کارآفرینی با ایده‌های خلاق در همه بخش‌های اقتصادی وجود دارد و بخش معدن هم از این قاعده مستثنا نیست و اتفاقاتی که در زمینه نوآوری‌های معدن و صنایع معدنی رخ می‌دهد و ابداعات و اکتشافاتی که هر روز عرضه می‌شود، حاصل فعالیت کارآفرینان این حوزه است.این نوآوری حاصل زحمات دانشجویان، اساتید و متخصصان این حوزه است که در نهایت و پس از گذراندن فاز آزمایشگاهی و تولید آزمایشی خارج شده و به فاز نیمه صنعتی و صنعتی پا گذاشته و فردی که صاحب این تکنولوژی است برای بسیاری از افراد، که شاید در قاره دیگری زندگی می‌کنند، فرصت اشتغال به وجود می‌آورد و ثروت فراوانی تولید می‌کند و تمام بخش معدن و صنایع معدنی از دستاورد وی بهره‌مند می‌شوند. گزارش امروز صمت بازخوانی مفهوم کارآفرینی از منظر آرش ابراهیم‌آبادی، استاد دانشگاه و فعال معدنی و مجتبی پیرزاد، مدرس و مشاور کسب‌و‌کار در معدن‌نامه است.

۴ عامل تولید

آرش ابراهیم‌آبادی، استاد دانشگاه و فعال معدنی:در علم اقتصاد عوامل تولید را به ۴ بخش تقسیم می‌کنند. زمین، نیروی انسانی و کار، سرمایه و کارآفرینی. از تلفیق این ۴ عامل است که می‌توانیم کالا و خدمات تولید کنیم و کارآفرین کسی است که سه عامل زمین، نیروی انسانی و سرمایه را به منظور حصول سود بیشتر با راه و روشی خلاقانه و نوآورانه با هم تلفیق کند. چنین فردی می‌تواند ایده‌های خلاقانه و نوآورانه خود را به یک کسب و کار اقتصادی تبدیل کند. چنین فردی علاوه بر تعهد باید از توانایی سازماندهی و اداره مخاطرات فعالیت اقتصادی، شم فرصت‌طلبی داشته باشد و امکانات موجود در بازار را تشخیص بدهد و آنها را تبدیل به فرصت کند.بنابراین کارآفرین فردی ریسک‌پذیر، خلاق است که با دید نوآورانه خود می‌تواند محصول و بازار را به خوبی بشناسد. البته بهتر است درزمینه‌های دیگر هم دانش کافی داشته باشد به عنوان مثال با مدیریت کارآفرینی، استراتژی‌های رشد، تامین مالی ریسک‌پذیر و مدیریت جریان نقدینگی، دانش تحلیل بازار و موضوعاتی از این دست هم آشنا باشد.

مهارت نوآوری

برای موفقیت در کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری از مهم‌ترین شاخص‌ها به شمار می‌رود. کارآفرین باید بداند که چطور کسب و کارش می‌تواند با همتایان خود رقابت کند، چه میزان ریسکی را می‌تواند تحمل کند و نهایتا چگونه می‌توان یک محصول جدید را به بازار معرفی کرد. با داشتن این خصوصیات فرد می‌تواند از همه فرصت‌های موجود استفاده ببرد.

انواع کارآفرینی

کارآفرینی را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد. کارآفرینی اجتماعی که به نیازهای جامعه و حل مسائل و مشکلات آن می‌پردازد مثلا مباحث مربوط نابرابری اجتماعی، مسائل محیط زیستی، توسعه اقتصادی منصفانه و مسائلی از این دست، را مورد توجه قرار می‌دهد. البته در این مورد سودآوری اصل مهمی نیست بلکه تامین منفعت کل اجتماع اهمیت دارد. نوع دیگر کارآفرینی استارت‌آپی و شرکت‌های دانش‌بنیان است که اساس آن بر ایده‌های خلاقانه و نوآورانه‌ای بنا شده است که بتواند بیشترین میزان سود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای مجموعه فراهم آورد. نوع دیگر کارآفرینی کوچک مقیاس است و حتی می‌تواند در مقیاس یک فرد یا یک خانواده باشد و به سرمایه‌گذاری اولیه اندکی نیاز دارد و می‌توان آن را با دریافت وامی کوچک راه‌اندازی کرد. نوع دیگر کارآفرینی شرکت‌های بزرگ است که در طول زمان رشد می‌کند و تا انتهای فعالیت شرکت ادامه دارد. تمرکز این مدل بر سودآوری مستمر و حداکثری با رویکرد نوآورانه است. کارآفرینی در شرکت‌های بزرگ معدنی معمولا در این دسته قرار می‌گیرند.کارآفرینی نوع دیگر در زمینه تربیت نیروی متخصص و اپراتور ماهر است. یعنی استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌هایی داشته باشیم که در زمینه‌های خاص، نیروی متخصص یا اپراتور ماهر آموزش دهد.آخرین نوع کارآفرینی که ارتباط مستقیمی با حوزه مورد بحث ما دارد، کارآفرینی نوآورانه است که همانطور که از نامش پیدا است خلاقیت و نوآوری در آن نقش مهمی دارد. در این نوع کارآفرینی یک محصول یا ایده کاملا جدید به بازار معرفی و عرضه می‌شود. این شرکت‌ها با رویکرد مسئله محور کالاها و خدمات جدیدی را به منظور ارتقای سطح زندگی مشتریان ارائه می‌دهند و دیدی جهانی دارند و می‌توانند جامعه را با ایجاد سبک‌ها و روش‌های جدید، تغییر بدهند و در این نوع کارآفرینی، مهارت نوآوری از ارکان اساسی است.

استارت‌آپ‌های معدنی، فرصتی برای کارآفرین

مجتبی پیرزاد، مدرس و مشاور کسب و کار:ایران از ظرفیت‌های ویژه‌ای در حوزه ذخایر معدنی برخوردار است. وجود منابع غنی انرژی در کنار این ذخایر، زمینه رشد و توسعه صنایع معدنی را در کشور فراهم می‌آورد، بنابراین این حوزه از امتیازات ویژه‌ای برای توسعه کارآفرینی و استارت‌آپ‌های معدنی برخوردار است. ایجاد استارت‌‌آپ‌ها و کسب و کار‌های معدنی از یک‌سو زمینه کارآفرینی را فراهم کرده و از سوی دیگر، به رشد و توسعه این بخش کمک می‌کند. درواقع می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این حوزه و سرمایه‌های ملی ارزش‌های جدید مادی و معنوی را خلق کرد. واقعیت آن است که نمی‌توان به بهانه ارزش افزوده پایین در ابتدای زنجیره و تمرکز بر حلقه‌های انتهایی به سبب ارزش افزوده بالاتر، صادرات مواد معدنی را ممنوع یا هر فشاری را بر صنایع بالادستی وارد کرد.

اتهام خام‌فروشی

امروز شاهد هستیم که بخش خصوصی در حوزه معدن متهم به خام فروشی می‌شود اما غافل از آنکه مسبب این به اصطلاح خام فروشی، سیاست‌گذاری‌های غلط دولت بوده است. وقتی دولت در صدور مجوزهای تولید صنایع بالادستی، تعادل و توازن را در زنجیره در نظر نگرفته است، امروز نمی‌تواند از صادرات مازاد بر نیاز داخل این صنایع جلوگیری کند.داشتن ذخایر غنی یک کشور شاید یک ظرفیت برای رشد زنجیره ارزش در آن کشور باشد اما لزوما تمام نیاز زنجیره نیست به طوری که کشور سنگاپور به رغم نداشتن ذخایر نفتی و گاز به قطب پتروشیمی تبدیل شده است. در واقع در کنار ماده معدنی، فناوری و آینده محصول، عیار و موارد مشابه، در راهبرد تدوینی برای تکمیل زنجیره ارزش، نقش اساسی دارد.به عنوان مثال؛ هیچ بخشی تمایل به فروش سنگ آهن با ارزش افزوده پایین را ندارد، با این حال، توسعه زنجیره ارزش و تولید فولاد، مستلزم سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و استخراج معادن سنگ آهن است. در صورتی که این سرمایه‌گذاری انجام نشود، نمی‌توان به درستی در این زمینه اقدام کرد. هرگونه تغییر و دخالت ناسنجیده در زنجیره استخراج تا ساخت کالاها، موجب اختلال در نظام مبادلات و تجارت کشور خواهد شد.

ایران و ظرفیت‌های معدنی

ایران جزو ۱۰ کشور نخست جهان و نخستین کشور خاورمیانه از نظرداشتن ذخایر معدنی است و طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ۷ درصد ذخایر معدنی جهان در ایران جای دارد. طبق بررسی‌های صورت گرفته تاکنون حدود ۶ هزار معدن با ۷۰ نوع ماده معدنی در کشور شناسایی شده است و کشوردارای ۱۵ هزار محدود امید بخش معدنی شناسایی شده با ۴۰ میلیارد تن ذخایر قطعی به ارزش بیش از ۷۷۰ میلیارد دلار است. کارشناسان صنعتی و معدنی معتقدند درصورت سرمایه‌گذاری مناسب سهم معدن از تولید ناخالص کشور باید بیش از ۵۰ درصد باشد. نکته‌ای که حتی در برنامه پنجم توسعه کشور هم به آن توجه ویژه شده و براساس آن تا پایان برنامه پنجم توسعه (سال ۹۳) حجم استخراج و تولید مواد معدنی در کشور باید به ۵۷۰ میلیون تن در سال برسد که به نظر کارشناسان عددی دور از دسترس می‌آید. کارشناسان سرمایه‌گذاری معتقدند در شرایطی که صنایع نفت و گاز ایران با تحریم‌های شدید روبه رو هستند، گسترش فعالیت استخراج و فرآوری معادن می‌تواند جایگزین مناسبی برای درآمدهای نفتی باشد. موضوعی که محمود احمدی نژاد هم در آخرین سفر استانی خود به آن اشاره کرد و گفت باید سال ۹۲ را سال توسعه معادن و کشاورزی نامید. البته او پیش از این هم یک بار در سال ۸۶ از انقلابی در فعالیت‌های معدنی کشور خبر داده بود، اتفاقی که نه تنها در ۵ سال گذشته نیفتاده است بلکه کشور با یک افول و موج تعطیلی معادن هم مواجه شده است. درحال‌حاضر میزان استخراج سالانه از معادن کشور ۳۴۰ تن به ارزش ۵ میلیارد دلاراست که رقم بسیار اندکی است.

همچنین معادن کشور جز ظرفیت‌های درآمدی و رشد اقتصادی از نظر اشتغال هم می‌توانند نقش بسیار مهم و حیاتی در کشور بازی کنند. به اعتقاد کارشناسان درشرایطی که آمار نرخ بیکاری درکشور بیش از ۱۵ درصد است معادن کشور در صورت سرمایه‌گذاری و ثبات کاری می‌توانند بستر بسیار مهمی را برای اشتغال در این حوزه هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم به وجود بیاورند. ضریب ایجاد شغل غیر مستقیم در بخش معدن بالاست به صورتی که به اعضای ایجاد هر شغل معدنی ۸ تا ۱۰ شغل غیر مستقیم در حوزه هایی مانند حمل‌ونقل به وجود می‌آید.در پایان باید تاکید کنم چشم‌انداز بخش معدن در ۱۴۰۲ به چگونگی همکاری بخش دولتی و خصوصی وابسته است. امیدوارم همکاری خوبی در رفع موانع انجام شود. چشم‌انداز مثبت در گروی همکاری جمعی برای رفع موانع است. اگر این امر محقق نشود امید چندانی نیست اما اگر همکاری رخ دهد و موانع زودتر رفع شود می‌توانیم جهشی در فعالیت‌های معدنی ۱۴۰۲ شاهد باشیم.

سخن پایانی

دولت در هر کشوری از جمله کشور ما می‌تواند نقش موثر و کلیدی در توسعه کارآفرینی داشته باشد. دولت‌ها‌ معمولا باید بسترسازی کنند، امنیت را بسط ‌دهند، با اجرای دقیق و درست قوانین، حمایت از مردم و حفظ آرامش، کمک ‌کنند تا فرصتی برای شکل‌گیری ایده‌های خلاقانه فراهم شود.