بدون شک یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم ایران و به‌ویژه جوانانی که به سن ازدواج رسیده‌اند، مسکن است. دولت‌های مختلف در طول این سال‌ها بر سرکار آمده‌اند و عملکردهایی در حوزه مسکن داشته‌اند.

بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم، عملا به جز انتقاد و زیرسوال بردن مسکن مهر، هیچ اقدام عملی دیگری از سوی دولت مشاهده نشد و مسئولان ذی‌ربط در حوزه مسکن، تا آخرین لحظه فعالیت خود به‌ غیر از تکمیل پروژه‌های مساکن مهر در استان‌ها کار دیگری انجام ندادند.

سرانجام سید ابراهیم رئیسی، در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری وعده‌ ساخت یک میلیون واحد مسکن در سال را داد و بعد از استقرار در پاستور، مقدمات این کار را فراهم کرد. در این بین مجلس نیز همراهی خود را با دولت اعلام و با تصویب قانون «جهش تولید مسکن»، عملا دولت را به ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال موظف کرد.

بر‌اساس این قانون که ۲۴ شهریور امسال توسط رئیس مجلس شورای اسلامی به رئیس‌جمهوری ابلاغ شد، دولت مکلف است حداقل ساخت یک میلیون مسکن در سال را طی ۴ سال آینده محقق کند، بانک‌ها نیز باید سالانه حداقل ۲۰ درصد از تسهیلات خود را به ساخت مسکن اختصاص دهند و زمین‌های دولتی (به غیر از زمین‌های کشاورزی و زیست‌محیطی) که به منظور توسعه شهرسازی در نظر گرفته شده و در اختیار سازمان‌ها و نهادهای دولتی است، باید در اختیار وزارت راه و شهرسازی برای ساخت مسکن قرار گیرد.

باتوجه به اینکه طرح «جهش تولید مسکن» یک طرح بزرگ و ملی به شمار می‌رود و بالطبع حجم بالایی از سرمایه‌گذاری و هزینه را به دنبال خواهد داشت، نیازمند بررسی کارشناسی و بیان نظرات افراد متخصص در حوزه‌ شهرسازی است تا بتوان از تجارب (موفق و ناموفق) قبلی در حوزه‌‌ مسکن استفاده کرد و این طرح به نحو احسن اجرایی شود.

توجه به بافت حاشیه‌ای تبریز

فریدون بابایی اقدم، عضو هیات‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه تبریز و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تبریز درباره لزوم توجه بیشتر در این طرح به بافت حاشیه‌نشین و فرسوده تبریز، اظهار کرد: طی چندین سال گذشته حدود ۲۰ قانون، بخشنامه، سند و دستورالعمل در حوزه‌ بازآفرینی شهری که شامل حاشیه‌نشینی و بافت فرسوده می‌شود، به دولت فرستاده شده که مهم‌ترین آن سند ملی توانمندی و حفظ صیانت بافت‌های مسئله‌دار و ناکارآمد شهری است.

توجه به ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد 

بابایی اقدم ادامه داد: ۸ راهبرد به دنبال ماده ۱۶ قانون حفظ بافت‌های مسئله‌دار و ناکارآمد مطرح شده است. در این راهبردها بر نقش سازمان‌های مردم‌نهاد تاکید شده که به علت گستردگی کار دولت، از ظرفیت‌های «سمن»‌ها نیز استفاده شود.

به گزارش ایسنا، او با اشاره به نحوه مدیریت شهری بافت فرسوده در کشورهای دیگر، گفت: نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در کشورهایی مثل فیلیپین، افریقا، هند و... سابقه‌ طولانی دارد اما تاکنون در ایران این موضوع مطرح نشده است. 

معتقد هستیم باید این تشکل ملی را راه‌اندازی کنیم چراکه امروز در سیستمی زندگی می‌کنیم که تصمیم‌گیری دانشگاهیان و نخبگان نقشی پررنگی ندارند.

ایده‌ «فشارسنج مسکن»

عضو هیات‌علمی گروه شهرسازی دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: در سازمان ملل ایده‌ جالبی با عنوان «فشارسنج مسکن» وجود دارد که برای موفقیت یک طرح مجموعه‌ای از شاخص‌ها امتیازبندی می‌شوند. ازجمله شاخص‌های مهم در جامعه توجه به سازمان‌های مدنی است که به‌عنوان نمونه در بحث مسکن مهر مورد توجه قرار دارد. در اجرای پروژه مسکن مهر از شورای شهر و دانشگاهیان نظری خواسته نشد. در نتیجه این فرصت تاریخی را از دست دادیم و اگر دولت به نظرات سازمان‌های مدنی توجه داشت، حداقل ۲۰ درصد آن مسکن‌ها به بافت فرسوده اختصاص می‌یافت و شاهد پاک شدن بافت فرسوده در نقشه‌ تبریز می‌شدیم.

بابایی اقدم همچنین گفت: براساس ماده ۱۲ این طرح باید جاهای خالی چسبیده به سکونتگاه‌های غیر‌رسمی شهرها نیز مدنظر باشد اما اکنون هیچ جای خالی در شهر تبریز وجود ندارد.

سهم تبریز در طرح جهش تولید مسکن 

او با اشاره به اینکه در تبریز علاوه‌بر بافت فرسوده و ناپایدار، وضعیت توپوگرافی محل و خط گسل نیز وجود دارد، می‌گوید: سهم شهر تبریز از ۴ میلیون واحدی که در طرح جهش تولید مسکن مطرح شده، حدود ۷۰ هزار واحد است که در شهر جدید سهند و شهرک شهریار ایجاد خواهد شد و ما نگران این موضوع هستیم که به دلیل نبود فضا در داخل شهر و به‌ویژه در بافت فرسوده، باز هم سر ساکنان بافت فرسوده و حاشیه‌نشین بی‌کلاه بماند و معتقدیم ‌این موضوع باید به گوش دولت برسد.

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تبریز تاکید کرد: این طرح طی چند روز آینده باسرمایه‌ای نزدیک به ۳۶۰ هزار میلیارد تومان شروع خواهد شد که رقم بالایی است اما ما مصر هستیم به‌عنوان نماینده مردم از دولت بخواهیم بیشتر روی این موضوع توجه داشته باشد.

تامین مسکن، دغدغه همیشگی

زهرا نژادبهرام، کارشناس حوزه شهری نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه مسکن یک موضوع جدی است و همیشه علاوه بر مردم، دولت‌ها نیز دغدغه مسکن را داشته‌اند، گفت: دولت‌های اخیر همگی طرحی برای مسکن داشته و هرکدام‌شان با نام خاصی معرفی شدند؛ از مسکن مهر تا مسکن اولی‌ها و... و حالا نیز بحث جهش تولید مسکن مطرح است؛ این در حالی است که زاویه و نگاه دولت‌ها به این موضوع متفاوت بود. اما همه آنها اقدامات‌شان در راستای حل مشکل مسکن متمرکز شده بود.

این کارشناس حوزه شهری با تاکید بر اینکه حالا در طرح جهش تولید مسکن، تمرکز بر ساخت مسکن در حاشیه شهرها است ادامه داد: تهران شهری است پرجمعیت و بدون زیرساخت مناسب، شهری که بیشتر از این توان بزرگ شدن ندارد چراکه زیرساخت‌های آن ازجمله منابع آبی آن توسعه نیافته و این موضوع می‌تواند مشکل‌ساز شود. وی افزود: نباید شهری مانند تهران را به بهانه طرح‌هایی مثل طرح توسعه مسکن، وسعت دهیم چراکه در شهر تهران با کمبود زیرساخت‌ها مواجهیم؛ چه برسد به اینکه بخواهیم این شهر را از چهارگوشه آن بکشیم و به آن وسعت دهیم.

توجه به بافت فرسوده تهران

نژادبهرام با اشاره به نبود زیرساخت‌های کافی در حاشیه تهران گفت: نبود زیرساخت‌ها از جمله زیرساخت آب و فاضلاب، برق، سرانه‌های خدماتی و آموزشی نگرانی‌های بسیاری ایجاد می‌کند و بهتر است دولت به جای بزرگ کردن تهران از طریق ساخت مسکن در حاشیه آن، به نوسازی بافت فرسوده توجه کند زیرا ۴۲۰۰ هکتار بافت فرسوده مصوب در تهران وجود دارد و در این میان ۱۲هزار هکتار نیز بافت ناپایدار وجود دارد.

وی با بیان اینکه ۲۵ درصد جمعیت تهران در بافت فرسوده و ناپایدار زندگی می‌کنند، معتقد است: بهتر است دولت به جای تمرکز بر حاشیه بدون زیرساخت تهران، نیم‌نگاهی به بافت فرسوده که دارای زیرساخت است، داشته باشد. این کارشناس حوزه شهری گفت: دولت ۱۶ هزار هکتار ظرفیت در داخل شهر تهران دارد که می‌تواند با توجه به طرح تفصیلی، مجوز ساخت‌و‌ساز تا ارتفاع ۴ و ۵ طبقه بدهد و با ارائه کمک و تسهیلات در بافت فرسوده، از مشارکت مالکان فعلی استفاده کند که در صورت محقق شدن این امر، هم بافت فرسوده تهران نوسازی می‌شود و هم نیمی از مشکلات دولت رفع می‌شود زیرا دیگر لازم نیست در حاشیه شهر، علاوه‌بر خانه‌سازی، برای تامین زیرساخت‌ها هزینه اضافی متقبل شود.

تمرکز بر ساخت‌وساز در بافت فرسوده

وی با بیان اینکه دولت با تمرکز بر ساخت‌وساز در بافت فرسوده می‌تواند مشارکت مردم در اجرای طرح جهش تولید مسکن را به کار گیرد، گفت: براساس طرح تفصیلی و با توجه به ارائه مجوز ساخت‌و‌ساز ۵ طبقه در بافت فرسوده و در نظر گرفتن هزینه ساخت‌و‌ساز برای هر مترمربع، دولت می‌تواند بخشی از این هزینه را در قالب تسهیلات در اختیار مردم قرار دهد تا مشارکت بیشتر مردم را در اجرای این طرح به‌دست آورد؛ به‌عنوان مثال، با در نظر گرفتن هزینه ۵ میلیون تومانی برای ساخت هر متر‌مربع، دولت با تقبل ۲ میلیون تومان از این هزینه در قالب تسهیلات به مالکان بافت فرسوده، سهم ۴۰ درصدی را در این ساخت‌و‌سازها از آن خود می‌کند و از ۵ طبقه احداث شده، ۳ طبقه به مالکان و ۲ طبقه سهم دولت خواهد شد.

نژادبهرام با اشاره به اینکه حضور دولت و مشارکت آن با ساکنان بافت فرسوده، علاوه‌بر اینکه زمینه نوسازی بافت را فراهم می‌کند، به تقویت بافت اجتماعی نیز کمک می‌کند، گفت: یکی از دغدغه‌های این روزهای تهران در محلات دارای بافت فرسوده، کوچ سکنه از این محلات و ورود افراد جدید بدون حس تعلق به این مناطق است؛ اما وقتی دولت به ساکنان بافت فرسوده در همان محله خود تسهیلات دهد، بافت اجتماعی محلات دچار تغییر نمی‌شود.

این کارشناس حوزه شهری با تاکید دوباره بر اینکه تهران ظرفیت بزرگ‌تر شدن را ندارد، گفت: مسئولان پیش از آنکه کلنگ احداث شهرک‌های جدید در اطراف تهران را به زمین بزنند، باید نگاهی به وضعیت شهرهایی مثل پردیس، پرند و هشتگرد بیندازند و مشکلات زیرساختی این شهرها همچون آب، برق و... را در نظر بگیرند؛ در حالی که در داخل شهر تهران ۱۶ هزار هکتار بافت فرسوده در انتظار نوسازی است و این ظرفیتی است که می‌توان از آن بهره برد.

سخن پایانی

ساخت ۴ میلیون مسکن در کشور یکی از قول‌های رئیس دولت سیزدهم به مردم است که از همان روزهای اول ورود به پاستور نیز بر اجرای آن تاکید کرد، به ‌گونه‌ای که در یکی از جلسات هیات دولت با اشاره به وعده خود برای ساخت یک میلیون مسکن در هر سال، تاکید کرد که وزیر راه و شهرسازی با جدیت دنبال کند تا این وعده محقق شود. در طرح جهش مسکن یا همان نهضت ملی مسکن، برای هر استان سهمیه‌ای در نظر گرفته شده است. سهم استان تهران در حالی در مرحله اول بیش از ۱۴ هزار واحد در نظر گرفته شده که به گفته بسیاری از کارشناسان، این کلانشهر دیگر تاب و توان بزرگ‌تر شدن ندارد.

به علاوه اینکه رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی در نشست شورای هماهنگی راه و شهرسازی استان فارس گفت: نباید برای ساخت مسکن در استان سقف تعیین کنیم. اعداد براساس نیاز مردم به مسکن تعیین خواهد شد. هرچه مردم نیاز داشته باشند باید مسکن بسازیم.