طی سال‌های اخیر برخی کشورهای مطرح منطقه، سرمایه‌گذاری‌های بزرگی برای ورود به بازار اوراسیا کرده‌اند که از آن می‌توان به هند و ترکیه اشاره کرد. هند به‌عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور اقتصادی و سیاسی جهان و همچنین ترکیه که اکنون در این بازار فعالیت گسترده‌ای دارد، رقبای سرسختی برای ایران محسوب می‌شوند.

هند و ترکیه نیز در خلأ سرمایه‌گذاری مناسب ایران و بی‌توجه به حوزه تجارت و صادرات و بازارهای منطقه و سیاست‌های نگاه به غرب دولت‌های پیشین، کمابیش بازارهای اوراسیا را تصاحب کرده‌اند، در حالی که دولت سیزدهم با اولویت قرار دادن همکاری تجاری و ورود به بازارهای همسایه به‌جای چشم داشتن به غرب، چه در عمل و چه در حوزه دیپلماسی، زمینه را برای بازگشت دوباره ایران به سفره تجارت منطقه‌ای فراهم کرده است.

تنوع‌بخشی به مسیرهای تجارت دریایی

یک کارشناس روابط بین‌الملل و حوزه اقتصاد در ارتباط با بررسی مسیرهای صادراتی به کشورهای عضو اوراسیا گفت: درباره روسیه و شرق اروپا باید یک پیش‌فرض بدیهی در مراودات بین‌المللی را به‌عنوان یک اصل در دستور کار قرار داد، این واقعیت که هیچ کشوری تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد کشوری دیگر قرار نمی‌دهد و مناسبات اقتصادی خود در مسیر تامین کالاهای اساسی و بازارهای صادراتی را بر تنوع‌بخشی از منظرهای کمی و کیفی بنا می‌کند، امری است که در استراتژی اقتصادی بین‌المللی کشورمان تا به امروز قابل‌مشاهده نبوده است. مجید صیادنورد ادامه داد: مصداق بارز این موضوع، صادرات کالاهای ایرانی از مسیر جمهوری آذربایجان به کشور روسیه یا کشورهای شرق اروپا است، این در حالی است که بخش عمده سبد صادراتی ۲ کشور در محصولات کشاورزی مشترک بوده و این تعارض منافع، در کنار رقابت‌های سیاسی و تضاد امنیتی مبتنی بر حاصل جمع صفر این کشور علیه منافع ملی جمهوری اسلامی، دستاوردی جز شکست برای بازاریابی و نگاهداشت مقبولیت در بازارهای به‌دست‌آمده برای تجارت خارجی کشورمان به‌همراه نداشته

 است. وی نتیجه این مشکلات را در طولانی شدن مدت زمان صادرات دانست و گفت: همین امر زمینه را برای فساد محصولات که بیشتر هم کشاورزی هستند، فراهم کرده و در عمل تمایل بازار هدف را به محصولات ایرانی کاهش می‌دهد. صیادنورد خاطرنشان کرد: سازمان توسعه تجارت، سازمان منطقه آزاد انزلی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور خارجه و وزارت جهاد کشاورزی در کنار اتاق بازرگانی و انجمن کامیون‌داران کشور، بازیگران اصلی برون‌رفت از این مشکل اساسی در مناسبات صادراتی کشورمان هستند که از انعقاد قرارداد به‌منظور کاهش عوارض، ارائه بسته‌های تشویقی به شرکت‌های تولید و صادرکننده برای بهره‌گیری از بنادر برای صادرات تا سرعت بخشیدن به طرح ملی اتصال منطقه آزاد انزلی به خط ریل سراسری، ارسال کالاهای تولیدی- صنعتی و نه کشاورزی از مسیر جاده‌ای کنونی، سازکار تبدیل این چالش به فرصت و بالفعل‌سازی فرصت‌های موجود و مهم‌تر از این دستاوردها، ایجاد فرصت‌های بالقوه جدید از مهم‌ترین نتایج این هم‌افزایی و تغییر استراتژی صادراتی و ترانزیتی کشورمان ارزیابی می‌شود.

گلایه فعالان اقتصادی از زیرساخت‌های تجاری

همواره ضعف‌های زیرساختی برای تجارت با کشورهای همسایه بزرگ‌ترین چالش تجار ایرانی بوده و حداقل طی یک دهه اخیر بارها این مسئله روی میز مسئولان و متولیان امر گذاشته شد، در حالی که هنوز این ضعف‌های صادراتی در جای خود باقی مانده‌اند. طبق گفته تجار و فعالان اقتصادی کشور، فرسودگی و فقدان مدرن‌سازی ناوگان حمل‌ونقل یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های تجاری به‌ویژه در بنادر هستند که گیلان نیز از این قاعده مستثنا نیست.

فعال اقتصادی و سرمایه‌گذار حوزه تجارت در منطقه آزاد انزلی نیز در گفت‌وگو با ایرنا با بیان اینکه تجارت ما با اوراسیا همیشه خوب نبوده، اظهار کرد: در دادوستد با کشور روسیه، به‌رقم ۲ میلیارد دلار رسیدیم، اما باوجود حضور در بازار اوراسیا و استفاده از تعرفه‌های گمرکی این اتحادیه، به‌دلایل موانع قانونی، تجارت با این کشورها را از دست داده‌ایم.

تنوع‌بخشی به مسیرهای تجارت دریایی

مسعود دانشمند استفاده از کریدور شمال و جنوب را در کاهش هزینه و مدت زمان ترانزیت کالا به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا اثرگذار عنوان کرد و افزود: برای کالاهایی که از هند و چین به اروپای شمالی حمل می‌شوند، این کریدور بهترین مسیر بود.

رقابت میان بنادر ایرانی انزلی، کاسپین و امیرآباد نیز یکی دیگر از مشکلات ترانزیت کشور است. بندر امیرآباد پیشنهاد راه‌اندازی خط رو ـ رو با قطار به بندر ماخاچ را داده است، این درحالی است که اگر بخواهیم ترانزیت به اروپا داشته باشیم، مسیر بنادر امیرآباد به ماخاچ مناسب نیست.

وی تاکید کرد: باتوجه به اینکه هنوز بندر امیرآباد به قطار سراسری متصل نیست، آوردن قطار

 رو ـ رو اقتصادی به‌نظر نمی‌رسد؛ از بندرعباس چگونه می‌توان قطار را به امیرآباد رساند؛ این راه مسیری غیراقتصادی برای حمل بار است که هزینه و زمان زیادی  می‌برد.

 این فعال اقتصادی و تجاری تصریح کرد: باید تکالیف هر بندر (انزلی، کاسپین و امیرآباد در مازندران) مشخص شود. بعد از گذشت سال‌ها، مرکز گیلان رشت به شبکه ریل سراسری متصل شد، اما هنوز مسیر ۴۰کیلومتری خط‌آهن از رشت به انزلی متصل نشده است. دنیا نمی‌ایستد که ما زیرساخت مناسب را فراهم کنیم. اگر نتوانیم کالا را در موقع مناسب حرکت دهیم، در مسیر دیگری به حرکت خود ادامه می‌دهد.

دانشمند اضافه کرد: تجار ایرانی این ظرفیت را دارند که محصولات و کالاهای یخچالی خود را در زمستان از مناطق گرم و در تابستان از مناطق سرد به کشور روسیه ترانزیت کنند که برای این کار نیازمند کانتینر یخچال‌دار هستند، در حالی که پایانه، کامیون و کشتی یخچالی مناسب نداریم و باید پرسید که با چه زیرساختی می‌توانیم از این اتحادیه سهم تجارت بخواهیم.

وی اظهار کرد: در حال‌ حاضر ترکیه و آذربایجان در بازار اوراسیا فعالیت می‌کنند، اما ما فاقد این زیرساخت‌ها هستیم و کسی هم برای ایجاد آن کمکی نمی‌کند. سازمان توسعه تجارت با سرمایه‌گذاری و بخش خصوصی با خرید حدود ۱۵هزار کانتینر یخچالی می‌تواند در ایجاد این پایانه مساعدت لازم را داشته باشد؛ بدون سرمایه‌گذاری نمی‌توان در این بخش موفق عمل کرد.

وی تاکید کرد: بدون ایجاد زیرساخت نمی‌توانیم در بازار اوراسیا حرفی برای گفتن داشته باشیم. برای اینکه بتوانیم در اوراسیا در بلندمدت جایگاه مناسب اقتصادی برای کالاهای صادراتی و وارداتی داشته باشیم، باید زیرساخت مناسب را فراهم کنیم. ایجاد زیرساخت فقط ساخت بندر نیست، بندر بدون پس‌کرانه، جاده، امکانات تخلیه و بارگیری، ارتباطات دریایی، کشتی مناسب و پایانه با تجهیزات مناسب در عمل بدون فایده است.

گیلان،  نوک پیکان کسب سهم حداکثری از بازار اوراسیا

یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با ایرنا با بیان اینکه بیش از ۴۰درصد فعالیت اقتصادی کشور ما با روسیه از استان گیلان انجام می‌شود، گفت: گیلان تنها استانی است که راه ارتباطی باواسطه و بدون‌واسطه با روسیه دارد و می‌تواند از ظرفیت 3 مسیر تجاری ریلی، زمینی و دریایی برای افزایش تجارت با این ‌کشور استفاده کند.

روشن‌علی یکتا بااشاره به اینکه تحولات اخیر در منطقه غرب آسیا می‌تواند برای ایران فرصتی برای افزایش و تقویت جایگاه خود در تجارت منطقه باشد، افزود: برای استفاده بیشتر از این فرصت، اتاق ایران و روسیه به‌طورمداوم و ممتد رایزنی‌هایی را با کشور روسیه دارد و با دعوت‌هایی که از طرف روسی داشته و خواهد داشت، باید افزایش سطح همکاری‌ها را در دستور کار قرار دهد.

وی گفت: با این ظرفیت‌ها گیلان می‌تواند بدرخشد. منطقه آزاد انزلی نیز به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه‌ با برخورداری از شهرک‌های صنعتی و استفاده از نیروهای تحصیلکرده در ترانزیت کالا به اقصی نقاط کشور می‌تواند نقش محوری داشته باشد که جابه‌جایی انواع محصولات کشاورزی، مواد معدنی و بسیاری موارد دیگر از این مسیر، نیازمند ساماندهی است.

عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه تاکید کرد: اتاق مشترک ایران و روسیه تمهیدات و سفارشات ویژه‌ای را در دستور کار دارند تا اعضای هیات‌رئیسه مسیرهای جدیدی بیابند و در صادرات کالاها از آنها بهره‌مند شوند. یکتا خاطرنشان کرد: در این رابطه گره‌های صادراتی نظیر ناوگان حمل‌ونقل فرسوده وجود دارد که با تلاش‌های انجام‌شده درصدد رفع آن به‌وسیله مدیران دولتی و غیردولتی هستیم، اما می‌توان این‌گونه گفت هنوز بخش اعظم آن به‌قوت خود باقی مانده است.

وی بر ساماندهی مسیرهای موجود به‌ویژه از منطقه آزاد انزلی تاکید و اظهار کرد: باید از ظرفیت سرمایه‌گذاران روسی استفاده کنیم. در بحران اخیر، این سرمایه به کشورهای دیگر سرازیر می‌شود و کمترین برخورداری را با همه ظرفیت‌های موجود، ایران برداشت کرده است.

عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه به مشکلات بانکی، ارزی و حمل‌ونقل که کشورمان از آن رنج می‌برد، اشاره و اضافه کرد: مقوله دیگر، موازی‌کاری مدیران است که باید این ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها یکپارچه‌سازی و بالفعل شود. یکتا تصریح کرد: صادرات از مرز زمینی و از گمرک آستارا برای مردم خوب و صبور این شهرستان در بسیاری موارد با ترافیک و ناهنجاری‌های اجتماعی همراه است، اما انزلی با این همه توان و ظرفیت، فعالیت چندانی ندارد.

سخن پایانی

اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصت مناسبی را برای ایران فراهم می‌کند تا با استفاده از تعرفه‌های تجاری، فرصت سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات غیرنفتی محصولات صنعتی و کشاورزی را پیدا کرده و کالای‌های ایرانی در بازارهای جهانی قابلیت رقابت‌پذیری داشته باشند.

ایجاد فرصت‌های سیاسی ـ اقتصادی ناشی از توسعه اقتصادی، تقویت مراودات اقتصادی، کاهش آسیب‌پذیری و وابستگی متقابل اقتصادی به کشورهای اوراسیا از دیگر فرصت‌هایی است که این اتحادیه برای کشور جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌کند. باتوجه به اینکه در آبان ۱۴۰۱ این موافقتنامه تجاری به‌پایان می‌رسد، کشور ما به‌دنبال آن است تا پروتکلی را به‌امضا برساند تا تجدید دوباره در دستور کار قرار گیرد و بتوانیم عضو اتحادیه اوراسیا شویم. از دیرباز و به‌طور دقیق‌تر، گیلان طی ۳۰۰سال اخیر، نقش محوری را در تجارت ایران با آسیای‌میانه، قفقاز و به‌طورکل شمال برعهده داشته و امروزه بندرهای انزلی، کاسپین و آستارا به‌ویژه بندر انزلی به‌عنوان نوک پیکان تجارت ایران نقش‌آفرین هستند. بندر گیلان با ظرفیت تخلیه و بارگیری بسیار بالا و همچنین قرارگیری در نزدیک‌ترین جغرافیا با کشورهای شمال نقش موثری در توسعه تجارت خارجی و ارزآوری کشور در حوزه تجارت منطقه‌ای ایفا کرده و امروز نیز این نقش را انجام می‌دهند، همچنین قرار گرفتن در کریدورهای بین‌المللی از قبیل نوستراک و تراسیکا و سایر کریدورهای بین‌المللی موجب شده مجتمع بندری انزلی و در کنار آن بندر کاسپین که با فاصله کمی در منطقه آزاد انزلی واقع شده، نقش برجسته‌ای در صنعت حمل‌ونقل دریایی با کشورهای حاشیه دریای‌خزر و اروپایی ایفا کنند. استفاده از ظرفیت بنادر گیلان در توسعه فعالیت‌های اقتصادی ایران با اتحادیه اوراسیا که پیش‌بینی می‌شود به‌زودی تجارت دنیا به‌سمت آسیا سوق پیدا کند، بسیار حائزاهمیت است؛ مسئله‌ای که کارشناسان این حوزه نیز بر آن صحه می‌گذارند.