برای بررسی اماواگرهای طرح موردبحث با فعالان صنایع معدنی گفت‌وگو کرده‌ایم. سیمان و فولاد دو محصول مهم ساختمانی در روند ساخت‌وساز هستند. تناژ مصرف محصولات یادشده قابل‌توجه و نقش آنها در پروژه‌های عمرانی بدون جایگزین است.

فعالان صنعت سیمان و فولاد اعتقاد دارند این صنایع ظرفیت تامین نیاز پروژه احداث سالانه یک میلیون واحد مسکونی دولت سیزدهم را دارند اما چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد که عملیاتی شدن این ظرفیت را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. قطع مداوم برق و گاز به‌دلیل کمبودهای زیرساختی، بزرگ‌ترین چالشی است که روند تولید در این صنایع را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مانع بروز این ظرفیت می‌شود. بنابراین چنانچه عزم دولت در ساخت سالانه یک میلیون مسکن جدی باشد؛ در گام نخست باید این چالش‌های اساسی را برطرف کند.

این تولیدکنندگان در ادامه وعده‌های مطرح‌شده درباره تامین فولاد و سیمان ارزان را نشدنی می‌دانند و تاکید دارند که این محصولات در حال‌حاضر هم با حداقل نرخ عرضه می‌شوند و ارزانی بیشتر آنها به‌منزله متضرر شدن تولیدکنندگان و حتی توقف فرآیند تولید خواهد بود.

تحقق وعده با اماواگر

عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی وعده‌های دولت برای ساخت سالانه یک میلیون مسکن، گفت: صنایع سیمان کشور از ظرفیت قابل‌توجه تولید برخوردار هستند. ظرفیت تولید این صنعت در کشور حدود ۹۰ میلیون تن برآورد می‌شود و چنانچه از تمام ظرفیت این صنعت استفاده شود، نیاز ما به سیمان برای احداث سالانه یک میلیون واحد مسکونی تامین خواهد شد. در واقع این صنعت می‌تواند پاسخگوی نیاز جهش مسکن باشد.

این فعال صنعت سیمان افزود: البته در حال‌حاضر موانع متعددی در مسیر فعالیت و تولید واحدهای سیمانی کشور قرار دارد که مانع تولید واحدهای سیمانی با حداکثر ظرفیت می‌شود. بنابراین باید اذعان کرد که تحقق هدف ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی به الزاماتی نیاز دارد. تامین برق و گاز مداوم برای صنایع از حداقل ضرورت‌های موجود در این مسیر است. هر نوع توقف تولید که به دلیل قطع برق و گاز باشد، به افت تولید این محصول ساختمانی و در ادامه التهاب خریدوفروش آن منتهی خواهد شد.

شیخان درباره وعده مسئولان مبنی بر ساخت مسکن با مصالح ساختمانی ارزان و با تاکید بر تامین سیمان ارزان در اجرای طرح ساخت مسکن، گفت: سیمان در رده ارزان‌ترین محصولات ساختمانی کشور قرار دارد و نسبت بهای سیمان در مقایسه با فولاد در سطح جهانی یک به هفت برآورد می‌شود. اما درحال‌حاضر بهای فروش فولاد در کشور ما ۴۵ برابر نرخ سیمان است. درنتیجه می‌توان این‌طور ادعا کرد که سیمان ارزان‌ترین محصول ساختمانی در کشور به‌شمار می‌رود.

این فعال صنعت سیمان گفت: بهای فروش سیمان باید به‌گونه‌ای تعیین شود که هزینه‌های تولید تامین شود، سودآور باشد و درنهایت سهامداران از سرمایه‌گذاری در این بخش راضی باشند. اگر این موارد لحاظ نشود، تداوم تولید در این صنعت معنی نخواهد داشت.

وی با تاکید بر شرایط سخت تولید در این صنعت گفت: واحدهای سیمانی درحال‌حاضر و با توجه به محدودیت در روند تامین گاز، از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند. هزینه مازوت به‌مراتب بالاتر از گاز برآورد می‌شود و در همین حال، هزینه حمل‌ونقل آن نیز بر عهده تولیدکننده است. به‌علاوه آنکه هزینه انتقال سوخت در ماه‌های اخیر رشد فزاینده‌ای داشت. درنتیجه چنین شرایطی هزینه تولید به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت.

در ادامه باید خاطرنشان کرد که صنعت سیمان کشور در طول چند سال اخیر با موج بی‌سابقه‌ای از گرانی نهاده‌های تولید روبه‌رو بوده‌اند. فعالان این صنعت ناچارند هزینه قابل‌توجهی را برای تامین قطعات یدکی، تجهیزات و آجرهای نسوز پرداخت کنند. هزینه تامین این قطعات و تجهیزات در سال‌های اخیر و با رشد قابل‌توجه نرخ ارز و محدودیت در روند واردات، به‌شدت بیشتر شده است. همین موارد نیز روند سودآوری واحدهای یادشده را به‌شدت محدود کرده است. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که با توجه به رشد هزینه‌های تولید این محصول ساختمانی در سال‌های اخیر، سیمان نرخ بالایی ندارد.

شیخان در ادامه افزود: در حال‌حاضر قطع گاز واحدهای سیمانی در بخش‌های شمالی کشور آغازشده است. البته خوشبختانه مازوت موردنیاز واحدهای سیمانی برای ۱۵ روز ذخیره‌سازی شده است و درحال‌حاضر کمبودی در این زمینه وجود ندارد. امید می‌رود در صورت تداوم روند قطعی گاز، همچنان مازوت موردنیاز صنایع تامین شود تا تولید سیمان ادامه یابد.

دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان گفت: باوجود تمام تمهیدات اندیشیده شده، چنانچه شاهد کاهش تولید سیمان باشیم، بر روند خریدوفروش این محصول ساختمانی تأثیرگذار خواهد بود. کف نرخ سیمان در بورس کالا مشخص است اما برای خرید نهایی این محصول رقابت می‌شود. چنانچه تقاضا برای سیمان به‌مراتب بیش‌ از عرضه آن باشد، شاهد رشد بهای این محصول ساختمانی خواهیم بود.

شیخان گفت: در همین حال، شرایط موردبحث به‌منزله ایجاد فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان است. فعالان صنعت سیمان در طول سال‌های گذشته همواره تلاش کرده‌اند شرایط تولید و دولت را درک کنند. متقابلا انتظار می‌رود دولت نیز شرایط صنعتگران را درک کند؛ یعنی با سیاست‌گذاری اشتباه، فشار مضاعفی به آنها وارد نکند، در اظهارنظر و سیاست‌گذاری‌های خود بیشتر دقت کند و کمبودهای این حوزه را مدنظر داشته باشد.

مسکن ارزان و ضرر فولادسازان

رضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با صمت و درباره توان صنعت فولاد در تامین فولاد موردنیاز برای اجرای طرح ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی، گفت: نیاز تولید سالانه یک میلیون واحد مسکونی به محصولات فولادی ساختمانی، ۶ تا ۷ میلیون تن برآورد می‌شود. البته این پایان کار نیست، چراکه در کنار احداث واحدهای یادشده باید سایر مراکز خدمات اجتماعی شهری نیز احداث شوند. نیاز سایر مراکز جانبی و خدماتی شهری به فولاد ۳ تا ۴ میلیون تن برآورد می‌شود. یعنی می‌توان این‌طور ادعا کرد که درحالت کلی ساخت این حجم از مسکن نیازمند سالانه حدود ۱۰ میلیون تن فولاد و محصولات فولادی است.

عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد گفت: مصرف فعلی محصولات فولادی کشور حدود ۱۵ میلیون تن برآورد می‌شود؛ بنابراین با اجرای پروژه مدنظر دولت، نیاز کشور به محصولات فولادی برای اجرای پروژه‌های ساخت‌وساز سالانه ۲۵ میلیون تن خواهد بود.

شهرستانی گفت: تولید فولاد در رده صنایع استراتژیک قرار دارد. با توجه به ظرفیت‌های معدنی و انرژی که در کشور وجود دارد، در طول سال‌های گذشته توسعه فولادسازی موردتوجه قرار گرفته است. در همین حال ظرفیت قابل‌توجهی از تولید این فلز استراتژیک در کشور نصب شده؛ بنابراین در شرایط ایده‌آل امکان تولید سالانه ۲۵ میلیون تن محصول فولادی را داریم اما تحقق این هدف، نیاز به الزاماتی دارد.

این فعال صنعت فولاد کمبود در زیرساخت‌های انرژی کشور را جدی‌ترین سد در مسیر تحقق این هدف دانست و گفت: در ۷ ماهه نخست امسال شاهد افت قابل‌توجه تولید فولاد در کشور بوده‌ایم. این افت تولید در سایه قطعی برق حاصل‌شده است. فولادسازان کشور برای امسال برنامه تولید ۳۳ تا ۳۵ میلیون تنی را در دستور کار خود داشتند. با این وجود، نه‌تنها روند رشد تولید از سوی فولادسازان محقق نشد، بلکه حتی از میزان تولید در مقایسه با سال گذشته نیز عقب مانده‌ایم.

شهرستانی با اشاره به محدودیت‌های مطرح‌شده در تامین گاز و به‌دنبال آن برق در ماه‌های سرد سال، گفت: این کمبود می‌تواند زمینه کاهش تولید فولادسازان را محقق کند و بدین‌ترتیب نه‌تنها اهداف افزایش تولید در صنعت فولاد کشور محقق نمی‌شود، بلکه حتی از تولید ۳۰ میلیون تنی سال گذشته نیز بازخواهیم ماند. چنانچه کاستی‌های یادشده در مسیر تامین گاز و برق صنایع برطرف نشود، در تامین فولاد موردنیاز برای تامین پروژه‌های عمرانی مدنظر دولت سیزدهم با چالش روبه‌رو خواهیم شد. این فعال صنعت فولاد درباره وعده مسئولان برای استفاده از مصالح ارزان در اجرای پروژه مسکن یک میلیون واحدی، اظهارکرد: این وعده ممکن نیست و دوام نخواهد آورد. اجرای چنین وعده‌هایی و الزام تولیدکنندگان به فروش محصولات خود با نرخی ارزان‌تر از نرخ‌های کنونی به نابودی صنایع فولاد کشور منجر خواهد شد. کما اینکه چنین فشارهای دستوری تاکنون برای تنظیم بازار هیچ محصولی نتیجه‌بخش نبوده؛ بنابراین انتظار می‌رود سیاست‌گذاران در مسیر فعالیت خود از سناریوهای شکست‌خورده استفاده نکنند.

صنایع فولاد کشور در طول سال‌های اخیر با چالش‌های بسیاری مواجه بوده و توانسته‌اند ضمن فائق آمدن بر مشکلات، تولید خود را ادامه دهند. بدون تردید کاهش اجباری نرخ در شرایط کنونی به‌منزله وارد آمدن فشار جدی به این صنعتگران است و حتی می‌تواند زمینه تعطیلی بسیاری از واحدهای این صنعت را فراهم کند. تعطیلی صنایع موضوعی نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن گذشت، چراکه در کنار از بین رفتن سرمایه قابل‌توجه، شاهد بیکاری تعداد قابل‌توجهی از افراد خواهیم بود و نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزان کردن شمش و به‌دنبال آن کاهش بهای تمام‌شده تولید محصولات فولادی، گفت: این راهکار هم در نهایت نتیجه‌بخش نیست. تجربه گذشته حکایت از آن دارد که هرگاه نرخ فولاد با بهای به‌مراتب پایینی در مقایسه با نرخ‌های جهانی در بازار داخلی عرضه‌شده، به قاچاق آن منتهی شده است. درنتیجه در تدوین سیاست‌های حاکم بر این بخش باید دقت بیشتری شود.

سخن پایانی

باوجود اینکه تامین مسکن جزو وظایف اصلی دولت به‌شمار می‌رود اما در موقعیت کنونی وعده مطرح‌شده از سوی مسئولان مبنی بر ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی، آن‌قدرها هم عملیاتی به‌نظر نمی‌رسد. از یک‌سو صنایع با چالش اساسی تامین نشدن برق در تابستان و گاز در زمستان روبه‌رو هستند. این کمبود از بی‌توجهی به زیرساخت‌های انرژی در سال‌های گذشته و توسعه‌نیافتگی این صنایع نشأت می‌گیرد. بدون تردید حتی اگر عزمی جدی برای رفع این کاستی وجود داشته باشد، نباید به نتیجه‌بخش بودن آن در مدت زمان کوتاهی امید داشت. همین موضوع نیز اصل اجرای طرح یادشده را زیر سوال می‌برد. در همین حال، مسئولان بدون در نظر گرفتن نظر تولیدکنندگان، وعده خرید مصالح ساختمانی ارزان را می‌دهند و همین موضع‌گیری اشتباه نیز روند اجرایی شدن طرح پیش‌رو را بیش از پیش تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.