شوند و شاهد توسعه و اثرگذاری هرچه بیشتر این صنعت بر اقتصاد کشور باشیم.

بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌ انرژی، عامل چالش‌های امروزی

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با  اظهار کرد: وجود ذخایر غنی سنگ‌آهن عامل توسعه صنعت فولاد در کشور است و بر همین اساس نیز در طول سال‌های گذشته، سرمایه قابل‌توجهی جذب زنجیره فولاد شده و این حلقه از زنجیره توسعه یافته است. وی افزود: در افق ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد هدف‌گذاری شده، با این وجود، موانع متعددی در مسیر فعالیت فولادسازان کشور وجود دارد و در چنین شرایطی رشد تولید آن‌قدرها هم میسر نیست. این فعال صنعت فولاد با اشاره به تحریم‌های جدی که در طول دهه‌های اخیر بر اقتصاد کشور حکمفرما بوده، افزود: تولید و تجارت در سایه تعاملات بین‌المللی ممکن می‌شود. با این وجود در طول دهه‌های گذشته با محدودیت جدی در روابط بین‌المللی روبه‌رو بوده‌ایم. درنتیجه چنین شرایطی، از یک‌ سو واردات مواد اولیه، تجهیزات و قطعات یدکی موردنیاز تولیدکنندگان به‌شدت سخت شده و از سوی دیگر، صادرات محصولات نهایی یک مجموعه نیز تحت شرایط تحریم به‌مراتب دشوار می‌شود، چراکه هزینه قابل‌توجهی برای صادرات صرف می‌شود. سعیدیان در ادامه گفت: تغییر مداوم قوانین و مقررات نیز چالش دیگری است که بر عملکرد صنعتگران تاثیر می‌گذارد. در شرایطی که قوانین حاکم بر تولید مدام تغییر می‌کند، تولیدکنندگان نمی‌توانند به‌طور مرتب برای فعالیت خود برنامه‌ریزی کنند. به‌علاوه اینکه گاهی شاهد وضع قوانین و مقررات غیرکارشناسی بوده‌ایم که ضربه‌های غیرقابل جبرانی به تولید تحمیل می‌کند؛ درنتیجه از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود پیش از اخذ تصمیمات جدید، با فعالان بخش خصوصی و انجمن‌های تخصصی مشورت کنند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که براساس قانون بهبود مستمر فضای کسب‌وکار، دولت مکلف است در مراحل بررسی موضوعات مربوط به محیط کسب‌وکار برای اصلاح و تدوین مقررات و آیین‌نامه‌ها، نظر کتبی اتاق‌ها و آن‌دسته از تشکل‌های ذی‌ربطی که عضو اتاق‌ها نیستند را درخواست و بررسی کند. با این حال، قوانین یادشده توسط سیاست‌گذاران موردتوجه قرار نمی‌گیرند و نظارتی نیز بر فرآیند اجرای آنها وجود ندارد.

چالش در فصل گرما و سرد سال

سعیدیان در ادامه با اشاره به محدودیت تامین انرژی صنایع گفت: بی‌توجهی دولت به توسعه زیرساخت‌های انرژی در چند سال گذشته، اکنون صنایع کشور را با چالشی جدی روبه‌رو کرده است. در حالت کلی انتظار می‌رود زیرساخت‌های انرژی کشور متناسب با رشد جمعیت و همچنین روند توسعه صنعتی، ارتقا یابد اما در طول سال‌های گذشته به این موضوع توجه کافی نشده است. بدین‌ترتیب فعالان صنعتی در طول ماه‌های سرد سال با کمبود گاز و در ماه‌های گرم با کمبود جدی برق روبه‌رو هستند. این محدودیت‌ها به‌منزله افت تولید صنایع است و ضربه‌های جدی به تولید و تولیدکننده می‌زند. در واقع با کاهش ظرفیت صنایع، هزینه تمام‌شده تولید افزایش می‌یابد و از میزان رقابت‌پذیری صنایع کاسته خواهد شد. این فعال صنعت فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، صادرات صنایع به‌دلیل تحریم‌ها با دشواری‌های متعددی روبه‌رو است. با این وجود، سیاست‌گذاران داخلی نه‌تنها فروش خارجی ما را تسهیل نمی‌کنند، بلکه هر روز چالشی جدید در مسیر فعالیت صادرکنندگان ایجاد می‌شود، این در حالی است که توسعه صادرات به‌منزله افزایش ارزآوری برای کشور است و سایر جوانب مثبت آن، کل اقتصاد کشور را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. سعیدیان در پایان تاکید کرد: تولیدکنندگان زنجیره فولاد در طول سال‌های گذشته توانسته‌اند بر تمامی چالش‌های مسیر تولید غلبه کنند و فعالیت خود را ادامه دهند. با این وجود، هر روز مانعی جدید در مسیر فعالیت ما ایجاد می‌شود و بدون‌تردید تداوم این شرایط ممکن نخواهد بود.

سخن پایانی

ایران با در اختیار داشتن منابع معدنی و انرژی از کشورهای غنی و ثروتمند جهان به‌شمار می‌رود. صنعت، معدن و تجارت در تولید، اشتغالزایی، ارزش‌آفرینی، درآمدزایی و صادرات اهمیت بسزایی داشته و سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارند. با این وجود، از ظرفیت‌های این بخش آن‌طور که باید و شاید، استفاده نشده است. بهره‌نگرفتن از ظرفیت‌های این بخش از عوامل گوناگونی نشأت می‌گیرد و موانع متعددی در مسیر فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد. موضوعاتی همچون نبود تعاملات بین‌المللی میان ایران و سایر کشورها، دشواری ورود مواد اولیه، قطعات و تجهیزات به کشور در سایه تحریم‌ها، بروکراسی‌های پیچیده اداری، تغییر مداوم قوانین و مقررات و همچنین سیاست‌های ضدتولید از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که در طول سال‌های گذشته همچون سدی در مسیر فعالیت و توسعه صنایع ایجاد شده‌اند. بسیاری از صنعتگران در طول سال‌های گذشته توانسته‌اند خود را با این شرایط وفق دهند و همچنان سرپا بمانند. با این وجود، چالش انرژی آخرین توان صنعتگران را از آنها سلب کرده است. این محدودیت‌ها به‌طور جدی از سال گذشته آغاز شده و انتظار می‌رود در طول سال‌های آینده نیز ادامه یابد. در واقع تا زمانی که دولت اقدام به سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های انرژی نکند، نمی‌توانیم به رفع این مشکل امید داشته باشیم.