موضوع مذاکره با چینی‌ها برای ورود به ساخت مسکن در قالب قانون جهش تولید و تامین مسکن، نخستین‌بار ۱۹ مهر از سوی یک نماینده مجلس مطرح شد، هرچند او گفته‌های خود را تکذیب کرد، اما مسئولان وقت وزارت راه و شهرسازی ضمن اشاره به استفاده از توان شرکت‌های خارجی به‌منظور ارتقای تکنولوژی ساخت در ایران، گفته بودند که قرار نیست خارجی‌ها مسکن بسازند، بلکه فناوری وارد می‌کنند.حالا دوباره با سفر رئیس‌جمهوری به چین خبر دیگری منتشر شد، مبنی بر اینکه مذاکراتی از سوی وزیر راه و شهرسازی با طرف‌های چینی برای ساخت 4 میلیون واحد مسکونی انجام گرفته و طرف چینی این درخواست را رد کرده است. باوجود اینکه این خبر از سوی وزارت راه و شهرسازی تکذیب شد، اما هنوز زمزمه‌هایی درباره حضور چینی‌ها برای اجرای این طرح وجود دارد. اکنون این سوال مطرح است که چرا باوجود ظرفیت انبوه‌سازان داخلی باید از سرمایه‌گذار خارجی برای اجرای این طرح استفاده کرد؟ صمت در این گزارش ابعاد مختلف ورود چینی‌ها به ساخت مسکن را موردبررسی قرار داده است.

ابهامات متعدد در زمینه ساخت مسکن

ساخت یک‌میلیون واحد مسکن در سال، هدف دولتی است که قرار شده به کم‌کاری‌های گذشته در حوزه ساخت مسکن پایان دهد، اما رسیدن به این نقطه هنوز هم با ابهامات بسیاری مواجه است. باوجود این، دولت متعهد به ساخت این میزان واحد مسکونی شده و بر همین اساس، بخشی از تعهدات خود را به حضور شرکت‌های خارجی وابسته کرده است. تجربه ساخت مسکن مهر و حضور شرکت‌های ترکیه‌ای در ساخت برخی بلوک‌های ساختمانی موجب شد تا در این دولت هم برنامه حضور شرکت‌های بین‌المللی نیز پیگیری شود که در این راستا، چینی‌ها بیشتر از سایر کشورها در اولویت قرار گرفتند.مزیت نسبی چین به نسبت سایر کشورها امکان تسویه‌حساب مالی با محموله‌های نفتی و به تهاتر نفت و ساختمان مشهور شده و هم‌اکنون 2 ایده اصلی در ساخت مسکن ملی شکل‌گرفته است. عده‌ای معتقدند نباید شرکت‌های خارجی وارد این حوزه شوند و برخی دیگر بر این باور هستند که منابع لازم برای ساخت یک‌میلیون واحد مسکن وجود ندارد، پس باید از توان شرکت‌های خارجی بهره برد. وزارت راه و شهرسازی هنوز موضع رسمی خود را مشخص نکرده است و هر روز اظهارات مختلفی درباره همکاری بخش مسکن با شرکت‌های غیرایرانی شنیده می‌شود. در میان همه کشورهایی که بحث حضورشان در ایران جدی‌تر است، می‌توان به 2 کشور چین و ترکیه اشاره کرد.چینی‌ها البته داستان متفاوت‌تری از ترکیه دارند و طی یک‌سال گذشته بحث همکاری عمرانی‌شان با ایران جدی‌تر دنبال شده است. حتی مذاکراتی هم بین دوطرف انجام گرفته و قرار هم شده بود، وزارت راه و شهرسازی از وزارت نفت محموله بگیرد و پول این مشارکت را از این محل پرداخت کند. با جدی شدن حضور مسکنی چین در ایران، وزیر سابق کمی عقب نشست و گفت: هدف از این همکاری، ورود تکنولوژی‌های روز ساختمانی به ایران است. مسئولان وزارت راه و شهرسازی هم با تکذیب این موضوع گفتند که این شرکت‌ها فقط فناوری می‌آورند و در نهایت، شرکت‌های ایرانی سازنده خواهند بود.

تبعات حضور چینی‌ها برای ساخت مسکن

علیرضا سرحدی، کارشناس بازار مسکن در رابطه با ورود چینی‌ها برای ساخت مسکن در ایران به صمت گفت: مسکن باید با استفاده از ظرفیت سازندگان داخلی اجرا شود. باید به مجموعه‌های شرکت‌های ساختمانی اعتماد کرد و ظرفیت رقابتی برای کیفیت و تکنولوژی ساخت، هرچه سریع‌تر مهیا شود.در این رابطه ضرورت دارد تا از فناوری‌های جدید استفاده کنیم. از سویی، اولویت ما با سازندگان داخلی است،اما برای انتقال دانش و کسب تجربه از ظرفیت‌های صنعتی‌سازی دنیا می‌توان با شرکت‌های خارجی نظیر چین و ترکیه مذاکراتی داشت.

سرحدی گفت: در همان ابتدا که دولت سیزدهم اعلام کرد تا پایان دوره، ۴ میلیون واحد مسکونی می‌سازد، بسیاری از کارشناسان بر این موضوع تمرکز کردند که در داخل توان ساخت چنین واحدهایی به این تعداد وجود ندارد و زیرساخت‌ها و امکانات لازم نیز در این زمینه فراهم نیست.

جنبه‌های مثبت و منفی تهاتر نفت با مسکن

وی افزود: صحبت‌هایی که درباره حضور شرکت‌های چینی در ایران می‌شود، موضوعی تنها مربوط به بخش مسکن نیست، زیرا از ظواهر امر پیدا است که چینی‌ها در ازای واحدهایی که در ایران می‌سازند، قرار نیست پولی از ایران بگیرند، بلکه در مقابل آن، نفت ایران را می‌برند و نوعی تهاتر در این زمینه وجود دارد، این کار هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی؛ قسمت خوب ماجرا این است که دولت می‌تواند باتوجه به مشکلاتی که در فروش نفت وجود دارد، آن را بفروشد و در مقابل، واحدهای مسکونی هم برای مردم ساخته می‌شود، در حالی که مسکن نیاز روز مردم و به یک بحران در کشور تبدیل‌ شده است.به‌دلیل افزایش قیمت‌ها مردم قادر به تهیه مسکن نیستند، اما با این ۴ میلیون واحد مسکونی عده‌ای دارای سرپناه خواهند شد، اما جنبه منفی ماجرا این است که اگر چینی‌ها بخواهند در ایران خانه بسازند، به‌صورت سنتی و با استفاده از مصالح این کار را انجام نمی‌دهند، زیرا آنها به‌صورت انبوه و صنعتی‌سازی خانه‌های پیش‌ساخته را به ایران می‌آورند، درعین‌حال در کشور کارگاه‌هایی برپا می‌کنند تا خانه‌های پیش‌ساخته را سر هم کنند.

این کارشناس بازار مسکن خاطرنشان کرد: بنابراین این کار به انتقال دانش و تکنولوژی ختم نمی‌شود و تنها تعدادی خانه ساخته می‌شود و چین نیز می‌تواند نفت ایران را ارزان‌تر بخرد. از سوی دیگر، ساخت‌وساز در ایران با حضور چینی‌ها منجر به بیکاری گسترده برای کارگران و مهندسان ایرانی می‌شود. از طرفی، شرکت‌های پیمانکاری و انبوه‌سازی می‌توانند در این پروژه شرکت کنند، اما به‌دلیل اینکه چینی‌ها می‌توانند تعداد واحد زیادی را  بسازند، قاعدتا پروژه‌های بسیار کمتری به شرکت‌های ایرانی می‌رسد و آنان نمی‌توانند در این زمینه در کسب‌وکار خود رونق ایجاد کنند.

وی همچنین درباره حضور شرکت‌های ترکیه‌ای در ایران بیان کرد: باتوجه به سابقه حضور شرکت‌های ترک در ایران و ساخت مسکن مهر به‌ویژه تجربه شرکت کوزو در پرند، آنها نیز مشتاق حضور در ایران هستند، زیرا می‌توانند درآمد خوبی از این مسئله کسب کنند، این در حالی است که ترکیه نیز مانند چین خانه‌های پیش‌ساخته را به‌صورت صنعتی‌سازی می‌آورد.

نیازی به شرکت‌های خارجی نداریم

فرهاد بیضایی، کارشناس حوزه مسکن درباره استفاده از چین برای تولید مسکن در ایران به صمت گفت: ما برای ساخت مسکن نیازی به شرکت‌های چینی و ترکیه‌ای نداریم و شرکت فنی ـ مهندسی داخلی توانایی ساخت مسکن را دارد و تنها باید نرخ را منطقی کنیم. زمانی که ما به کشورهای همجوار مراجعه می‌کنیم، برای قراردادهای فنی ـ مهندسی، نباید در پروژه‌های داخلی محدودیت‌هایی برای شرکت‌های داخلی ایجاد کنیم.

استفاده از تکنولوژی شرکت‌های چینی با واگذاری ساخت مسکن به آنها متفاوت است، ما باتوجه به ظرفیت فنی ـ مهندسی داخل می‌توانیم با اعزام نیروی انسانی متخصص داخلی و بررسی سطح تکنولوژی کشورهای دیگر مانند چین و ترکیه نسبت به بومی‌سازی این فناوری‌ها اقدام کنیم. به‌طورمثال، قالب‌های تونلی در چند سال گذشته با حضور شرکت‌های ترکیه آورده شد که با فوریت توسط شرکت‌های داخلی بومی‌سازی شد و در پروژه‌های داخلی نیز مورداستفاده قرار گرفت.برای پیگیری موضوع حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های ساخت مسکن ملی، چند بار با مسئولان وزارت راه و شهرسازی تماس برقرار شد که متاسفانه هیچ پاسخی از مدیران این وزارتخانه داده نشد، اما برخی منابع آگاه و فعالان مسکن اعلام کردند چینی‌ها در حال حاضر علاقه‌ای برای حضور در بخش مسکن ایران ندارند.

حضور خارجی‌ها در طرح مسکن دولت اجتناب‌ناپذیر است

بیضایی بااشاره به اینکه شرکت‌های داخلی در زمینه صنعتی‌سازی ساخت مسکن به‌هیچ‌عنوان موفق نبوده‌اند، تصریح کرد: باوجود تبلیغاتی که انجام می‌گیرد، صنعتی‌سازی مسکن در ایران پروژه شکست‌خورده‌ای است، زیرا اصولا این کار برای آن انجام می‌شود که اولا هزینه تمام‌شده ساخت مسکن کاهش یابد و دوم اینکه سرعت ساخت بالا رود، اما شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی که در زمینه صنعتی‌سازی مدعی هستند، نه‌تنها این را رعایت نکردند، بلکه ساخت مسکن را بسیار گران‌تر از شیوه سنتی ساخت مسکن با استفاده از مصالح ساختمانی انجام می‌دهند، بنابراین ما به‌هیچ‌عنوان این ظرفیت را نداریم که بخواهیم صنعتی‌سازی مسکن را انجامدهیم.

وی اذعان داشت: همچنین در تمامی سخنان مسئولان وزارت راه و شهرسازی درباره حضور سازندگان ایرانی در طرح قانون جهش تولید مسکن به‌هیچ‌عنوان در راستای ساخت مسکن داخلی به‌صورت صنعتی صحبتی نشده است، چرا که توان این کار در کشور وجود ندارد، همچنین آخرین تکنولوژی ساخت مسکن که در ایران وجود دارد، مربوط به احداث شهرک اکباتان، قبل از انقلاب است و بعد از آن، به‌هیچ‌عنوان تکنولوژی ساخت مسکن جدیدی در کشور تجربه نشده، بنابراین حضور خارجی‌ها در طرح مسکن دولت اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

مشکل مسکن در ایران دلایل مختلفی دارد که باید اصلاح شود و به‌طورمسلم زمان زیادی را می‌طلبد، اما این سوال سال‌ها است که در ذهن کارشناسان وجود دارد که چرا دولت از توان و ظرفیت‌های موجود در بخش مسکن استفاده نمی‌کند و ما باید باوجود انبوه‌سازان، مهندسان و معماران باتجربه و خبره چند وقت یک‌بار به فکر واردات نیرو و تکنولوژی ساخت از کشورهایی نظیر چین و ترکیه بیفتیم؟

گاهی این موضوعات به‌حدی بغرنج می‌شوند که پیشنهادهای عجیب و غریبی نظیر تهاتر نفت و گاز برای ساخت مسکن شنیده می‌شود که کار را بسیار سخت‌تر می‌کند و اهداف اصلی برای نجات بازار مسکن را به‌کلی تغییر می‌دهد. تجربه همکاری با کشوری نظیر چین بارها مطرح‌ شده است و اگر با برنامه‌ریزی و هدفمند انجام نگیرد، جز هدر رفتن زمان و سرمایه‌های کشور، دستاورد دیگری نخواهد داشت.کشور ما مهد معماری و مهندسی است و از این‌رو در جهان می‌توان کمتر کشوری را  پیدا کرد که در آن آثار معماری با این کیفیت و دقت ساخته ‌شده باشد. بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که باید از تمام توان فناوری و دانش داخلی در راستای ساخت مسکن استفاده کنیم و همزمان برای بهبود شرایط اقتصادی گام برداریم تا مشکل بازار مسکن حل شود. اینکه بگوییم کلید حل تولید مسکن کمک گرفتن از دیگر کشورها است، خطا کرده‌ایم و تنها باید با الگوبرداری و تناسب‌سازی با شرایط کشور، موضوع ساخت‌وساز را یک‌بار برای همیشه حل کنیم.