تمامی ظرفیت پالایشگاهی و گاهی ظرفیت برخی مجتمع‌های پتروشیمی برای افزایش کمی تولید بنزین پای‌کار آمده‌اند؛ اما در مسابقه تولید و مصرف، همچنان مصرف برنده است و هرچند وقت یک‌بار، شاهد ثبت رکوردهای جدید مصرف حتی در ایام کم‌تردد سال هستیم. مسئله ناترازی بنزین، ابعاد مختلفی دارد. از عقب‌ماندگی توسعه ظرفیت‌های تولید و عدم‌تنوع‌بخشی به سبد سوخت تا عدم‌بهینه‌سازی مصرف سوخت و بی‌توجهی به مهار رشد افسارگسیخته مصرف، ده‌ها عامل موجب شده تا امروز، ایران از صادرکننده بنزین به واردکننده آن تبدیل شود. به‌طورمثال در ۲ سال گذشته، میانگین مصرف روزانه بنزین ۸۸ میلیون لیتر بود که امروز به ۱۲۲ میلیون لیتر در روز رسیده و این آمار مصرف در حالی است که میزان تولید بنزین پالایشگاه‌ها حدود ۹۸ تا ۱۰۴ میلیون لیتر در روز بوده و با افزایش واحدهای پالایشگاهی این رقم حداکثر به ۱۱۰ میلیون لیتر در روز می‌رسد. بنابراین، تولید و مصرف بنزین همسان بوده و در صورت هرگونه افزایش مصرف، احتمال کمبود سوخت دور از ذهن نیست. بنابراین، باید کاهش مصرف سوخت و تدبیر اقدامات لازم مانند تامین کسری از طریق واردات در دستور کار قرار گیرد.صمت در این گزارش به شرایط تولید و مصرف این سوخت پرداخته است.

نقش خودروها در ناترازی بنزین

خودروها نقش بسیار پررنگی در ناترازی بنزین دارند و می‌توان از اثر بحران خودرویی در ایجاد ناترازی بنزین به‌عنوان اصلی‌ترین عامل نام برد. یکی از مباحث مهم در بخش خودروها، فرسودگی و سال‌ها عقب‌ماندگی در زمینه خروج از مدار خودروهای فرسوده از چرخه حمل‌ونقل کشور است. طبق اعلام معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، از ۲۵ میلیون خودروی در حال تردد در کشور، ۶.۵ میلیون خودرو، فرسوده هستند.

به‌عبارتی، کمابیش به‌ازای هر ۴ خودروی در حال تردد در جاده‌های درون‌شهری و برون‌شهری، یک خودرو فرسوده است که هم مصرف بنزین بالایی دارد و هم آلایندگی آن به‌مراتب از خودروهای دیگر بیشتر است. لازم است سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل و خودرو هرچه سریع‌تر اجرایی شود و در صورت پیاده‌سازی این سیاست‌ها روزانه ۱۶ میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی خواهد شد. باید در کنار خودروهایی که وارد چرخه می‌شوند، تعدادی از خودروهای فرسوده را هم خارج کنیم؛ زیرا در سال ۹۲، حدود ۱۹ میلیون خودرو در چرخه داشتیم، اما اکنون این رقم به ۳۰ میلیون رسیده است.

مشکلی در تامین بنزین نداریم

وزیر نفت با تاکید بر روند عادی فعالیت جایگاه‌های سوخت کشور تاکید کرد: در تامین بنزین هیچ‌گونه مشکلی نداریم و با اعمال مدیریت صحیح ۴هزار و ۴۰۰ جایگاه سوخت کشور به‌درستی در حال فعالیت هستند.

 وزیر نفت بااشاره به افزایش روزانه ۱۳ میلیون لیتر مصرف بنزین نسبت به پارسال گفت: ذخایر سوخت بنزین امروز بیش از ۱۵۰ میلیون لیتر بیشتر از پارسال در همین زمان است.اوجی با نظر به مطرح شدن بحث افزایش نرخ بنزین تصریح کرد: خواهشم از مردم این است که به این شایعات توجه نکنند، برای امسال هیچ‌گونه بحث افزایش نرخ بنزین در دستور کار دولت و مجلس نیست و تولید در پالایشگاه‌های کشور با حداکثر ظرفیت انجام می‌شود.

وی با تاکید بر مصرف بهینه بنزین و استفاده صاحبان خودرو از کارت سوخت شخصی، ادامه داد: طبق قانون بودجه ۱۴۰۲ وزارت نفت مکلف شده که باید بیش از ۹۰ درصد خودروها از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنند، به این دلیل محدودیت‌هایی در تعداد کارت سوخت جایگاهداران با هدف جلوگیری از قاچاق و مدیریت مصرف اعمال شده است.

اوجی ادامه داد: سهمیه صاحبان خودرو ۶۰ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی است و متقاضیان مازاد بر این مصرف نیز می‌توانند با استفاده از کارت سوخت جایگاهداران، بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومانی تهیه کنند. وزیر نفت با رد شایعات افزایش نرخ بنزین تاکید کرد: قول می‌دهم که بنزین با تلاش‌های جهادی و شبانه‌روزی همکارانم به‌وفور وجود دارد و هیچ مشکلی در هیچ جایگاهی نداریم.

شفاف‌سازی در مدیریت مصرف بنزین

علی‌اکبر نژادعلی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در تشریح اقدام‌های شاخص ۲ سال گذشته، برای تامین سوخت بنزین گفت: در حوزه سیاست‌های غیرقیمتی برای مدیریت مصرف سوخت اقدام‌های موثری انجام گرفته که ساماندهی کارت سوخت جایگاهداران از آن جمله است.

وی بااشاره به اینکه سیاست غیرقیمتی با ابزار غیرقیمتی متفاوت است، گفت: ما تلاش کردیم با بکارگیری سیاست‌های متفاوت، افزون بر مدیریت صحیح مصرف سوخت، توزیع یکنواخت سوخت در حوزه فرآورده نفتی در مجاری عرضه را نیز داشته باشیم. نژادعلی درباره نتایج طرح ساماندهی کارت سوخت جایگاهداران گفت: بیش از ۵۰ درصد از توزیع سوخت کشور از طریق کارت‌های سوخت شخصی و با نرخ اول انجام می‌شود، بیش از ۲۵ درصد نرخ دوم با استفاده از کارت سوخت شخصی بوده و حدود ۳۰ درصد نیز از طریق کارت سوخت جایگاهداران انجام می‌شود. استفاده از کارت سوخت آزاد اضطراری جایگاه‌ها به‌واسطه تک‌نرخ بودن بنزین، به‌صورت یک فرهنگ درآمده بود که با اجرای این طرح به‌سمت استفاده از کارت سوخت شخصی برای شفاف‌سازی در این حوزه حرکت کردیم و امیدواریم تا پایان شهریور به نتیجه مطلوب در این حوزه دست یابیم.

در آستانه واردات بنزین قرار داریم

اسدالله قلیزاده، رئیس صنف جایگاهداران سوخت کشور نیز با بیان اینکه رشد مصرف بنزین تا حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز رسیده گفت: با این‌همه وضعیت فعلی برای دولت، بخش خصوصی از جمله جایگاه‌ها و مردم در حوزه تولید حمل انتقال و توزیع راضی‌کننده نیست و لازم است اصلاحات جدی به‌نفع مردم، بخش خصوصی و کشور در این حوزه اتفاق بیفتد.

وی با تاکید بر هشدار کارشناسان نسبت به رشد صعودی مصرف فرآورده‌های نفتی گفت: تعلل در تصمیم‌گیری و اتخاذ رویکرد عدالت‌محور در تخصیص فرآورده‌های نفتی به مصرف‌کننده واقعی موجب شده است جایگاه‌های عرضه سوخت متضرر شوند و مردم ناراضی باشند و هم‌اکنون در آستانه واردات بنزین هم قرار گیریم. به‌طورقطع این تعلل در تصمیم‌گیری‌ها آسیب‌های بیشتری نسبت به وضعیت تصمیم‌سازی و اقدام مفید دارد.

رئیس صنف جایگاهداران سوخت کشور پیش‌بینی کرد که در سال جدید با رویکرد فعلی در حوزه بنزین، مصرف تا ۱۱۵ میلیون لیتر روزانه برسد و در روزهای پرمصرف و پیک مسافرت و ترددها، شاهد ارقام بیش از ۱۳۰ تا ۱۳۵ میلیون لیتر در روزباشیم. جایگاه‌های عرضه سوخت در ایران رتبه دهم توزیع در کل دنیا را دارند، اما به‌لحاظ سودآوری به رتبه صدم رسیده‌اند. این نشان می‌دهد رویه تخصیص، فروش، عرضه و قیمت‌گذاری با مشکل مواجه بوده یا اسیر نگاه‌های افراطی است، بنابراین آسیب‌های جدی در بخش‌های مختلف را شاهد هستیم.

آقای قلیزاده گفت: باتوجه به نرخ بنزین سوپر و عدم‌انضباط ارسال به جایگاه‌ها، عدم‌استقبال مردم از این سوخت را شاهدیم؛ به‌طوری‌که باعث شده است مردم دیگر روی وجود بنزین سوپر در جایگاه‌ها حساب نکنند و رفته‌رفته کسانی که متقاضی استفاده از این فرآورده بودند، به بنزین معمولی و یورو ۴ روی آوردند. ادعای مسئولان دولتی بر این است که کیفیت بنزین یورو ۴ و معمولی بالا است؛ بنابراین، اکنون ما با ۸۰ درصد کاهش عرضه بنزین سوپر نسبت به روزهای نرمال عرضه این فرآورده در کشور مواجهیم. دلایل مهمی در این زمینه وجود دارد؛ به‌طورمثال، پالایشگاه‌ها اعلام می‌کنند به‌دلیل‌اینکه مصرف بنزین معمولی و یورو ۴ افزایش یافته، نمی‌توانند ظرفیت پالایشی خود را در اختیار بنزین سوپر قرار دهند و به‌ناچار برای جبران افزایش مصرف بالا اولویت با تولید بنزین معمولی است.

تولید بنزین یورو ۵ در سال‌های آینده

آمار تولید و مصرف در کنار نگرانی رئیس صنف جایگاهداران سوخت کشور از روند مصرف بنزین در حالی مطرح می‌شود که مجید رجبی، مدیرعامل شرکت پالایش نفت امام‌خمینی(ره) شازند از تولید بنزین یورو ۵ در سال‌های آینده خبر می‌دهد.

مجید رجبی ضمن بیان این مطلب افزود: درحال‌حاضر ۱۶ میلیون لیتر در روز بنزین یورو ۴ تولید می‌کنیم و تولید بنزین یورو ۵ در دستور کار اصلی نیست، اما امکان تولید وجود دارد.

وی درباره کاتالیست ساخته‌شده RFCC ایرانی گفت: این کاتالیست موجب می‌شود تا در تامین این مقدار بنزین دغدغه نداشته باشیم، چراکه اگر این کاتالیست وجود نداشت، ممکن بود در تامین کاتالیست با وقفه مواجه شویم. این کاتالیست توسط یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی و با حمایت پالایشگاه شازند تولید شده است. استارت این کار ۱۰ سال پیش زده شد و اکنون به محصول نهایی دست یافته‌ایم.

رجبی بااشاره به مزیت تولید کاتالیست بومی در کیفیت بنزین پالایشگاه و سایر تولیدات گفت: کیفیت بنزین تولیدی پالایشگاه تحت‌نظارت یک سازمان زیرمجموعه وزارت نفت مورد بررسی قرار می‌گیرد و تا تاییدیه آنها صادر نشود، اجازه ارسال بنزین به جایگاه‌ها وجود ندارد. بنابراین، کیفیت به‌هیچ‌عنوان فدای کمیت نخواهد شد.

سخن پایانی

داستان بنزین علاوه بر نرخ و تامین نیاز داخل دارای ابعاد دیگری به نام کیفیت است. موضوعی که همواره با حاشیه‌های بسیاری همراه بوده است و در زمان‌های افزایش آلودگی هوا نیز بیشتر می‌شود. برخی معتقدند بنزین تولیدی در کشور استاندارد است و در نقطه مقابل برخی نیز معترض هستند که کیفیت بنزین تولیدی خوب نیست. از سوی دیگر، باوجود تلاش‌های انجام‌گرفته، واقعیت این است که در تکنولوژی خودروها تغییر محسوسی ایجاد نشده و مانند گذشته، میزان مصرف بنزین در خودروهای درون و برون‌شهری بیش از حد استاندارد جهانی است. سالانه یک‌میلیون خودروی جدید هم وارد بازار می‌شود و به‌طبع باید سرمایه‌گذاری‌های جدید برای ایجاد پالایشگاه‌های جدید انجام شود. بنابراین، برای کنترل یا کاهش مصرف سوخت راهی جز بهینه‌سازی مصرف نداریم که یک کار بین‌بخشی است. این هدف‌گذاری تنها با همراهی مردم، دستگاه‌های دولتی و کارخانجات صنعتی محقق خواهد شد.