گردشگری معدنی، یکی از شاخه‌های ژئوتوریسم و در واقع تفرج در یک محیط معدنی است و ایران عزیز ما با داشتن شاخص‌های اثر‌گذار بر گردشگری این حوزه از جمله معادن باستانی، متنوع، متعدد و پراکنده در اقصی نقاط کشور، چهارفصل بودن اقلیم، طبیعت وچشم‌اندازهای زیبا، ویژگی‌های فرهنگی و قومیتی، ویژگی‌های معماری بومی و پدیده‌های زمین شناسی، ظرفیت بسیار بالایی برای گردشگری دارد اما هنوز راه درازی تا رسیدن به این هدف پیش رو است. در گزارش امروز صمت مروری داریم بر شرایط امروز یکی از این معادن قدیمی و فرصت‌های و چالش‌های ظرفیت مغفول گردشگری معدن.

«ذووه» معدنی سه‌هزار ساله مدفون در باطله‌ها

معدن «ذووه» با ۳ هزار سال قدمت، یکی از معادن قدیمی و تاریخی ندوشن است که به ثبت آثار ملی رسیده است. اما این معدن طلا و مس قدیمی که در غرب استان یزد واقع شده، چندین سال است که مورد تعرض قرار گرفته و هرچند قرار است به زودی از طریق گردشگری معدن احیا شود، اما هنوز بهره‌بردار متخلف هنوز زیر بار آن نرفته و مشخص نیست چگونه قرار است خسارت‌های وارد به این بنای تاریخی جبران شود.

عبدالمجید شاکری شمسی با اشاره به شرایط این معدن گفت: باطله‌برداری از معدن ذووه برای ذخایر سنگ آهن آن بدون مجوز انجام شده و با اطلاع از این تعرض، جلوی کار گرفته شده و بهره‌بردار موظف است که تخریب‌ها را بازسازی کند.

وی ادامه داد: معدن درحال‌حاضر فعالیتی ندارد اما اگر بنای به ادامه فعالیت باشد، بهره‌بردار باید کوره‌های قدیمی ذوب که در معدن بوده و تخریب شده را احیا و دوباره راه‌اندازی کند.

گردشگری معدن به‌معنای تخریب سایت ذووه است

مسئول واحد ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد، احیای گردشگری معدن را به معنای بهره‌برداری و در ادامه تخریب معدن دانست که در نهایت به تخریب سایت منجر خواهد شد.

ناصر بابایی ندوشن گفت: معدن ذووه بازمانده‌ای از هزاره اول پیش از میلاد یعنی ۳ هزار سال پیش است که تا اواخر دوره ایلخانی برای استخراج مس و طلا مورد بهره‌برداری بوده و حتی ممکن است قدمت آن بیشتر از این هم باشد.

وی افزود: این بنا در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد اما در سال ۱۳۹۸ مورد تخریب و تعرض قرار گرفت در صورتی که هیچ مجوزی در این سایت برای بهره‌برداری از معدن صادر نشده بود.

بابایی گفت: در ادامه بهره‌بردار متعرض به جرم تخریب بنای تاریخی و سرقت اشیای تاریخی متهم شد و حکم جلب صادر شد این در حالی است که سرباره‌ها و کوره‌های قدیمی این معدن به کلی تخریب شده و اثری از آن باقی نمانده و حتی تابلوی ثبتی نیز در قالب باطله‌ها مدفون شده است.

مسئول واحد ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با تاکید بر اینکه بهره‌بردار به هر طریقی دنبال راه‌اندازی معدن است و ادعای احیا و بازسازی را دارد، تاکید کرد: اگر قرار باشد برای هر بنای تاریخی این اقدام شود، می‌توان آثار تاریخی زیادی را تخریب و بازسازی کرد.

تخریب تاریخ و سرقت اشیای قدیمی معدن

یکی از اهالی منطقه با اشاره به گذشته‌ای که برای این معدن اتفاق افتاده است، عنوان کرد: در دهه ۸۰ شاهد حضور اکیپ پژوهشی و نمونه‌برداری در محل معدن ذووه بودیم که با اقدام به موقع و ثبت آن در فهرست آثار تاریخی، متوقف شد.

رضا ملک ادامه داد: سپس معدن رها شد اما به یک باره شاهد حذف تابلوی ثبت تاریخی در این محدوده و آغاز تخریب معدن قدیمی برای استفاده از ذخایر آن، از سوی بهره‌بردار شدیم.

وی افزود: به این ترتیب معدن قدیمی با غارها و کوره‌های قدیمی خراب و زیر باطله‌های معدنی مدفون شد و حتی به کارگران گفته بودند که هر اثر تاریخی را دیدند، مدفون کنند و حتی تابلوی ثبتی نیز زیر باطله‌ها مدفون شده بود.

وی با بیان اینکه بهره‌بردار بدون مجوز اداره میراث فرهنگی و دامداری منطقه اقدام کرده بود، ادامه داد: اهالی منطقه اعتراض خود را به منابع طبیعی اعلام کردند اما در نهایت پیگیری‌ها به این پاسخ رسیدند که بهره‌بردار با حمایت ویژه کار می‌کند و اعتراض‌ها به جایی نرسید و متوقف شد.

رضا ملک با اظهار تاسف از اینکه بهره‌بردار از کسانی که آنجا فعالیت می‌کردند خواسته بود در فرآیند تخریب‌ هر آثر تاریخی را که پیدا کردند، نابود کنند، اظهارکرد: اشیای تاریخی این معدن به سرقت رفته و آثار تاریخی آن نیز تخریب و در نهایت معدن تخریب شده به حال خود رها شد و حالا قرار است با عنوان «گردشگری معدن» به کار خود ادامه دهد که این امر نیز آینده‌ای مبهم دارد.

گردشگری معدن در کرمان جذابیت دارد

عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اشاره به گردشگری طبیعت و اکوتوریسم عنوان کرد: گردشگری معدن، گردشگری‌های علمی و دانش آموزی و دانشجویی و... ظرفیت‌هایی هستند که رها شده و در حال از بین رفتن است. به گزارش ایسنا، وی که پس از سفر یک روزه به یک روزه به شهرستان‌های زرند و کوهبنان سخن می‌گفت گردشگری معدن در استان کرمان را جذاب دانست و ادامه داد: باید این ظرفیت‌ها را معرفی و با جذب سرمایه‌گذار در حوزه گردشگری معدن و ایجاد تاسیسات گردشگری امکان استفاده از این ظرفیت مغفول را فراهم کنیم. مناطق زرند و کوهبنان از معدن‌خیزترین بخش‌های استان کرمان به شمار می‌روند و معادن غنی زغال‌سنگ، خاک نسوز، آهن، سرب، روی و... را در خود جای داده‌اند. ضرغامی با بیان این مطلب که بسیاری از مناطق گردشگری به دلیل نبود راه دسترسی مغفول مانده‌اند، عنوان کرد: با توجه به اینکه راه دسترسی به مجموعه‌های گردشگری در اولویت اول قرار دارد بنابراین در استان کرمان باید راه‌های دسترسی را تقویت کنیم و اصلا لازم نیست که اعتبارات ایجاد راه‌های دسترسی به وزارت میراث داده شود بلکه در اختیار وزارت راه و شهرسازی قرار گیرد تا این مشکل را فنی و اصولی حل کند و دولت در این زمینه مصمم است.

سخن پایانی

گردشگری حوزه‌ای میان‌رشته‌ای است و با همکاری بخش‌های گوناگون می‌توان شاهد انواع جدید و پرجاذبه گردشگری، از جمله گردشگری معدن باشیم که در کشور ما ظرفیت آن به وفور یافت می‌شود، اما به نظر می‌رسد قدم اول برای احیای این ظرفیت مغفول را باید وزارت گردشگری بردارد زیرا این مجموعه است که متولی رشد و توسعه این حوزه است و باید به دنبال تنوع جاذبه‌ها باشد. بنابراین با توجه به ظرفیت بالای کشور و برخورداری از جاذبه‌های خاص باستانی در زمینه معدن لازم است وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هر چه سریع‌تر عزم خود را جزم کند و با برگزاری جلسات مشترک با وزارت صمت، اقدام عملی در این زمینه را آغاز کند.