شهرت جهانی فرش ایران به دلیل برخورداری از رنگ، طرح‌های چشم‌نواز متنوع، کیفیت، مقاومت بالا، نقشه‌های انحصاری زیبا همواره زبانزد و موردتوجه خانواده‌های ایرانی و سرتاسر جهان بوده است، اما این هنر صنعت، از سال‌های گذشته با مشکلات عدیده‌ای دست‌به‌گریبان شده که فعالان این عرصه را دلسرد می‌کند.این درحالی است که مشکلات پیش‌روی فرش دستباف با شمردن تمام نمی‌شود، از گرانی مصالح اولیه و بالا بودن دستمزدها گرفته تا نبود امنیت شغلی و صادرات، همه و همه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا این هنر- صنعت را که زمانی رونق بسیاری داشت از پای درآورند و فعالان این عرصه را مجبور به کوچ به سایر عرصه‌های اقتصادی کنند.برند فرش بسیاری از شهرهای ایران از جمله کاشان، قم و تبریز و.... به عنوان نام تجاری این هنر-صنعت را کمتر کسی است که در دنیا نشنیده باشد و درواقع این نام‌های تجاری در جهان با نام ایران عجین شده و در کنار محصولات و صادراتی همچون زعفران و پسته جزو محصولاتی است که برند آن اعتبار جهانی بالایی داشته و مشتریان مشتاق آن همواره برای خرید آن سر و دست می‌شکنند اما باید بافندگان و دست‌اندرکاران این صنعت مشکلات ریزودرشتی را متحمل شوند. صمت در این گزارش به بررسی برخی از مشکلات بافندگان پرداخته است که البته ریشه عمیق و طولانی دارد.

کاهش سهم صادرات فرش تبریز

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی با اشاره به مشکلات این حوزه گفت: بخشی از این مشکلات نتیجه تحریم‌های ظالمانه ضد کشورمان و بخشی نیز نتیجه خودتحریمی هاست که هر ۲ موجب بروز مشکلاتی در صنعت فرش تبریز و استان شده است.علی سلیمانی بابیان اینکه زمانی میزان صادرات فرش استان حدود ۲ میلیارد دلار بود، خاطرنشان کرد: مشکلاتی که در زمینه صادرات ایجادشده، صدور فرش دستباف تبریز به سایر کشورهای جهان را کاهشی کرده و سهم صادرات این کالا با ۳۵ درصد تولید کاهش‌یافته است.

وی به دلایل کاهش صادرات این کالا اشاره کرد و گفت: بالا بودن نرخ مصالح به‌کاررفته در تولید فرش دستباف که ارتباط مستقیمی با نرخ ارز دارد و دستمزد بالا که نرخ تمام‌شده را بالا می‌برد از مهم‌ترین علت‌های کاهش صادرات این محصول است.

 رئیس اداره فرش سازمان صمت آذربایجان‌شرقی گفت: یکی دیگر از علل کاهش صادرات، گرفتن تعهد ارزی از صادرکنندگان است که باید برای تسهیل صادرات، حذف شود در غیر این صورت فرش تبریز از مبادی غیررسمی به بازارهای جهانی عرضه خواهد شد.

سلیمانی گفت: در داخل نیز قدرت خرید مردم کاهش‌یافته و مردم به‌جای خرید فرش ریزبافت تبریز، به خرید فرش‌های درشت‌بافت روی آورده‌اند.

وی همچنین به میزان تولید فرش دستباف در استان اشاره کرد و افزود: متراژ تولید این محصول بر اساس صدور کارت قالیبافی و پروانه کسب برآورد می‌شود به‌طوری‌که اکنون در استان متوسط تولید فرش ریزبافت برای هر فرد در سال حدود 5‌مترمربع و برای فرش درشت‌بافت ۱۵ مترمربع است.

سلیمانی بابیان اینکه صفرتا صد فناوری تولید فرش، بومی و داخلی است، خاطرنشان کرد: امسال در ۱۱ ماه گذشته، ۵۰ هزار مترمربع در استان فرش تولیدشده که البته این رقم تا سه برابر و ۱۵۰ هزار مترمربع قابل‌افزایش است. وی نبود امنیت شغلی را از دیگر موانع و مشکلات حوزه فرش عنوان کرد و گفت: بیمه قالیبافان حدود 8 سال است که قطع‌شده و اعتبار موردنیاز آن در ردیف بودجه تعریف‌نشده است ازاین‌رو قالیبافان و فعالان این عرصه به شغل‌های دیگر ازجمله دست‌فروشی روی می‌آورند.

سلیمانی بابیان اینکه بیمه قالیبافان از آذربایجان‌شرقی در کل کشوری ساری و جاری شد، افزود: درحال‌حاضر تعداد بیمه‌شدگان قالی‌بافی در استان از ۹۰ هزار نفر به ۳۷ هزار نفر کاهش‌یافته که اگر اعتبار این نوع بیمه‌شدگان در ردیف بودجه تعریف شود، قالیبافان با پرداخت 7 درصد حق بیمه و سهم ۲۰ درصدی دولت بیمه می‌شوند. وی گفت: اصلاح آیین‌نامه بیمه قالیبافان را انجام داده‌ایم و شخص استاندار نیز پیگیر این موضوع هستند تا فعالان واقعی این عرصه مشکلی از بابت بیمه نداشته باشند.

تدوین و تصویب سند توسعه فرش دستباف

نایب رئیس اتحادیه فرش‌فروشان تبریز نیز با تاکید بر لزوم تدوین و تصویب سند توسعه فرش دستباف استان، گفت: در این سند تمام موارد و الزامات حفظ و ارتقای این صنعت باید لحاظ و چشم‌انداز توسعه و راهبردهای مربوطه در آن دیده شود.

ایوب بشیری به پایداری مشکلات فرش دستباف و عدم رفع آنها طی دهه‌های گذشته اشاره و اظهار کرد: با وجود اینکه صنعت فرش باید از جانب 3 وزارتخانه صمت، جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی حمایت شود، اما در عمل بار عمده مسئولیت بر دوش وزارت صمت گذاشته‌شده و به دلیل عدم اختیارات مکفی این سازمان، مشکلات فقط به وزارتخانه منعکس می‌شود و بانک‌ها نیز به دلیل عدم اختیارات کافی، ناتوان از انجام حمایت کافی از این صنعت هستند.

وی بیان کرد: با توجه به وجود دانشکده فرش در تبریز، از این ظرفیت هم به‌خوبی بهره‌برداری نکرده‌ایم، از ظرفیت شرکت شهرک‌های صنعتی و تسهیلات آن‌هم بهره نبرده‌ایم، اما در موضوع ثبت تبریز به‌عنوان شهر خلاق فرش دستباف جهانی تمام سازمان‌ها پای‌کار آمدند و منتج به نتیجه شد.

بشیری بابیان اینکه تحریم‌ها تاثیری در صادرات فرش ندارد، گفت: تا زمانی که مراکز تصمیم‌گیری در صنعت فرش دستباف یکی نشوند، توسعه صادرات و توسعه تولید فرش اتفاق نخواهد افتاد و این تحریم‌های داخلی است که مانع صادرات
می‌شود. وی نیز با اشاره به موضوع پیمان‌سپاری ارزی که شامل فرش و فعالان این عرصه شده افزود: این تصمیم نتیجه‌ای جز کاهش صادرات نخواهد داشت و باید یک نهاد مسئولیت مستقیم پیگیری مسائل فرش دستباف را برعهده بگیرد.

سخن پایانی

دستمزد درآمد روزانه یک قالیباف بر اساس تعداد گره‌های یک فرش یا به صورت پیمانکاری محاسبه و پرداخت می‌شود. این دستمزد رقمی حدود ۳۰۰ هزار تومان در روز می‌شود. اگر از این رقم روزانه حدود ۳۰ هزار تومان برای حق بیمه کسر شود خالص دریافتی بافنده قالی روزانه حدود ۲۷۰ هزارتومان است. دستمزدی که در مقایسه با زحمت، سختی و مدت‌زمان کار، رقمی بسیار اندک و ناچیز است. پرداخت تسهیلات کم‌بهره به بافندگان واقعی، توزیع یارانه‌ای مصالح و مواد اولیه از سوی دولت یا تعاونی‌ها، پرداخت حق السهم ۲۰ درصدی دولت از بیمه قالیبافی، تسهیل موضوع صادرات و پرداخت تسهیلات برای فروش داخلی فرش دستباف، ازجمله درخواست‌های فعالان این عرصه از دولت و مسئولان متولی است که امید می‌رود تحقق یابد و از مرگ این صنعت زیبا با شهره جهانی جلوگیری شود.