در تمام این سال‌ها تیم مذاکره‌کننده با تاکید بر حفظ منافع ایران از میز مذاکره عقب‌نشینی نکرده و براساس آخرین اخبار منتشر شده نیز مذاکرات با میانجیگری کشور سوم ادامه دارد. در نخستین واکنش‌ها نیز در روزهای گذشته به دنبال خبرهای مثبت از روند مذاکرات نرخ ارز و طلا با کاهش مواجه بوده است. بسیاری از کارشناسان ورود سرمایه خارجی را درگرو سیگنال‌های سیاسی دانسته و معتقدند اقتصاد ایران با احیای برجام و توسعه تعامل با جهان، شرایط بهتری را تجربه خواهد کرد.

باید هر چه زودتر اصلاحات اساسی را آغاز کرد

عبدالحمید انصاری، مدیرعامل اسبق بانک ملی ایران، به صمت گفت: پیش از این هم بارها در مصاحبه‌های مختلف از جمله در مصاحبه با روزنامه «صمت» تاکید کردم که در بخش‌های مختلف اقتصاد درگیر چالش‌های جدی هستیم. این مشکلات از ۷۰ سال پیش به نحوی در نظام تصمیم‌گیری اقتصادی ما وجود داشته و فارغ از اینکه دولت در دست کدام جناح است، این مشکلات کم و زیاد ادامه پیدا کرده‌اند. حالا که مذاکرات وین به نتیجه رسیده باید از دولت سیزدهم خواست هر چه زودتر اصلاحات اساسی را آغاز کند.

این کارشناس اقتصاد درباره اهمیت احیای برجام تصریح کرد: کسی نافی این نکته نیست که کاهش تنش‌ها و به‌ویژه رفع تحریم‌ها، فرصت‌هایی را برای اقتصاد ایجاد خواهد کرد. در عین حال نمی‌توان کتمان کرد که جدیت تیم مذاکره‌کننده فعلی هم نسبت به تیم پیشین افزایش چشمگیری داشته است. این تیم در مذاکرات خود با جدیت به بررسی جزییات پرداخت. در دولت پیش در خیلی از مسائل کوتاه آمدند و عجله داشتند تا هر چه زودتر به توافق برسند؛ همین روحیه سبب شد ایالات‌متحده فرصت این را داشته باشد که عهدشکنی کند.

انصاری افزود: همان‌طوری که رهبر معظم انقلاب هم گفتند، دولت پیش حاضر نبود انتقادات را بپذیرد و به همین دلیل در مقابل اقدام دولت امریکا کاملا غافلگیر شد و در نهایت اقتصاد آسیب دید. تیم فعلی از این تجربه به خوبی استفاده کرد و با آرامش و با تاکید بر لغو تحریم‌ها مذاکره کرد.این کارشناس حوزه پولی با اشاره به اینکه مقاومت دیپلمات‌های ایرانی در دور قبل مذاکرات سبب شد تا رابرت مالی درنهایت ریچارد نفیو، طراح تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را از معاونت خود کنار بگذارد و این یک پیام امیدوارکننده محسوب می‌شد.

این کارشناس در پاسخ به فرصت‌ها و تهدیدهایی که توافق جدید برجام می‌تواند برای اقتصاد ایران داشته باشد، گفت: اگر دولت آقای رئیسی رویه‌ای را در پیش بگیرد که در دولت‌های روحانی و احمدی‌نژاد در پیش گرفته شد، توافق یک مسکن موقت خواهد بود یا حتی اگر دولتمردان چون دولت‌های نهم و دهم تصور کنند منابع کشور ابدی خواهند بود و با افزایش واردات به شکل عوامانه مردم را به حمایت از خود برانگیزند یا به امریکا واقعا اعتماد کنند که پایبند به تعهداتش می‌ماند، نتیجه چیزی مشابه یک دهه گذشته خواهد بود.

ساماندهی سریع مقاوم‌سازی

او ادامه داد: از دولت سیزدهم انتظار می‌رود خیلی زود، روند مقاوم‌سازی اقتصاد که رهبری آن را اقتصاد مقاومتی می‌نامد، سازمان دهد. تنها راه بی‌اثر کردن تحریم‌ها هم اجرای واقعی اقتصاد مقاومتی است. با عادی شدن فروش نفت، از دولت انتظار می‌رود هر چه زودتر اصلاحات اقتصادی را در دستور کار بگذارند. این خطر همیشه وجود داردکه ایالات‌متحده از فردای توافق به‌دنبال بهانه برای عهدشکنی‌های دوباره برآید. تنها در این صورت می‌توانیم روند رو به جلو مذاکرات را یک نقطه عطف بدانیم که به نتایج ساختاری از آن برسیم وگرنه تکرار اتفاقاتی خواهد بود که در گذشته هم افتاده و در نهایت کشور را از دستیابی به توسعه باز خواهد داشت.

فرصت‌های ویژه در اختیار اقتصاد ایران

محمدتقی فیاضی، پژوهشگر اقتصاد در گفت‌وگو با صمت نگاه دیگری به مسائل دارد. او درباره فرصت‌هایی احیای برجام برای اقتصاد ایران گفت: در اینکه تنش‌زدایی در هر حال به سود اقتصاد ما است نباید تردیدی داشته باشیم. احیای برجام به تنهایی می‌تواند فرصت‌های ویژه‌ای در اختیار اقتصاد ایران بگذارد، زیرا منابع رشد چشمگیری خواهد کرد و همین می‌تواند به تنهایی از کسری بودجه جلوگیری کند و به کاهش نرخ تورم و رشد نسبی اقتصاد منجر شود. طبیعی است در این شرایط نرخ فقر هم از روند افزایشی خود بازمی‌ماند و شرایط بهتر خواهد شد.

فرصت استفاده از به‌روزترین روش‌های مدیریتی

این پژوهشگر اقتصاد با اشاره به جایگاه شرکت‌های امریکایی در نظام تصمیم‌گیری این کشور و اهمیت ارتباط میان بنگاه‌های ایرانی و امریکایی تصریح کرد: امریکا یعنی ۲۵ درصد از سرمایه‌های جهان. این کشور پیشتاز در تولید علم، تکنولوژی، تامین مالی و مدیریت اصولی است. اهمیت اقتصادی روابط با این شرکت‌ها همین نکات است. رابطه با شرکت‌های امریکایی، به این معناست که اقتصاد ایران فرصت استفاده از به‌روزترین روش‌های مدیریتی و فناوری را خواهد داشت ضمن اینکه با قوی‌ترین تامین‌کننده مالی جهان ارتباط گرفته است.

این کارشناس سابق مرکز پژوهش‌های مجلس درباره فرصت‌های لغو تحریم‌ها گفت: به هر حال با احیای برجام ایران فرصت خواهد داشت نفت بفروشد و درآمدهای آن را وارد اقتصاد کند. در این شرایط ۲ رویکرد می‌تواند وجود داشته باشد؛ یک رویکرد سعی می‌کند ذخایر ارزی را افزایش دهد و کاری کند که در تنش‌های بعدی اقتصاد ایران به سرعت دچار بحران نشود. رویکرد دیگر که به نظر من در دولت سیزدهم طرفداران زیادی دارد، این است که درآمدها صرف هزینه‌های جاری شوند. در این حالت هم کاهش تنش‌ها به معنای فرصت یک تنفس دوباره خواهد بود.

تاکید بر چند اصلاح مهم

فیاضی افزود: با این همه دولتمردان می‌توانند چند اصلاحات مهم را در دستور بگذارند. مثلا با توجه به اینکه منابع ارزی افزایش خواهد یافت، می‌توان شکاف بین نرخ ارز ترجیحی و آزاد را تعدیل کرد. در زمینه نرخ حامل‌های انرژی و به‌طور خاص گازوئیل هم می‌توان اقدامات جدی انجام داد.

به گفته این کارشناس اقتصاد، برای اصلاحات ساختاری باید زمان بگذرد و چند سال برای اصلاحات زمان کمی است اما هرگونه اصلاحاتی می‌تواند به سود بهبود عملکرد اقتصاد کشور باشد و چنانچه دوباره تحریم‌ها برقرار شوند، اقتصاد مشکلات کمتری پیدا می‌کند.

برای قضاوت زود است

این کارشناس اقتصاد در رابطه با اینکه چقدر احتمال دارد شرکت‌های اروپایی چون سال‌های ۹۵ و ۹۶ برای ورود به اقتصاد ایران رغبت نشان دهند، پاسخ داد: بعید می‌دانم آن انتظارات مثبت دوباره شکل بگیرد، زیرا در آن زمان دو دولت میانه‌رو روی کار بود. در آن دوران همچنین ایران و امریکا توافق ضمنی کرده بودند که پس از اینکه مذاکرات هسته‌ای نتیجه گرفت، در مورد دیگر چالش‌ها مذاکره کنند. اگر یادتان باشد آقای روحانی از برجام ۲ و ۳ هم صحبت کرد که با مخالفان مراجع اصلی حاکمیت مواجه شد. با این همه برای قضاوت زود است و باید منتظر ماند و نتیجه تاثیر مذاکرات و بازگشت به برجام در اقتصاد را مشاهده کرد.

وی خاطرنشان کرد: در آن زمان حتی قرار بود برخی از شرکت‌های امریکایی هم برای سرمایه‌گذاری به ایران بیایند. به‌طور مشخص درباره خودروسازی، یکی از کمپانی‌های امریکایی نمایندگانی به ایران فرستاد و مذاکراتی را با وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام دادند. قرار بود پس از مطالعات اولیه، این کمپانی یا خود اقدام به ایجاد یک خط تولید در کشور کند یا با ایران خودرو مشارکت داشته باشد. این موضوع با واکنش منفی سران نظام مواجه شد و موضوع بدون اینکه خیلی مطرح شود هم به پایان رسید.

فیاضی گفت: این اقدام در همان زمان از رغبت شرکت‌های دیگر هم کاست. بعد هم با اعلام عدم‌تمایل ایران به ادامه مذاکرات در موضوعات دیگر و شکل‌گیری برجام ۲ و ۳، باز هم شرکت‌های خارجی به محافظه‌کاری روی آوردند. به همین دلیل وزارت نفت مجبور شد برای اینکه توتال حاضر به سرمایه‌گذاری شود، نوع قراردادهای نفتی را تغییر دهد. این سطح از خوش‌بینی امروز وجود ندارد و بعید است وین به اندازه برجام بتواند سیگنال مثبت به فعالان اقتصادی خارجی بدهد.

او تصریح کرد: با توجه به شرایط سیاسی طرفین، فکر نمی‌کنم در این برهه زمانی سرمایه‌گذاری جدی انجام شود، اما حداقل فرصت خرید کالای نهایی یا فروش نفت به وجود می‌آید. جذب سرمایه‌گذاری نیازمند چشم‌اندازی دو دهه‌ای از ثبات اقتصادی و سیاسی است. شرکت‌های اروپایی اگر وارد اقتصاد ایران شوند سود می‌برند، اما آنها در نهایت جریان اصلی سرمایه را در ایالات‌متحده می‌بینند و به همین دلیل، سیگنال‌های سیاسی می‌تواند محرک اصلی آنها برای حضور در اقتصاد ما باشد که فعلا خبری چندانی از این سیگنال‌ها نیست.

سخن پایانی

در شرایطی که متغیرهای اقتصادی کشور از جمله نرخ تورم، نرخ بیکاری، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در وضعیت نامناسبی قرار دارد، در چند سال گذشته شاهد گره خوردن اقتصاد کشور به نتایج برجام بودیم. به‌طوری‌که با انتشار اخبار مثبت از نتایج مذاکرات، نرخ ارز و قیمت‌ها در بازار کاهش می‌یابد و در مقابل با انتشار اخبار منفی از مذاکرات، بازار پول و سرمایه کشور به سرعت به آن واکنش منفی نشان می‌دهد.

موسسه رتبه‌بندی فیچ نیز برآورد جدید خود از شاخص‌های کلان اقتصاد ایران را منتشر کرد که بر این اساس، انتظار می‌رود با احیای برجام، تولید نفت ایران افزایش پیدا کند. این موسسه با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی ارزش ریال مقابل دلار امریکا پس از خروج دولت ترامپ از برجام می‌نویسد: با افزایش احتمالی درآمدهای ارزی دولت، نیاز به تامین نقدینگی از طریق چاپ پول کمتر خواهد شد و این مسئله منجر به کاهش نرخ تورم نیز می‌شود.