در نگاه کلی، طی سال‌های اخیر، شرایط برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور مطلوب‌تر شده و فناوران توسعه خوبی را در این حوزه تجربه کرده‌اند. اینکه تعداد آنها از ۳ هزار شرکت ظرف ۲ سال به ۷هزار شرکت رسیده، گواه منطقی برای فعالیت پویای دانش‌بنیان‌ها در اکوسیستم نوآوری کشور است. گفتنی است، در قانون جهش تولید دانش‌بنیان؛ توجه ویژه‌ای به مباحث مرتبط با زیست‌بوم دانش‌بنیانی به‌ویژه بحث‌های اقتصادی، تامین مالی و سرمایه‌گذاری مربوط به این زیست‌بوم شده است. یکی از رویکردهایی که منجر به توسعه دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه آنهایی که در زمینه فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند، می‌شود، فعالیت فناوران در بازار سرمایه است. چندی پیش، هاشم آقازاده، دستیار معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری از ایجاد بازار اختصاصی بورس برای دانش‌بنیان‌ها خبر داد و گفت: در این بازار؛ تابلوی اختصاصی، شاخص اختصاصی و هیات پذیرش اختصاصی برای دانش‌بنیان‌ها تعریف شده است. صمت در این شماره، با یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه درباره راه‌های ورود دانش‌بنیان‌ها به بورس به گفت‌وگو پرداخته است.

فعالیت در بورس، مستلزم ارزش‌آفرینی مالی

به‌گفته بسیاری از کارشناسان و فعالان در اکوسیستم دانش‌بنیان، متاسفانه مسیر ورود بورسی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان بسیار کند است. شرکت دانش‌بنیانی مانند «تپسی» بعد از مدت‌ها و طی مراحل دشوار توانست وارد بورس شود و به ادامه فعالیت بپردازد، هرچند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس تنها یکی از حالت‌های تامین سرمایه از طریق بازارهای مالی است، اما ورود آنها به بازار سرمایه رشد نسبی این شرکت‌ها را به‌همراه خواهد داشت، به‌ویژه شرکت‌هایی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند. ارزش‌گذاری دارایی‌های معنوی (نامشهود) همچنان یکی از جدی‌ترین چالش‌ها در مسیر ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه است که به‌دلیل جزئیات و حساسیت‌های زیادی که در ابعاد این موضوع وجود دارد، در قانون جهش دانش‌بنیان آورده نشده است، اما ضرورت تصویب قانونی جداگانه برای پرداختن به این موضوع به‌شدت احساس می‌شود تا از طریق آن بتوان اعتبارسنجی لازم را ارائه داد. یاسر فلاح، کارشناس بورس در گفت‌وگو با صمت در این‌باره معتقد است: فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیانی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند، در بازار بورس مستلزم ارزش‌آفرینی مالی بالای آنها است. در واقع، این شرکت‌ها باید با خلق ثروت، اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند. شرح کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

از ابتدای امسال گفت‌وشنودهای زیادی از ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه شده است، چندی پیش هم، تفاهمنامه‌ای میان معاونت علم و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان با بازار سرمایه منعقد شد که شاید راه را برای فعالیت این شرکت‌ها در بورس باز کند. حال به‌نظر شما دانش‌بنیان‌ها برای ورود به بازار سرمایه نیازمند داشتن چه الزاماتی هستند؟

بی‌شک تفاوت اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه آنهایی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت دارند، با شرکت‌های دیگر در نوع و ماهیت دارایی آنها است؛ در بازار سرمایه مدل قیمت‌گذاری برمبنای دارایی‌های مشهود تدوین شده، اما چون دارایی دانش‌بنیان‌ها نامشهود است، فرآیند قیمت‌گذاری برای این نوع دارایی باید متفاوت باشد که هنوز این روند در بازار سرمایه به‌طور رسمی ایجاد نشده؛ به‌همین دلیل مسیر برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس دشوار و حتی مبهم خواهد بود. از آنجایی که بازار سرمایه فعلی ایران با مدل دارایی‌محور اداره می‌شود، سرمایه‌گذاران به دارایی‌های فیزیکی اهمیت بیشتری می‌دهند. به‌عبارت دیگر، دارایی‌هایی نظیر ملک و زمین برای سرمایه‌گذاران مهم‌تر است؛ حال اگر شرکتی چنین دارایی‌هایی را داشته باشد، بیشتر و بهتر می‌تواند نظر سرمایه‌گذاران را جلب کند تا شرکتی که دارایی‌اش نامشهود است. ناگفته نماند که در حال ‌حاضر شرایط بازار سرمایه در حال‌گذار است؛ با ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس نظیر تپسی یا آپ که دانش، دارایی اصلی آنها است نه ملک و زمین، می‌توانیم شاهد ردپای دانش‌بنیان در بورس باشیم و این نگاه به دارایی هم تغییر کند.

برخی کارشناسان معتقدند برای فعالیت شرکت‌های فعال در زمینه فناوری اطلاعات در بازار سرمایه نیازمند یک گفتمان مشترک هستیم، نظرتان راجع به این گفتمان مشترک چیست و جای خالی این گفتمان در کدام بخش از ارتباط میان دانش‌بنیان‌ها با بازار سرمایه احساس می‌شود؟

به‌‎عنوان یک فعال اقتصادی در بازار سرمایه، معتقدم تا مادامی که شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند یک دستاورد مالی خوب و قابل‌قبول برای بازار سرمایه نشان دهند و اثبات کنند که ارزش‌آفرین هستند، فعالان اقتصادی به‌سختی فعالیت آنها را در بازار سرمایه می‌پذیرند. اگر امروز می‌بینیم که اکوسیستم بازار سرمایه امریکا طی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته تغییر کرده و شرکت‌های نفتی و خودرویی ارزش خود را به متا و گوگل و توییتر داده‌اند، دلیلش به خلق ثروت این شرکت‌ها برمی‌گردد. به‌عبارت‌دیگر، تراکنش مالی بالایی داشتند و ثروت ایجاد کردند. گفتنی است، شرکت‌هایی نظیر گوگل یا اپل توانستند ارزش بازار بالایی ایجاد کنند و دنیا را در واقع با محصولات خود تحت‌تاثیر قرار دهند. در ایران هم شرکت‌های دانش‌بنیانی که رشد می‌کنند و به شرکت‌های پایدار تبدیل می‌شوند، باید چنین روندی داشته باشند و ارزش مالی خود را ارتقا دهند. خوشبختانه نمونه آنها کم نیستند نظیر دیجی‌کالا، اسنپ و ... که شناخته‌شده هم هستند. به‌طورمعمول این شرکت‌ها نرم‌افزارمحور هستند که برمبنای اپ‌های خدماتی با کاربران زیاد فعالیت می‌کنند؛ حال اگر این شرکت‌ها بتوانند در زمان معین به یک نوع ثروت مشخص دست پیدا کنند و اگر توانایی تحقق پیش‌بینی‌های مالی خود در صرف مدت زمان مشخصی داشته باشند، فعالان بورس و سرمایه‌گذاران اقتصادی نسبت به آن خوشبین‌تر خواهند بود، بنابراین تحقق پیش‌بینی‌ها می‌تواند اهمیت زیادی برای فعالیت دانش‌بنیان‌ها در بازار بورس ایجاد کند.

به‌نظر شما دلیل نداشتن اعتماد فعالان اقتصادی به شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه چیست؟

مهم‌ترین دلیل، بالا بودن ریسک این نوع فعالیت‌ها است. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، اگر در کشوری نظیر امریکا اکوسیستم بازار سرمایه تبدیل به شرکت‌های دانش‌بنیان شد، دلیلش این است که آنها با خلق ثروت گسترده، توانستند ارزش‌آفرینی کنند. بنابراین در ایران باید به فعالان اقتصادی حق بدهیم که به آن شرکتی اجازه ورود دهند که پیش‌تر خلق ثروت کرده است. برای مثال، وقتی فولاد خلق ثروت زیادی دارد یا شرکت‌های پتروشیمی از ارزش بازار بالای مالی برخوردار هستند، به‌طبع سرمایه‌گذاران روی چنین شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. در کل، منطقی به‌نظر نمی‌رسد که فعالان اقتصادی سهام یک شرکت ریسکی را بخرد، در حالی ‌که زمینه برای توسعه این نوع شرکت‌ها در کشور تا حدی کم است. گفتنی است، وجود اینترنت ناپایدار و فراهم نبودن شرایط کشور همچنین ریسک‌های غیرسیستماتیک، دلیل مهمی است که فعالان اقتصادی در حال حاضر توجهی به حضور دانش‌بنیان‌ها در بازار سرمایه نداشته باشند. از آنجایی که ریسک سرمایه‌گذاری بر شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه فناوری اطلاعات بالا است، فعالان اقتصادی تمایلی به سرمایه‌گذاری روی این شرکت‌ها در بازار سرمایه نشان نمی‌دهند، همچنین وجود رقابت هم دلیل دیگر این بی‌اعتمادی است؛ از آنجایی که سرعت رشد فناوری اطلاعات بالا است، نمی‌توان نسبت به بقای حضور یک اپلیکیشن در کشور اعتماد کرد. این امر نیازمند بررسی دقیق و تهیه یک نقشه کار و مطالعه دقیق است. باید رئیس یک شرکت دانش‌بنیان بداند که دوره رشد شرکت کجا است و احتمال رکود شرکت چه زمانی است و در این دوره چه باید کرد و چگونه دوره رشد و ثبات شرکت‌ها را طولانی‌تر کرد؟ برای مثال، اپلیکیشن‌هایی هستند که هر روز خود را به‌نوعی روزآوری می‌کنند و امکانات و خدمات جدیدی می‌دهند و با مسائل بازار خود را همسو می‌کنند. در اصل، دانش‌بنیان‌هایی که 90 درصد بازار در حوزه‌ای را برعهده دارند؛ به همین سبب روزبه‌روز بر ارزش‌آفرینی آن می‌افزایند و دایره مشتریان آنها هم بزرگ‌تر می‌شود. تهیه این مدل‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌ها در کدام دوره خود به‌سر می‌برند. با این روش، سرمایه‌گذاران اعتماد بیشتری نسبت به فعالیت آنها در آینده خواهند کرد. در واقع، این شرکت‌ها باید یک فعالیت قابل‌قبول و اعتمادزا ایجاد کنند تا بازار آنها را ببیند و نسبت به صورت مالی آنها خوشبین باشد، در واقع، با چنین الگوی پیشرفته و توسعه‌ای می‌توان راه را برای ورود دانش‌بنیان‌ها به بازار سرمایه باز کرد. سهامدار باید از ماندگاری آنها مطمئن باشد تا فعالیت آنها در بورس شکل بگیرد.

نظرتان راجع به این خبر مبنی بر تشکیل بازار اختصاصی بورس که چندی پیش از سوی هاشم بابازاده، دستیار معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری منتشر شد، چیست؟

تشکیل بازار اختصاصی برای دانش‌بنیان نیاز به سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری در مجموعه سازمان بورس و فرابورس دارد. اگر بخواهیم بازار اختصاصی هم راه بیندازیم، باید مسیر را به‌گونه‌ای تعریف کنیم که شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند به‌سوی بازار اصلی راه پیدا کنند. مسیر پذیرش شرکت‌ها در بورس و فرابورس قانون خاص خودش را دارد، اما برای شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توان مسیر جدیدی را تعریف کرد و زمانی که هر کدام شاخصه‌های گفته‌شده را به‌دست آوردند و تبدیل به یک شرکت با ارزش مالی بالایی شدند، وارد بازار اصلی و تابلو اصلی شوند.

پیش‌بینی شما از آینده فعالیت دانش‌بنیان‌ها در بازار سرمایه چیست؟ آیا می‌توان درصد زیادی از فعالان این بازار را در آینده به دانش‌بنیان‌ها تخصیص داد؟

آینده روشنی می‌بینم و معتقدم آینده بازار از آن دانش‌بنیان‌ها است، چرا که روزی شاهد رشد شرکت‌های بزرگی در این حوزه خواهیم بود. در واقع، با تمامی ریسک‌های موجود باید گفت، راه دیگری جز توسعه دانش‌بنیان‌ها در کشور وجود ندارد و آینده بازار سرمایه هم به‌دست دانش‌بنیان‌هایی رقم می‌خورد که امروز اپ‌های قدرتمندی برای خدمات دارند و در مسیر فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند. امروز مدل‌هایی که برخی از این شرکت‌ها در ارائه اپلیکیشن می‌دهند، مدل‌های توسعه‌محوری است، هرچند در مسیر استفاده از آنها مقاومت وجود دارد. گفتنی است، از آنجایی که همه ما از اپ‌های خارجی تاکنون استفاده کرده‌ایم، همواره یک ممانعتی در استفاده از اپ‌های ایرانی وجود دارد، اما چون این اپ‌ها در حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند که به‌عنوان فناوری روز در جهان شناخته می‌شوند، در صورتی که توسعه یابند، اتفاق بزرگی در راه خواهد بود. بنابراین، با همه ریسک‌های موجود، شرکت‌های فعال در عرصه فناوری اطلاعات و تولید اپلیکیشن آینده خوبی دارند و توجه سهامداران زیادی به سمت‌وسوی آنها جلب خواهد شد و ثروت زیادی خلق خواهند کرد.

سخن پایانی

برخی از این شرکت‌ها اکنون به اندازه‌ای بزرگ شده‌اند که دیگر تامین مالی از طریق جذب سرمایه‌گذاری جسورانه یا تامین مالی جمعی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آنها باشد و همین باعث می‌شود سرعت بخشیدن به فرآیند ورود آنها به بازار سرمایه، ضرورت پیدا کند. کارشناسان معتقدند، عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بازار سهام و فرابورس یکی از پایدارترین حالت‌های تامین مالی آنها است. اکنون حدود ۵۳شرکت دانش‌بنیان در بازار حضور دارند که ۳۰ مورد آنها حتی در بازارهای اول و دوم بورس حضور دارند و IPO حدود ۳۰ شرکت دیگر نیز در دست بررسی است. این شرکت‌ها در روزهای قرمز بازار چنان رشد خوبی را رقم زدند که حتی مدیران سازمان بورس درصدد هستند تا شاخص جدیدی با عنوان شاخص دانش‌بنیان به بازار اضافه کنند.