کارآفرین در جوامع مختلف، نقش پررنگ و مهمی در اقتصاد و جامعه دارا است. به‌دلیل حمایت سرمایه‌گذاران از ایده‌های برتر کارآفرینی، صاحبان کسب‌وکار و مردم به‌دنبال بهترین کارآفرین هستند. هدف آنها این است که بتوانند در کسب‌وکار خود، سود و درآمد بیشتری کسب کنند و در بازار به رقابت بپردازند. این امر یک اقدام و عمل بسیار مهم است که می‌تواند باعث رشد و تعالی فرد یا سازمان شود. بهترین کارآفرینی در ایران، طرح‌هایی هستند که متناسب با تخصص و دانش افراد باشند. برخی کارشناسان معتقدند بکارگیری نخبگان در دولت با هر رشته‌ای که تحصیل کرده‌اند، اقدام چندان مناسبی نیست؛ نخبه باتوجه به نوع تحصیلات خود، باید بازار را فعال و محصول را تولید کند و کارآفرین باشد. اینکه توقع ایجاد کنیم که نخبه‌ای، عضو هیات‌علمی دانشگاه شود یا با تاسیس شرکت دانش‌بنیان در نهاد دولتی به‌کار گرفته شود، توقع جالبی نیست. در حالی که، در کشورهای دیگر سندیکاهای خصوصی و اتحادیه‌های شرکت‌های مختلف هستند که در این‌باره تصمیم می‌گیرند و تعیین‌کننده هستند.صمت به‌مناسبت روز جهانی کارآفرینی به الزامات موفقیت کارآفرینان در اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخته است.

درباره ایده‌های‌تان حرف بزنید

جلال برآبادی، شتاب‌دهنده فعال در عرصه نوآوری در گفت‌وگو با صمت گفت: ۲ شاخصه مهم برای شتاب‌دهنده‌ها در مسیر تجاری‌سازی استارت‌آپ‌ها در اولویت قرار دارد و براساس این ۲ شاخصه، استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان می‌توانند به دنیای شتاب‌دهنده‌ها ورود پیدا کنند.

تیم‌سازی، نخستین مولفه‌ای است که باید به آن توجه ویژه شود. همچنین، رهبران استارت‌آپی باید بدانند که ایده‌های‌شان چقدر قابلیت پردازش دارد و تا چه حد می‌تواند به رفع مشکلات موجود بپردازد تا در نهایت به سوددهی برسد. در واقع، حضور فناوران و افرادی که اشراف کافی بر ایده دارند، اهمیت زیادی در تجاری‌سازی دارد، بنابراین این ۲ شاخصه مهم یعنی تیم‌سازی و ایده‌پردازی، اصلی‌ترین شاخص برای شتاب‌دهنده‌ها در راستای انتقال فعالیت کسب‌وکارهای نوین به بازارهای مربوط است. در کل، تیم‌سازی و پردازش ایده، اصلی‌ترین شاخصه توسعه یک استارت‌آپ است که می‌تواند کار را برای شتاب‌دهنده‌ها راحت‌تر کند.

وی افزود: اینکه کارآفرینان در ابتدای مسیر نیازمند سرمایه هستند، امری بدیهی است. در واقع، آنها برای تست بازار، نیازمند تامین مالی هستند، اما در مرحله سوددهی، استارت‌آپ‌هایی که فرآیندهای جدیدی را ارائه می‌دهند، نیازمند صرف زمان هستند و نباید انتظار داشته باشند که در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت به سود قابل‌قبول برسند. باتوجه به تجربه‌های جهانی، این بازه زمانی به‌طورمعمول ۲ تا ۵ سال یا حتی بیشتر هم به‌طول می‌انجامد که بستگی به فعالیت کسب‌وکار دارد. در بحث بازار، استارت‌آپ‌ها باید ارتباط قوی با نیازهای آن داشته باشند و بهتر است بدانند که چگونه می‌خواهند به رفع نیاز مخاطبان‌شان بپردازند.

پزشکی، خودرو و مسکن؛ بازارهای خوب کارآفرینی

برآبادی گفت: زمینه فعالیت کارآفرینان اهمیت زیادی در کسب سود در مدت زمان کوتاه دارد. برای مثال، بازار تجهیزات‌پزشکی در شرایط فعلی کشور می‌تواند سوددهی لازم را برای یک شرکت استارت‌آپی به‌همراه بیاورد. همچنین، خریدوفروش تجهیزات خودرو، روندی مشابه دارد که می‌تواند استارت‌آپ‌ها را به سوددهی زودهنگام برساند. فعالیت با محوریت مسکن هم می‌تواند برای صاحبان کسب‌وکار صرفه اقتصادی خوبی داشته باشد، چراکه مشکلات زیادی در این زمینه‌ها احساس می‌شود. برای مثال، در زمینه دسترسی افراد به منزل مسکونی موردنظر، استارت‌آپ‌ها می‌توانند فعالیت‌های ارزنده و مهمی را به‌سرانجام برسانند. از آنجایی که زمینه‌های یادشده به منابع پول نزدیک‌تر هستند، برای توسعه کسب‌وکارهای نوین می‌توانند پولساز هم باشند.

این کارشناس گفت: از موانع موجود در راه توسعه کسب‌وکارهای نوین، قوانین دست‌وپا گیر هستند که تا حد زیادی باید از سوی نهادهای دولتی مرتفع شوند. در حقیقت، ارائه زیرساخت‌ها باید از سوی نهادهای دولتی انجام شود. همچنین، دریافت مجوز یکی از معضلاتی است که رهبران استارت‌آپ‌ها تا حد زیادی با آنها مواجهند. به‌اعتقاد من، قوانین روند سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوین باید تغییر کند.

نگاه از بالا به پایین

بی‌شک چالش‌های فعالیت بانوان در این اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان کشور نقش مهمی در پیشبرد اقتصاد دانش‌بنیان دارد که حمایت‌های معنوی نهادهای متولی به‌تنهایی راهگشای رفع این مشکل نخواهد بود.

بشری قنبری، بانوی کارآفرین در حوزه فناوری نانو در گفت‌وگو با صمت در این‌باره گفت: گاهی در برخی موارد، نگرش جامعه نسبت به بانوان کارآفرین، نگاه برابری با مردان ندارد و این نگرش در اکوسیستم دانش‌بنیان هم وجود دارد. تجربه شخصی من نشان داده است که مذاکره و همکاری یک بانوی فعال در عرصه دانش‌بنیان با اهالی صنعت و روسای کارخانه‌های صنعتی که اغلب مرد هستند، فرآیند دشوارتری به نسبت یک مرد فعال در حوزه دانش‌بنیان دارد.

گاهی اعتماد کمتری به کارآفرینان زن می‌شود و یک بانوی کارآفرین باید تلاش زیادی برای جلب اعتماد افراد داشته باشد. به‌همین‌دلیل، تعامل و همکاری برای بانوان فناور نسبت به مردان دشوارتر است.

به‌گفته این بانوی کارآفرین، در برخی مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی نیز، استفاده از توان و تخصص زنان در درجه دوم اهمیت و انتخاب قرار می‌گیرد. اینکه زنان کارآفرین با مردان کارآفرین یکسان در نظر گرفته نمی‌شوند، نه‌تنها در ایران بلکه در اغلب جوامع در حال توسعه و حتی در برخی جوامع مدرن هم دیده می‌شود.

وی بااشاره به احتمال بالای موفقیت بانوان نسبت به مردان در اکوسیستم دانش‌بنیان گفت: باتوجه به تجربه کمتر بانوان از تعاملات در بازار، آنها معمولا نسبت به مردان کمتر ریسک می‌کنند و با داه‌های منطقی‌تری به تعاملات اقتصادی در بازار می‌پردازند. به‌همین‌دلیل، احتمال شکست بانوان به‌نسبت مردان کمتر است. در واقع، آنها با اهداف کوتاه‌تر و منطقی‌تری گام در مسیر دانش‌بنیان شدن می‌گذارند و همین امر باعث می‌شود کمتر زمین بخورند و به‌تدریج موفق شوند.

به‌گفته این بانوی کارآفرین، ریسک‌پذیری کمتر بانوان، معمولا باعث ماندگاری و دوام بیشتر آنها در اکوسیستم دانش‌بنیان می‌شود، چراکه آنها با یک برنامه‌ریزی دقیق‌تر و پله پله و با صبر و حوصله بیشتری به فعالیت می‌پردازند، اما برخی مردان با برداشتن گام‌های بزرگ که اغلب از واقعیت‌ها غافل شده‌اند، معمولا بیشتر در این اکوسیستم شکست می‌خورند.

قنبری بااشاره به ناکافی بودن حمایت‌های متولیان اکوسیستم دانش‌بنیان از بانوان فناور تاکید کرد: فقدان تسهیلات ملموسی که فعالیت بانوان فناور را در عرصه دانش‌بنیان راحت‌تر کند، به‌شدت احساس می‌شود. به‌همین‌دلیل، فناور بودن برای یک بانو به نسبت یک مرد دشوارتر است.

هنوز مردم با ماهیت زنان کارآفرین آشنا نیستند

به‌گفته قنبری، چالش اصلی بانوان فناور، اعتمادسازی فعالان عرصه‌ای است که در آن فعالیت می‌کند. در برخی موارد نیز، نگرش سنتی حاکم بر جامعه باعث شده است آحاد مردم با ماهیت زنان کارآفرین آن‌طور که باید آشنا نباشند و در بدنه صنعت، حکایت زنان کارآفرین چندان ملموس نیست.

وی رفع چالش‌های گفته‌شده در تغییر نگرش عمومی جامعه نسبت به استقلال زنان را مهم دانست و گفت: مشکلات فعالیت بانوان فناور و در کل، بانوانی که کسب‌وکار مستقل دارند، زمانی حل می‌شود که برخی از نگرش‌ها اصلاح شود.

در واقع، جنسیت فعالان در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و شغلی نباید به‌عنوان یک مولفه تعیین‌کننده در نظر گرفته شود. بنابراین، ابتدا باید زیرساخت‌های فرهنگی لازم ایجاد شود تا پس از آن، انتظار حمایت‌های ویژه از برخی نهادها نظیر معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان یا صندوق نوآوری و شکوفایی داشت.

آسیبی که طرح صیانت به کسب‌وکارها می‌زند

در ادامه، سراغ یکی از فعالان دانش‌بنیان در زمینه فناوری اطلاعات رفتیم. محمدحسن سمتی، معتقد است توان خوبی در توسعه کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات داریم، منتها معضلات اینترنت سد بزرگی برای توسعه دیجیتال‌مارکتینگ در کشور است.

 وی در گفت‌وگو با صمت گفت: معضل اصلی در اقتصادی شدن تولیدات یا پلتفرم‌ها است که به نگرش مسئولان امر در این زمینه برمی‌گردد که اصلا دغدغه‌ای در این زمینه ندارند. بی‌شک محدودیت‌های اینترنتی مانع بزرگی بر سر راه دیجیتال‌مارکتینگ است، به‌نوعی که تر و خشک را با هم می‌سوزاند که بیشتر کسب‌وکارهای خرد که تعداد کمی هم نیستند، زیر بار فشار اقتصادی حاصل از آن، از بین می‌روند.

سمتی افزود: این حمایت‌ها نابجا است و در زمان واقعی و استانداردی که بتواند باری از دوش کسب‌وکارها بردارد، اتفاق نمی‌افتد.

وی افزود: به‌اندازه کافی، موانع برای جلوگیری از رشد دیجیتال‌مارکتینگ وجود دارد؛ تحریم‌ها و اختلالات اینترنت هم باعث می‌َشوند که دیجیتال‌مارکتینگ در ایران، تبدیل به یک فعالیت ناقص شود. در نتیجه، اگر فردی بخواهد در این حوزه کار کند، به بسیاری از رسانه‌ها و ابزارهای بین‌المللی نیاز دارد که در دنیا مرسوم هستند؛ اما در ایران یا تحریم هستند یا فیلتر شده‌اند.

این فعال دانش‌بنیان اظهار کرد: تولیدات موردمصرف مردم اعم از پلتفرم‌ها و برنامه‌های کاربردی باید به‌صورت اشتراکی تولید شده باشند. به‌عبارت‌دیگر، مردم هم باید از پلتفرم‌های داخلی و هم خارجی بهره‌مند شوند و استفاده کنند و بد نیست که مسئولان امر، وجود تنوع در کشور را هم مدنظر داشته باشند.

به‌گفته وی، کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات به‌ویژه طراحی اپ‌ها توانایی ایجاد زیرساخت‌های قدرتمند را دارند.

روی خط تعادل حرکت کنیم

سمتی بااشاره به چالش‌های توسعه اپ‌های داخلی در کشور گفت: در زمینه ساخت شبکه‌های اجتماعی، ۲ معضل اصلی داریم که یکی به تصمیمات مجریان بستگی دارد که همواره منفعلانه بوده و دوم عملکرد ناصحیح همین مسئولان باعث شده است که ذهنیت ناصحیح از روند پیشرفت در این عرصه شکل بگیرد. شناخته نبودن اپ‌های داخلی در فضای بین‌الملل، گواه دقیقی است که بگوییم، نتوانسته‌ایم از توان‌های بالقوه بهره بگیریم.

وی وابستگی بیش از اندازه به اپ‌های داخلی را هم امری غیرعقلانی دانست و گفت: اینکه همیشه به‌لحاظ فنی و اقتصادی باید روی پلتفرمی فعال باشیم که از اینترنت بین‌المللی استفاده می‌کند و ما ناچار باشیم، پول بدهیم؛ عقلانی نیست. بنابراین باید پول بدهیم و اینترنت ملی راه‌اندازی شود، اما استفاده از آن نباید به‌معنای محدودسازی اقشار گوناگون از بستر کلی اینترنت و آسیب به فعالان اقتصادی در این فضا باشد.

سخن پایانی

در برخی از جوامع، فرهنگ کارآفرینی به‌مرور زمان، شکل می‌گیرد و در ایران نیز این فرهنگ همچنان در حال توسعه است. برای شروع یک کسب‌وکار، کارآفرینان نیاز به سرمایه اولیه دارند که معمولا در ایران به‌دلیل محدودیت‌های مالی و بانکی، به‌دست آوردن آن مشکل است. همچنین، قوانین و مقررات پیچیده و گاهی مبهم در ایران می‌تواند برای کارآفرینان یک چالش بزرگ باشد و آنها را از راه‌اندازی و رشد کسب‌وکار خود بازدارد.گفتنی است، برای کسب‌وکارهایی که به صادرات یا واردات نیاز دارند، دسترسی به بازارهای بین‌المللی یک چالش مهم است، به‌ویژه باتوجه به تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران.