افزایش غیر‌قابل‌کنترل نرخ خودرو و نفوذ دلالان و واسطه‌ها منجر به راه‌اندازی سامانه فروش متمرکز و خارج ‌کردن قرعه‌کشی از اختیار خودروسازان و آزادسازی واردات خودرو شد. این دو طرح با هدف ساماندهی و تحول بازار خودرو، تدوین و اجرایی شد و نخستین فروش خودرو در بورس کالا در کنار آغاز واردات رقم خورد.

با این‌ همه هنوز جا پای عرضه خودرو در بورس خشک نشده که دلالی و واسطه‌گری در این بازار هم آغاز شد. صمت در این گزارش به واکاوی پدیده جدیدی به‌نام خرید و فروش کد بورسی در فرآیند عرضه بورسی خودرو پرداخته که پیش از همه‌گیر شدن، نگاه جدی مسئولان را می‌طلبد. با گزارش خبرنگار صمت همراه باشید.

روزشمار عرضه خودرو در بورس کالا

۲ مهر ۱۳۹۹ در آشفته‌بازار قرعه‌کشی خودرو کمیسیون صنایع طرحی را برای ساماندهی بازار و صنعت خودرو ارائه داد؛ طرحی که گفته می‌شد به‌زودی به اجرا خواهد رسید و محور اصلی آن، عرضه خودرو در بورس کالای ایران به‌منظور شفافیت بالای معاملات این بورس و تحقق اهداف برای تبدیل خودرو به یک کالای مصرفی بود.

۲۷ آبان همان سال کلیات طرح ساماندهی عرضه خودرو در بورس در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. براساس این مصوبه هر شخص می‌تواند هر ۳ سال یک‌ بار با یک کد ملی، یک خودرو در بورس کالا خریداری و قبل از پایان ۳ سال مقرر نمی‌تواند اقدام به فروش خودرو کند.

در آخرین روزهای فروردین ۱۴۰۰ سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس از مصوبه این کمیسیون برای عرضه خودرو در بورس کالا به‌منظور متعادل‌سازی عرضه و تقاضا خبر داد. هرچند این پرونده با مخالفت وزیر صمت برای مدتی از دستور بررسی خارج شد اما در نهایت پس از کش‌وقوس‌های فراوان ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ عرضه خودرو «کارا» در بورس کالا کلید خورد. ماه گذشته واگذاری خودروهای وارداتی از مسیر بورس کالا نیز به این فهرست اضافه شد. اسپورتیج، سراتو، سلتوس، پیکانتو، سونت و پگاس محصولاتی هستند که به‌تدریج روی تابلوی بورس کالا خواهند رفت. خودروسازی سایپا نیز تاکنون واردات چانگان CS ۳۵ پلاس را قطعی کرده و قرار است مدل دیگری از این برند خودروساز چینی یعنی UNI-T را نیز به بازار خودرو کشور عرضه کند. مدافعان اجرای این طرح معتقدند ورود خودروهای وارداتی به تالار بورس کالا می‌تواند رقابت شرکت‌های خودروساز روی تابلوی بورس کالا را تشدید کند.

 بساط جدید دلالی راه می‌افتد؟

بحث خرید خودرو از بورس کالا در حالی داغ شده که این موضوع با پیچیدگی‌هایی همراه است. آن‌طور که سخنگوی وزارت صمت اعلام کرد، قرعه‌کشی خودرو تا پایان سال به آخر خط می‌رسد و تمرکز اصلی بر عرضه خودرو در بورس کالا است. باتوجه به اینکه قیمت‌های تعیین‌شده برای خودروهای قابل‌عرضه در بورس پایین‌تر از نرخ بازار آزاد است، قاعدتا این معامله سود قابل‌توجهی دارد و نظر متقاضیان را به سمت این بازار جلب می‌کند. دلالان نیز مثل همیشه در خط مقدم این بازار جدید قرار داشته و این فرصت را هم از دست نداده‌اند. به این ترتیب خرید و فروش کد بورسی برای ثبت‌نام خرید خودرو، راه افتاده است. البته رسانه‌ها درباره نحوه ثبت‌نام و خرید خودرو از بورس کالا اطلاع‌رسانی‌های لازم را کرده‌اند، با این حال این کار همچنان برای بسیاری از افراد پیچیده به‌نظر می‌رسد؛ به‌نوعی می‌توان گفت تا پیش از این، رقابت در بین خودروسازان برای تولید محصولات بود اما حال رقابت بین عموم مردم برای خرید خودرو است.

ثبت‌نام خودرو با ۵ میلیون تومان

سودی که در خرید خودرو از بورس وجود دارد باعث می‌شود در این زمینه مشاغل کاذب نیز ایجاد شود. خبرنگار صمت در گشت‌وگذاری در میان آگهی‌های منتشر شده در فضای مجازی به تبلیغات جالب توجهی رسید که حاوی اطلاعات مربوط به «خرید خودرو از بورس» است.

براساس این تبلیغات، انجام کلیه مراحل خرید خودرو از بورس کالا، شامل ثبت‌نام، احراز هویت سجام و ثبت‌نام در بورس کالا و اخذ کد بورسی در ازای دریافت مبلغی از متقاضیان انجام می‌شود.

خبرنگار صمت برای پیگیری موضوع با یکی از شرکت‌های درج‌کننده آگهی تماس گرفته است.

فرد پشت خط با کلامی قاطع درباره خدمات قابل‌ارائه براساس آگهی مندرج در فضای مجازی گفت: ثبت‌نام برای دریافت ۱۰۰ درصدی خودرو با دریافت مبلغ ۵ میلیون تومان انجام می‌شود.

پس از مکثی کوتاه ادامه داد: برای انجام کارها نیاز به حضور فیزیکی شما در شرکت یا سازمان بورس نیست و مراحل انجام کار از طریق پیامک و تماس تلفنی به اطلاع خواهد رسید.

کارمند شرکت آگهی‌دهنده درباره انتخاب خودرو موردنظر برای خرید از بورس کالا گفت: تفاوتی ندارد که قصد ثبت‌نام برای خرید چه خودرویی را دارید و برای هر خودرویی می‌توانید با پرداخت این مبلغ ثبت‌نام را انجام دهید.

برخی از متخصصان حوزه بازار سرمایه هم اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی خرید خودرو از بورس کرده‌اند. در یکی از این دوره‌های آموزشی با دریافت مبلغ ۴۸۰ هزار تومان آموزش‌هایی از جمله آشنایی با بورس کالا، نحوه ثبت سفارش خودرو، تحلیل و راهنمایی نرخ خرید خودرو از بورس، بررسی عرضه‌های پیش رو و شناخت کامل تالار خودرو داده می‌شود. نکته جالب این است که شرکت‌کنندگان در این دوره‌ها گواهینامه حضور در این دوره آموزشی را از شرکت برگزارکننده دریافت می‌کنند.

فرآیند خرید رایگان است!

در حالی برای ثبت‌نام خرید خودرو از بورس پول دریافت می‌شود که در اصل کلیه مراحل اخذ کد معاملاتی، ثبت درخواست خرید و شرکت در فرآیند حراج، کاملا رایگان است و صرفا از طریق کارگزار خریدار انجام می‌شود.

بورس کالای ایران بستری شفاف است که در آن، همه خریداران شرایط برابری دارند؛ به‌عبارتی هیچ خریداری برتری نسبت به خریدار دیگر ندارد. از این رو همه مصرف‌کنندگان خودرو در سراسر کشور که دارای شرایط خرید خودرو صفر از کارخانه خودروسازی طبق اطلاعیه‌های بورس کالا هستند امکان خرید خودرو از بورس را دارند. فقط کافی است با صرف حدود ۱۰ دقیقه زمان، در سامانه صدور کد آنلاین بورس کالای یکی از شرکت‌های کارگزاری ثبت‌نام و در پایان یک حساب وکالتی بورس کالا در یکی از بانک‌های عامل باز کنند. البته برخی بانک‌ها امکان گشایش حساب وکالتی بورس کالا را به‌صورت الکترونیکی فراهم کرده‌اند و در برخی بانک‌ها نیز خریدار باید یک بار در بانک حضور پیدا کند. متقاضی باید پس از وارد کردن حساب وکالتی خود در سامانه مذکور و واریز مبلغ پیش‌پرداخت خرید خودرو در این حساب، اقدام به ثبت سفارش خودرو موردعلاقه خود کند. همچنین خریدار باید مبلغی که حاضر است تا آن سقف برای خرید خودرو رقابت کند را در سامانه ثبت کند و در انتظار روز معامله باشد.

کل فرآیند خرید همین است و هر فردی با یک بار اخذ کد معاملاتی و گشایش حساب وکالتی، اگر موفق به خرید خودرو طبق رقم پیشنهادی خود نشد، تنها ظرف چند دقیقه باید برای عرضه بعدی حساب وکالتی خود را شارژ کند و ثبت‌سفارش را انجام دهد.

منتظر کاهش نرخ خودرو در بورس نباشید

امیرحسن کاکایی، کارشناس حوزه خودرو درباره عرضه محصولات در بورس کالا به صمت گفت: هنگامی که روش عرضه خودرو در بازار تغییر می‌کند، نمی‌توان بلافاصله بعد از آن منتظر اتفاقات جدید بود. عرضه خودرو در بورس تاثیر منفی در بازار نداشته و این نوع عرضه باعث بالا رفتن قیمت‌ها نشده است. به‌عنوان مثال هایما بعد از ۵ بار عرضه با نرخ پایه در بورس فروش رفت، همچنین پژو ۲۰۷ حدود ۵۰ میلیون تومان زیر نرخ بازار فروخته شد.

وی ادامه داد: بورس نمی‌تواند باعث کاهش نرخ خودرو شود و فقط یک ابزار عرضه است که ما از آن درست استفاده نمی‌کنیم. درباره خودروهای گرانقیمت مثل دیگنیتی و هایما نرخ‌ها سریع به تعادل رسید، اما خودروهایی مثل پژو ۲۰۷ و دنا باید به‌صورت کامل در بورس عرضه شوند تا بتوانیم درباره نرخ آن صحبت کنیم. شواهد حاکی از آن است که ۲۰ درصد محصولات در ازای از رده خارج شدن خودروهای فرسوده و ۵۰ درصد نیز برای کنترل جمعیت تا پایان سال فروخته می‌شود. در چنین وضعیتی چطور بورس می‌تواند قیمت‌ها را کنترل کند.

کاکایی درباره علت افزایش نرخ خودرو در بازار گفت: در هفته‌های اخیر هیچ اتفاقی در صنعت و بازار خودرو رخ نداد، اما با بالا رفتن نرخ دلار، نرخ خودرو نیز افزایش یافت و کاهش نرخ خودرو پس از آن نیز به‌دلیل افت نرخ دلار بود؛ بنابراین عرضه خودرو در بورس، تاثیری بر بازار نمی‌گذارد و این بازار فقط یک ابزار است. این ابزار نیز برای آن است که خودروساز بیش از این زیان نکند. برای آنکه نرخ خودرو کاهش پیدا کند باید تیراژ بالا برود تا نرخ تمام‌شده کاهش یابد.

این کارشناس خودرو درباره وضعیت بورس کالا اظهار کرد: اگر بهترین روش‌ها را نیز در صنعت خودرو اعمال کنیم، هنگامی که با افزایش نرخ ارز روبه‌رو شویم، نرخ خودرو نیز ۱۰۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. باید از بورس در حد خود این ابزار انتظار داشت و اگر فردی قول کاهش نرخ می‌دهد، کاملا غلط است. متاسفانه بورس کالا هم وضعیت مناسبی ندارد. بورس قواعد خود را دارد و دولت حق دخالت در این بازار به هر بهانه‌ای را ندارد. اکنون اجازه داده نمی‌شود، بورس کار خود را انجام دهد. در مجموع دولت حق دستکاری قیمت‌ها را ندارد، اما متاسفانه آنچه که در حال‌ حاضر شاهدیم، عملکرد کامل بورس نیست.

قرعه‌کشی یا بورس کالا؟

کاکایی درباره تفاوت عرضه خودرو در بورس و قرعه‌کشی توضیح داد و گفت: بین قرعه‌کشی و عرضه خودرو در بورس فرق‌های اساسی وجود دارد. اینکه فکر کنیم با عرضه خودرو در بورس دست دلالان از بازار کوتاه می‌شود کاملا اشتباه است. در زمان قرعه‌کشی یک سری از افراد دلالی می‌کردند و اینکه حالا عده‌ای با دریافت مبلغی خودرو ثبت‌نام می‌کنند، غیرطبیعی نیست. شاید برخی از افراد توانایی ثبت‌نام نداشته باشند و این کار را به افراد کاردان این حوزه بسپارند. عده دیگر نیز پول ندارند اما در قرعه‌کشی خودرو به‌صورت توافقی به‌جای دیگران ثبت‌نام می‌کنند.

راهی برای کاهش دلالی

وی درباره روش‌های عرضه خودرو به بازار گفت: بهترین راه عرضه خودرو، دریافت به‌طور مستقیم از کارخانه است. روش اول قیمت‌گذاری دستوری بود که آنقدر مردم برای خرید خودرو صف بستند که در نهایت دولت مجبور به عرضه خودرو در قالب قرعه‌کشی شد. قرعه‌کشی عادلانه‌ترین روش برای عرضه با قیمت‌گذاری دستوری بود. منطقی‌ترین راه این است که همه بتوانند از خودروساز، محصول را با نرخ آزاد خریداری کنند. فروش خودرو با قیمت‌گذاری دستوری کاملا بی‌عدالتی بود؛ از همین رو تنها راه‌ چاره این است که خودرو با نرخ آزاد در بازار فروخته یا با قیمت‌گذاری دستوری در قالب قرعه‌کشی عرضه شود. یک راه میانی نیز وجود داشت و آن عرضه خودرو در بورس بود. خاصیت بورس شفاف بودن آن است. قیمت‌گذاری در بورس آزاد است و خودروساز ضرر نمی‌کند. از سوی دیگر در قرعه‌کشی هر شخصی حتی بدون پرداخت هزینه شرکت می‌کرد، اما در بورس امکان انجام این کار وجود ندارد؛ در نتیجه تا حدودی جلوی دلالی گرفته می‌شود. همچنین وقتی خودرو در بورس عرضه می‌شود پس از رسیدن به بازار، ارزش آن برای دلالی کمتر می‌شود. همچنین احتمال موفقیت مصرف‌کننده بیشتر است و ظرفیت دلالی پایین می‌آید.

کاکایی با اشاره به نقش پررنگ دلالان در بازار خودرو، بیان کرد: اصولا اقتصاد کلان ما به‌صورتی است که نمی‌توان دلال‌ها را از آن حذف کرد. نکته جالب این است که تعداد نمایشگاه‌داران ما از تعداد نمایشگاه‌داران امریکا بیشتر است. این نمایشگاه‌داران سود می‌برند و به همین دلیل این کار را رها نمی‌کنند. دولت باید اقتصاد را متوازن کند و رونق بخشد. همچنین تولید خودرو باید بالا برود و موانع تولید برداشته شود. با بگیر و ببند مشکل تولید حل نخواهد شد. متاسفانه در ۵ سال گذشته تمام مسئولان تمرکز خود را بر بازار گذاشته بودند. اگر تمرکز بر رفع موانع تولید و اجرای قوانینی مثل بهبود فضای کسب‌وکار بود، حالا وضعیت بسیار بهتری داشتیم.

وی در پایان اظهار کرد: قضاوت درباره بورس کالا نباید یکجانبه باشد و باید آن را با روش‌های پیشین و جایگزین مقایسه کرد. شواهد حاکی از آن است که در مدت کوتاهی که از ابزار بورس برای عرضه خودرو استفاده شد، نتایج موفقیت‌آمیزی داشت. در واقع حداقل بورس کالا اثر منفی بر قیمت‌ها نداشت و تنها عامل افزایش قیمت‌ها در بازار، دلار بود.

سخن پایانی

به‌نظر می‌رسد بعد از قرعه‌کشی خودرو که ثبت‌نام در آن آسان‌تر بود، حال مردم باید برای خرید خودرو از هفت‌خوان بورس کالا عبور کنند. در این میان دلالی‌ها هم تمام‌نشدنی است و تفاوتی در این زمینه ایجاد نشده است. خرید آسان و مستقیم خودرو آن هم با نرخ پایین از در کارخانه در ایران تبدیل به یک آرزو شده و هنوز مسئولان نتوانستند چاره‌ای برای این کار پیدا کنند؛ از همین رو مردم هم مجبور به رقابت با یکدیگر در بورس کالا شده‌اند. در این شرایط تنها می‌توان امیدوار به افزایش تیراژ تولید خودرو بود تا شاید با افزایش عرضه‌ها در بورس، قیمت‌ها تا حدودی متعادل شود.

بازار خرید و فروش کد بورسی برای ثبت‌نام و خرید خودروهای عرضه شده در بورس در حالی راه افتاده که فلسفه اصلی ورود خودرو به بورس ساماندهی صنعت خودرو و کاهش نفوذ دلالان در این بازار بود. مدافعان این طرح معتقدند با عرضه همه خودروها در بورس دست دلالان و واسطه‌گران این حوزه قطع می‌شود. حال باید دید با بازار خرید و فروش کد بورسی، سیاست ساماندهی بازار خودرو از مسیر بورس کالا چقدر جواب خواهد داد.