متاسفانه در شرایط فعلی سالمندانی را در هر کوی و برزن می‌بینیم که به‌جای گذران اوقات فراغت همچنان مشغول کار هستند. کار کردن در دوران سالمندی اتفاقی است که کمتر کسی آن را می‌پسندد، اما بیشتر شاغلان در ایران، چه کسانی که تازه به بازار کار راه‌ یافته‌اند و چه کسانی که قرار است به‌زودی بازنشسته شوند، می‌دانند چنین اتفاقی نه‌تنها محتمل که در مواردی حتمی است. سال‌هاست بازنشستگی در ایران به‌معنای پایان کار نیست، بلکه شروعی دیگر است. از شروط اصلی بازنشستگی در ایران پر کردن سابقه ۳۰ ساله کار یا رسیدن به سن ۶۰ سالگی است، اما کم نیستند کسانی که مرز ۷۵ سال را هم گذراندند و همچنان نه به دلخواه بلکه به‌اجبار مشغول کارند. کارشناسان بر این باورند که چه بخواهیم و چه نخواهیم کشور به‌زودی پیر می‌شود، اما یک پرسش از دولتمردان وجود دارد که چرا فردی پس از دوران بازنشستگی همچنان باید برای امرارمعاش مشغول کار باشد، در حالی ‌که در سایر کشورها افراد پس از سن بازنشستگی به گذران دوران فراغت پرداخته و دغدغه تامین معاش، هزینه‌های مربوط به درمان و... را ندارند و به‌همین دلیل دوره سالمندی در دیگر کشورها نسبت به ایران شادتر است. صمت سعی دارد در این گزارش مشکلات سالمندان در زمینه پوشش بیمه‌های درمانی و کمبود حمایت در این بخش را از نگاه کارشناسان مورد بررسی قرار دهد.

اشتغال بازنشستگان ممنوع است

اکرم مرجانی، کارشناس بیمه تامین اجتماعی در زمینه پوشش بیمه سالمندان و کیفیت پوشش این بیمه در ایام بازنشستگی به صمت گفت: در سال‌های اخیر کار کردن بازنشستگان رسما به‌عنوان معضلی در بازار کار ایران شناخته می‌شود. این معضل آنقدر بزرگ است که مجلس در زمینه بکارگیری بازنشستگان مصوبه‌ای گذرانده و این کار را ممنوع کرده است.

وی افزود: طرح اصلاح قانون ممنوعیت بکارگیری بازنشستگان در جلسه 2 مرداد ۹۷ در مجلس به تصویب رسید و در تاریخ ۲۱ شهریور در شورای نگهبان تایید شد، اما از آنجایی‌که حقوق بازنشستگی کفاف زندگی افراد را نمی‌دهد، برخی مجبورند حتی بعد از سن بازنشستگی نیز کار کنند. مرجانی درباره آمار اعلام‌شده ازسوی سازمان تامین اجتماعی در زمینه اشتغال سالمندان بیان کرد: ما به‌درستی نمی‌دانیم که منظور از حدود یک میلیون سالمندی که کار می‌کنند افراد دارای حق بیمه و افرادی هستند که بیمه پرداخته‌اند یا فقط بیمه‌نشدگان مدنظر هستند. آن‌طور که بررسی‌ها و مشاهدات نشان می‌دهد تعداد سالمندانی که کار می‌کنند بسیار بیشتر از این رقم است؛ ضمن اینکه نباید از یک گروه سنی شاغل در ایران هم غافل شد. افرادی که در سن ۵۰ یا پنجاه‌وچند سالگی بازنشسته می‌شوند. آنها سالمند نیستند، اما بازنشسته هستند و بیشتر آنها کار می‌کنند.

برخورداری از بیمه حقی همگانی است

این کارشناس بیمه تامین اجتماعی درباره چگونگی پوشش بیمه در سال‌های بازنشستگی چنین عنوان کرد: طبق اصل ۲۹ قانون اساسی کشور برخورداری از خدمات بهداشتی، درمانی، مراقبت‌های پزشکی و بیکاری حق همگانی است، اما این خدمات برای سالمندان اوضاع مناسبی ندارد. وی افزود: رشد جمعیت سالمندی یکی از چالش‌های مهمی است که کشور در دهه‌های آتی با آن مواجه خواهد بود، به همین دلیل شورای‌عالی سالمندان باید در تمامی استان‌ها فعال شود و برنامه‌هایی در جهت بهبود شرایط بهداشتی، جسمانی، اجتماعی و اقتصادی این گروه از افراد جامعه داشته باشد. این کارشناس بیمه با تاکید بر اینکه بیشتر مشکلاتی که بازنشستگان و سالمندان با آن مواجهند مالی است، گفت: سالمندان به‌دلیل داشتن نیاز مالی و مشکلات اقتصادی توانایی تامین نیازهای بهداشتی و مراقبتی خود را ندارند.

فقر، عامل کار سالمندی

مرجانی ضمن انتقاد از پدیده کار سالمندی گفت: کار کردن سالمندان نشان‌دهنده وضعیت نامناسب اقتصادی است. این شرایط پیامدهای مختلف دارد. بخش مهمی از تبعات کار در زمان سالمندی متوجه خود سالمندان است. همه ما با استرس‌ها و فشار‌های شغلی در ایران آشنا هستیم. محیط‌های پرتنش کاری گاهی برای جوانان و میانسالان نیز مناسب نیست، اما افراد سالمند مجبور به کار در همین محیط‌ها هستند.

وی با تاکید بر اینکه علت اصلی اشتغال سالمندان نداشتن هیچ‌ گونه پوشش بیمه‌ای است توضیح داد: آخرین بررسی‌ها پیرامون وضعیت معیشت و سلامت سالمندان نشان می‌دهد ۴۸ درصد بازنشستگان تامین اجتماعی هیچ‌گونه بیمه تکمیلی و مزایای اضافی ندارند، ۵۲ درصد آنها از درآمد و حقوق کافی برخوردار نیستند، ۳۴ درصد این افراد از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب بی‌بهره هستند و درصدی نیز بدون مسکن زندگی می‌کنند.

۳۰ درصد سالمندان فاقد بیمه

وی درباره تامین اجتماعی سالمندان گفت: حدود ۳۰ درصد افراد بالای ۶۰ سال جامعه ایران از خدمات تامین اجتماعی برخوردار نیستند و صرفا تحت پوشش نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد و سازمان بهزیستی قرار دارند. این کارشناس بیمه تامین اجتماعی اظهار کرد: باتوجه به اینکه سالمندان گروه عمده‌ مصرف‌کننده دارو هستند و درصد قابل‌توجهی از تخت‌های بیمارستانی توسط این گروه از جامعه اشغال شده، اهمیت مراقبت از سالمندان در منزل بیش‌ازپیش آشکار می‌شود، درحالی‌که وضعیت سالمندان در کشورهای توسعه‌یافته این‌گونه نیست و افراد برای سپری کردن دوران سالمندی آرامش خاطر دارند.

لزوم بازنگری در قانون بازنشستگی

مرجانی در پاسخ به این پرسش که باتوجه به روند افزایش سن ایرانیان به لحاظ خدمات بیمه‌ای نیازمند چه تمهیداتی هستیم، گفت: بازنگری در قوانین بیمه‌ای و بازنشستگی نیز مسئله حائز اهمیتی است. در حقیقت وقتی ویژگی‌های جمعیتی، مؤلفه‌ها، متغیرها و شاخص‌های جمعیتی و شغلی تغییر می‌کند، نیازهای سالمندان هم باتوجه به سبک زندگی و شرایط اقتصادی، فناوری و اجتماعی تغییر می‌کند؛ بنابراین باید در زمینه قوانین بیمه و بازنشستگی تغییرات جدی لحاظ شود. علاوه بر این بحث افزایش مستمری پرداختی به بازنشستگان از طریق افزایش پوشش کمی و کیفی بیمه تکمیلی بازنشستگان نیز موضوع مهمی در راستای تکریم سالمندان به‌شمار می‌رود. یعنی کاهش پرداخت از جیب سالمندان برای خدمات سالمندی به‌ویژه خدمات سلامت و رفاهی و سایر نیازهای سالمندان حتما ازسوی دولتمردان باید دنبال شود. به هر حال طبیعی است بیمه‌های پایه و تکمیلی که خدمات درمانی و توانبخشی به بازنشستگان ارائه می‌کنند، قسمت‌هایی از مهم‌ترین نیازهای سالمندی را پوشش دهند.

کاربردی‌ترین بیمه برای سالمندان، بیمه درمان تکمیلی است

مسعود همتی گل‌سفیدی، کارشناس امور بیمه درباره لزوم طراحی بیمه‌نامه ویژه افراد سالمند به صمت گفت: در دوران میانسالی و سالمندی بیشتر از هر وقت دیگری باید مراقب سلامتی‌مان باشیم، به همین دلیل به چکاپ‌های منظم پزشکی و خدمات درمانی مختلف نیاز پیدا می‌کنیم. مثلا ممکن است لازم باشد هر ۶ ماه یک‌بار آزمایش خون بدهیم، برای بررسی نتایج آن نزد پزشک متخصص برویم و در ادامه نیز داروی تجویزی‌‌مان را تهیه کنیم. از طرف دیگر سوخت‌وساز بدن هم دستخوش تغییر می‌شود و در برابر عوامل بیماری‌زا مقاومت کمتری از خود نشان می‌دهد. حتی در برابر حوادث و اتفاقات ناگهانی مانند زمین خوردن یا هیجان زیاد هم آسیب‌پذیرتر خواهیم بود؛ بنابراین چه برای پیگیری وضعیت سلامتی‌مان و چه برای معالجه و درمان حتما به بیمه درمان تکمیلی نیاز خواهیم داشت. از همین نظر مهم‌ترین و کاربردی‌ترین بیمه برای سالمندان، بیمه درمان تکمیلی است.

بیمه عمر و زندگی

وی افزود: علاوه بر بیمه درمان و مراقبت‌های پزشکی، دومین بیمه مناسب برای سالمندان، بیمه عمر و سرمایه‌گذاری است. بیمه عمر از بیمه‌نامه‌های مناسب برای سالمندان به‌حساب می‌آید، زیرا دست بیمه‌گذار را برای انتخاب و تعیین جزئیاتش باز می‌گذارد. مثلا تعیین مبلغ حق‌بیمه بر عهده بیمه‌گذار است. از طرف دیگر فرد می‌تواند مدت اعتبار بیمه‌نامه را به دلخواه خودش از ۵ سال تا ۳۰ سال انتخاب کند.

همتی با اشاره به اینکه تهیه بیمه‌نامه تکمیلی مناسب برای سالمندان ضروری است، گفت: مهم‌ترین و پرکاربردترین بیمه برای سالمندان، بیمه‌نامه درمان تکمیلی است. هرچند این بیمه‌نامه معمولا به‌صورت گروهی صادر می‌شود و شرط سنی هم دارد، اما می‌توان با پرداخت حق‌بیمه ‌بیشتر آن را برای افراد سالمند هم تهیه کرد.

خدمات بیمه باید همگانی شود

وی با اشاره به اینکه کشور در حال‌ گذار از میانسالی به سالمندی است بر ضرورت پوشش همگانی بیمه تاکید کرد و گفت: واقعیت این است که وضعیت اقتصادی و معیشتی بازنشستگان زن و زنان سرپرست خانوار نسبت به مردان در دوران بازنشستگی در درجه پایین‌تری قرار دارد؛ بنابراین زنان نیازمند رسیدگی و حمایت بیشتری هستند. در چنین شرایطی ضرورت پوشش بیمه همگانی بیشتر از قبل احساس می‌شود.

این کارشناس صنعت بیمه در ادامه یادآور شد: برخی از سالمندان تحت پوشش هیچ بیمه مستمری نیستند؛ به‌عبارتی فقط سالمندان شاغل و بازنشسته، نیازمند و معلول روستایی و عشایر بیمه شده‌اند؛ یعنی بیش از ٣٠ درصد سالمندان تحت هیچ ‌گونه پوشش بیمه‌ای قرار ندارند؛ مگر در مواقع بستری در بیمارستان‌ها که تحت پوشش بیمه سلامت قرار می‌گیرند، اما متاسفانه این بیمه‌ها هم بخش مهمی از نیازهای سالمندان را تحت پوشش قرار نمی‌دهند؛ بنابراین لازم است هر چه زودتر قانون بیمه همگانی به تصویب مجلس برسد.

بیمه سالمندان در وضعیت بحران

وی متذکر شد: اوضاع بیمه سالمندان در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار دارد. این وضعیت برای کشور ما که با افزایش جامعه سالمند مواجه است بحران‌زاست. هرچند براساس آمار سال ۱۳۹۵ حدود ۹۴ درصد سالمندان بیمه پایه داشتند، اما بیمه پایه نیازهای دوره سالمندی را تامین نمی‌کند و فقط ۳۱ درصد سالمندان ما از بیمه تکمیلی برخوردار بودند که میزان آن در روستاها ۱۲ درصد بوده و ۸۸ درصد سالمندان روستایی ما بیمه ندارند. گل‌سفیدی با اشاره به گسترش فقر در جامعه اظهار کرد: متاسفانه فقر در جامعه سالمندی 2 برابر سایر رده‌های سنی است و نسبت آن در زنان سالمند بیشتر است. اگر در کل جامعه سالمندی ۲۵ درصد از فقر نسبی رنج می‌برند، در زنان سالمند میزان فقر ۴۰ درصد است و در مردان سالمند ۱۹ درصد. همچنین ۳۷ درصد از سالمندان آسیب‌پذیر از فقر رنج می‌برند.

سخن پایانی

سالمند امروز که مشغول سپری کردن روزهای پرشمارتری از عمر نسبت به افراد حاضر در دیگر رده‌های سنی است، باید در کنار موضوعاتی چون اوقات فراغت، با دغدغه بیمه و درمان هم کنار بیاید. در کشور ما نیز مانند کشورهای توسعه‌یافته نظام سلامت و بیمه‌های درمانی باید به این سمت حرکت کنند که سالمندی در دهه‌های آتی مخاطره محسوب نشود و نیازهای این دوران از قبل پیش‌بینی‌ شده باشد. هرچند اقدامات موثری در کشور در زمینه بیمه‌های درمانی و نگاه به آینده و دوران سالمندی انجام‌شده، اما در حوزه سالمندی باید به این نکته کلیدی توجه داشت که پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، غربالگری به‌موقع و زندگی سالم در دوران جوانی می‌تواند سالمندی سلامت‌تری را به همراه داشته باشد. نتیجه این اقدامات در دوران جوانی، می‌تواند ارتقای ظرفیت سالمندان و استفاده جامعه از تجارب ارزشمند آنها باشد.