گفته شده طبق این طرح قرار است تولیدات این زنجیره ۳ بار در بورس کالا عرضه شوند و پس از فروش از این طریق و تامین نیازهای داخل، صادر شوند. این طرح و روند، نظرات مثبت و منفی متعددی را همراه خود دارد. برخی از فعالان معدنی معتقدند اجرای این طرح می‌تواند ساماندهی فعالیت‌های صادراتی را به همراه داشته باشد و برخی دیگر افزایش محدودیت‌های صادراتی را نتیجه آن می‌دانند.

 در این گزارش به نظرات مخالف و موافق این طرح پرداخته و درباره آن با کارشناسان و فعالان صنعت سرب و روی گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید: 

کاهش کیفیت تولیدات صادراتی

هوشنگ ادهمی، فعال صنعت سرب‌ و روی در گفت‌وگو باصمت طرح ورود تولیدات حوزه سرب‌ و روی به بورس کالا پیش از صادرات را به ضرر فعالیت‌های این بخش دانست و گفت: هر نوع تصمیمی که بر فعالیت‌های صادراتی و همچنین بخش خصوصی اثر منفی داشته باشد، در اصل برای عده‌ای محدودیت بوده و برای دسته‌ای دیگر یک امتیاز است. اگر قرار باشد تولیدات بخش سرب و روی ۳ بار در بورس کالا عرضه شود و در صورت فروخته نشدن صادر شود، فعالان این بخش مشکلات زیادی را متحمل خواهند شد. گفته شده این طرح از نظر منطق اقتصادی به‌صرفه نیست و نه‌تنها منجر به ساماندهی فعالیت‌های صادراتی سرب و روی نخواهد شد، بلکه از نظر ابعاد اقتصادی زیان‌های سنگین متعددی بر تولیدکنندگان و فعالان صنعت سرب و روی به وجود خواهد آمد. دولت نیز هیچ‌یک از زیان‌ها را برعهده نخواهد گرفت و فعالان این صنعت با حجم زیادی از خسارت روبه‌رو خواهند بود. 

ادهمی به معایب این طرح اشاره کرد و گفت: در وهله نخست این طرح به روند صادراتی بخش سرب و روی ضربه وارد خواهد کرد زیرا در عمل تولیدکنندگان باید تمام محصولات خود را برای فروش وارد بورس کالا کنند. در آخر محصولی که می‌ماند را می‌توان صادر کرد و اغلب باقی‌مانده‌ها، تولیدات کم‌کیفیت هستند. از این رو، کیفیت و ارزش کالاهای صادراتی بخش سرب‌ و روی پایین آمده و دیگر تولید مرغوبی تلقی نمی‌شود. خریداران محدودی برای این محصولات در بازارهای جهانی وجود دارند و در ادامه تولیدکننده با مشکل در روند صادرات خود مواجه خواهد شد.

افزایش واسطه‌گری در صادرات

ادهمی در ادامه صحبت‌های خود به دیگر پیامدهای ورود تولیدات عرصه سرب و روی به بورس کالا پیش از صادرات پرداخت و گفت: نکته بعدی حائز اهمیت، کنترل خریداران بورس کالا است؛ به این معنا که خریداران سرب و روی در بورس می‌توانند صرفا تولیدکننده یا صنعتگری نباشند که برای تهیه مواد اولیه تولیدات خود اقدام به معامله می‌کنند. این افراد می‌توانند تاجر یا فعال اقتصاد باشند و شمش‌ها یا دیگر تولیدات بخش سرب و روی را به قیمت‌های ارزان از بورس کالا خریداری کنند و سپس خود به صادرات آنها بپردازند. این اتفاق قابلیت کنترل و مدیریت نداشته و حتی با در نظر گرفتن ساز کاری برای این موضوع، نمی‌توان به دقت آن را بررسی کرد.

 افزایش واسطه‌گری و زیان فعالان بخش سرب‌ و روی از نتایج اجرایی شدن طرح ورود تولیدات حوزه سرب‌ و روی به بورس کالا است. این فعال بخش سرب و روی ادامه داد: راهکارهای بهتری برای نظم‌دهی به فعالیت‌های صادراتی بخش سرب و روی و همچنین تامین نیازهای داخلی وجود دارد. یکی از راهکارها، در پیش گرفتن روش سهمیه‌ای است. برای مثال، می‌توان اعلام کرد فعالان سرب و روی باید ۵۰ درصد از تولیدات خود را در داخل توزیع و عرضه کنند و درباره ۵۰ درصد باقی‌مانده مجاز به تصمیم‌گیری مستقل هستند. این اقدام بهتر از مانع‌آفرینی برای صادرات است.

ثبات، لازمه تعاملات تجاری

ادهمی افزایش فشارها بر صادرات بخش معدن را عامل اصلی بی‌ثباتی در معاملات این حوزه با دیگر کشورها عنوان کرد و توضیح داد: غیر از این طرح که اجرایی شدن آن هنوز نهایی نشده، قوانین و بخشنامه‌های مختلفی از سوی دولت در زمینه صادرات بخش معدن وضع شده که همه حاکی از افزایش محدودیت‌ها بر این حوزه است. 

در ماه‌های اخیر هم طبق نظر نهادهای دولتی، معافیت‌های مالیاتی صادراتی کاهش پیدا کرده و روند افزایش اخذ مالیات بر صادرات این حوزه همچنان ادامه دارد. افزایش محدودیت‌های داخلی تجارت خارجی، در وهله نخست بر نرخ تمام‌شده تولیدات اثر خواهد داشت. با افزایش این قیمت، تولیدات بخش معدن ما دیگر مزیت رقابتی خود با محصولات دیگر کشورها را از دست می‌دهد. علاوه‌بر آن، بر نحوه انعقاد قراردادها نیز تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.

 در توضیح این موضوع باید گفت مشتریان و طرف‌های معامله خارجی، اغلب برای تامین مواد اولیه تولیدات خود اقدام به خرید می‌کنند. این فعال صنعت سرب و روی ادامه داد: اغلب هر دو طرف این معامله (خریداران و فروشندگان) تمایل به انعقاد قراردادهای ادواری منظم یا طولانی‌مدت دارند‌ چرا‌که در این شرایط آنها می‌توانند باثبات و اطمینان خاطر به فعالیت‌های تولیدی خود بپردازند و دیگر در بحث فروش یا تامین مشکل نداشته باشند. در این شرایط با وجود هرگونه بی‌نظمی یا بی‌ثباتی، قراردادها تحت‌الشعاع قرار گرفته و معاملات از ثبات خود خارج می‌شوند. 

پرداخت غرامت در صورت بدعهدی

ادهمی در ادامه ناتوانی در انعقاد قراردادهای بلندمدت با شرکای خارجی را نتیجه محدودیت‌های داخلی وضع شده توسط نهادهای دولتی عنوان کرد و توضیح داد: اگر در کشور محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی وضع شود که بر روند تولید، هزینه‌های تمام‌شده آن یا حتی میزان صادرات محصولات اثرگذار باشد، در این شرایط نمی‌توان قراردادهای بلندمدت با خریداران خارجی منعقد کرد زیرا در فروش و میزان عرضه خلل وارد شده و خریداران به تولیدکنندگان ایرانی به چشم تامین‌کننده مواد اولیه باثبات برای تولیدات خود نگاه نخواهند کرد. 

همچنین از سوی دیگر، اگر قراردادهای بلندمدت ببندیم و به دلیل وجود محدودیت‌های داخلی نتوانیم در زمان موعود به تعهدات خود عمل کنیم، باید زیان‌های سنگینی را به‌عنوان غرامت بپردازیم؛ بنابراین با اجرای طرح‌های محدودکننده، فعالیت‌های تجاری و بین‌المللی برای فعالان بخش معدن و صنایع معدنی بیش از پیش دشوار خواهد شد.

ایجاد نظامی واحد در معاملات

مجتبی گودرزی، فعال بخش سرب ‌و روی در گفت‌وگو باصمت اجرایی شدن طرح ورود سرب و روی به بورس کالا پیش از صادرات را به نفع فعالیت‌های این بخش عنوان کرد. او شیوه فعلی مدیریت صادرات صنعت سرب و روی را نامناسب توصیف کرد و گفت: ورود سرب و روی به بورس کالا موضوعی است که سال‌ها درباره آن بحث‌های متعددی شده و در چند وقت اخیر نیز اجرایی شدن این طرح قطعی‌تر شده است. به‌طور کلی باید گفت این طرح، از نظر ساماندهی به مدیریت صادرات بخش سرب ‌و روی بسیار مفید و کاربردی است؛ بنابراین من به شخصه این نظر را به نفع بخش معدن می‌دانم و اجرایی شدن آن یکی از الزامات مدیریتی این حوزه است. ایجاد نظامی واحد در عرضه و تقاضای معاملات بخش معدن به‌ویژه سرب‌وروی، از مزایای اجرایی شدن این طرح بوده و منجر به افزایش توجهات به مسائل حساس این عرصه می‌شود. باید اشاره کرد شیوه فعلی نظم‌دهی صادرات این بخش به نوعی ناکارآمد است و با استمرار بی‌نظمی‌های فعلی، فعالیت‌های صادراتی توسعه نخواهند یافت. گودرزی ادامه داد: درباره نحوه و چگونگی صادرات بخش معدن همواره نظرات متفاوتی وجود دارد.

 اما در نگاه کلی خام‌فروشی اقدامی نامناسب است. در سال‌های اخیر به دفعات دیده شده برخی فعالان معدنی به خام‌فروشی و صادرات مواد خام پرداخته و این همان از دست دادن ثروت و منابع ملی است. از این رو، موضوع مهمی که باید به آن توجه داشت و نهادهای دولتی به مدیریت آن بپردازند، جلوگیری از خام‌فروشی در بخش معدن است. با اجرای طرح یادشده، از خام‌فروشی جلوگیری می‌شود و این را می‌توان از دیگر مزیت‌ها برشمرد. 

جلوگیری از خام‌فروشی

این فعال معدنی در ادامه به تلاش‌ها برای جلوگیری‌ از خام‌فروشی و ضرورت تامین نیاز داخلی اشاره کرد و گفت: برخی دلایل از سوی افرادی که تمایل به خام‌فروشی دارند، همواره مطرح است. نبود تقاضا برای داخل یا به‌صرفه نبودن چرخه تولید از این دست موارد است که توجیه‌پذیر نیست. باید ظرفیت‌های تولید داخل را افزایش و در قدم نخست تامین نیازهای داخل را در اولویت قرار دهیم.

 تجربه‌های موفقی در زمینه افزایش ظرفیت‌ها و کیفیت‌های تولید صنعت سرب ‌و روی در سال‌های گذشته داشته‌ایم. به‌عنوان مثال، دوره‌ای در گروه توسعه معادن سرب ‌و روی تلاش داشتیم محصولات خود را متناسب با تولیداتی که در رینگ المی (بورس فلزات لندن) معامله شده و خلوص آنها ۹۹.۹۹ درصد بود، شبیه‌سازی کنیم و تا حدودی نیز در گذشته موفق شدیم. این موضوع سبب شد تا ضمن پرهیز از خام‌فروشی، کیفیت تولیدات صنعت سرب‌ و روی ما افزایش یافته و بتوانیم به نحوی مطلوب نیازهای داخلی صنایع را تامین کنیم. گودرزی تاکید کرد: در شرایط فعلی نیز بهترین راهکار همین روندی است که در گذشته بارها آن را تجربه کردیم. به عبارتی باید در وهله نخست مواد ارزشمند استخراج شده از معادن فرآوری شده و در چرخه تولیدات پایه قرار گیرند. سپس در بورس کالا عرضه شده و پس از تامین نیاز داخل، به صادرات بپردازیم.

گره‌های نقل ‌و انتقالات مالی

غیر از محدودیت‌های داخلی که از نظر برخی فعالان معدنی، تحریم داخلی به شمار می‌روند، تحریم‌های خارجی را نیز می‌توان به‌عنوان دست‌اندازهای صادراتی بخش معدن معرفی کرد. گودرزی در ادامه تاثیر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بر صادرات صنعت سرب‌ و روی ناچیز معرفی کرد. او در توضیح داد: تحریم‌ها و مشکلات بین‌المللی این‌چنینی برای اقتصاد ایران در چند سال اخیر معضلات و چالش‌های متعددی به همراه داشته است؛ به این صورت که می‌توان گفت تمامی بنگاه‌های اقتصادی و صنایع تولیدی از این موضوع ضربه دیدند. اما این تاثیر و آسیب‌ها در حوزه متناسب با شرایط و ماهیت فعالیت‌ها بوده است. در بخش سرب ‌و روی، تاثیر تحریم‌ها بر معاملات این حوزه تاثیر کمرنگی داشت چرا‌که مهم‌ترین طرف معاملاتی و خریدار تولیدات صنعت سرب و روی ایران، کشور چین بوده و همچنان است. همان‌طور که می‌دانید چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده صنعت سرب و روی است و ما در این سال‌ها توانستیم ارتباطات تجاری خود را با این کشور حفظ کنیم. از دیگر کشورهای طرف معامله با ایران می‌توان به افریقای جنوبی اشاره کرد. هرچند ‌با نبود تحریم‌ها، حوزه فعالیتی و صادراتی ما می‌توانست گسترده‌تر و بهتر باشد اما به‌طور کلی تحریم‌ها صادرات بخش سرب و روی ایران را مسدود نکرد. این فعال معدنی به اشکال در تبادلات مالی در پی افزایش تحریم‌ها علیه ایران اشاره کرد و گفت: به دلیل تحریم‌های بانکی و دیگر مسائل مالی، تبادلات پول از جمله خرید و فروش‌ها و ورود پول به ایران کمی دشوار بود و این موضوع را می‌توان از عواقب وجود سایه تحریم بر سر کشور دانست. اما در این موضوع نیز صنعت سرب و روی کمتر از سایر بخش‌های معدنی و صنعتی درگیر مشکلات بود.

سخن پایانی

بنا بر گفته فعالان بخش معدن و صنایع معدنی، اغلب بازارهای تجاری جهانی برای ایران، به دلیل فعالیت رایزنان اقتصادی به وجود نیامده‌‌اند، بلکه این بازارها با تلاش فعالان اقتصادی، پیگیری تاجران و بازرگانان برای ایران کسب شده است. از این رو، وجود محدودیت‌هایی که این بازارها را به خطر انداخته و در ادامه منجر به از دست دادن آنها شود، کار را برای فعالان بخش معدن و صنایع معدنی بیش از امروز سخت خواهد کرد.