یکی از معادن سنگ مرمریت خراسان رضوی، در دل کوه‌های نزدیکی شهر چناران قرار گرفته است که چندین کارگر به مدت هشت تا ۹ ساعت در روز مشغول استخراج و برش سنگ‌های مرمریت این معدن هستند تا آن را به‌دست کارخانه‌های سنگ‌بری برسانند، زیرا هنوز واحد فرآوری (سنگ‌بری) در کنار این معدن تازه تاسیس پا نگرفته است، لذا پس از اینکه سنگ از معدن استخراج شد، کامیون‌ها آن را بار زده و به واحدهای سنگ بری در «تپه سلام» مشهد منتقل می‌کنند. در واقع معدن مرمریت چناران خراسان رضوی که هنوز چند ماه از آغاز بهره‌برداری آن نمی‌گذرد، از همان ابتدای کار درگیر مشکل ماشین‌آلات شده است و نتوانسته به میزان ظرفیت پیش‌بینی شده، از ذخایر خود بهره‌برداری داشته باشد.

ضعف ماشین‌آلات در معدن و کاهش استخراج

حسین جوادی، بهره‌بردار معدن سنگ مرمریت شهید قاسم سلیمانی درباره نحوه فعالیت این واحد به ایرنا گفت: عملیات اکتشافی برای مرمریت در محدوده این معدن شهریورماه سال گذشته آغاز شد که پس از گذشت چند ماه، گواهی کشف آن توسط اداره کل صنعت، معدن و تجارت در دیماه پارسال صادر شد.

وی اظهارکرد: دریافت گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری نیاز به تاییدیه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی داشت که مقاومت زیادی از سوی این دستگاه اجرایی صورت گرفت تا گواهی کشف صادر شود و سپس با مساعدت خانه معدن موفق به دریافت پروانه بهره‌برداری شدیم.

این فعال معدنی بیان کرد: یکی از اقدامات جدیدی که برای استخراج مرمریت از این معدن انجام دادیم، عملیات حفاری مغزه‌گیری بود که در بین معادن استان خراسان‌رضوی، کاری نو به‌شمار می‌رفت، زیرا معمولا این عملیات برای معادن سنگ‌های تزیینی انجام نمی‌گیرد. بهره‌بردار معدن مرمریت چناران، زمان بهره‌برداری از این معدن را ابتدای امسال ذکر و بیان کرد: استخراج اسمی این معدن باید سالانه ۱۰ هزار تن باشد، اما هم اکنون به دلیل کمبود ماشین‌آلات قادر به استخراج این میزان سنگ از معدن نیستیم.

وی اضافه کرد: با این حال استهلاک ماشین‌آلات معادن زیاد است و از آنجا که ماشین‌آلات دست دوم و کهنه است، شدت استهلاک آنها بیشتر است لذا باید تدبیری برای تامین ماشین‌آلات معدنی در این زمینه اندیشیده شود.

وی بیان کرد: از سوی دیگر ماشین‌آلات با سقف 5سال ساخت وارد ایران می‌شود اما استاندارد سوخت آنها با آنچه در کشورمان مصرف می‌شود، همخوانی ندارد، سوخت ایران یورو ۶ است اما استاندارد سوخت در کشورهای دیگر که مبدا واردات ماشین‌آلات معدنی هستند، با استاندارد سوخت ایران تفاوت دارد لذا در تامین سوخت این ماشین‌آلات با مشکل مواجه هستیم.

بهره بردار معدن مرمریت چناران گفت: بنابر این ما نیاز به تسهیلات ویژه برای واردات ماشین‌آلات به منظور استخراج و باطله برداری هستیم.

به گفته جوادی، مجوز راه‌اندازی واحد فرآوری مرمریت صادر شده و تاییدیه آن نیز از سازمان نظام مهندسی معدن گرفته شده است. هم اینک عمده مرمریت استخراج شده در داخل استان خراسان رضوی مصرف می‌شود اما تلاش می‌کنیم تا با راه‌اندازی واحد فرآوری در کنار معدن، بخشی از تولیدات را نیز صادر کنیم.

مشکلی به نام درصدی شدن محاسبه حقوق معدنی

به گفته بهره بردار معدن مرمریت چناران، پیش از این دولت حقوق معدنی را به صورت تناژ محاسبه و از معدنکار دریافت می‌کرد اما اکنون محاسبه حقوق دولتی به صورت درصدی شده است، به این معنا که درصد از فروش خالص معدن به عنوان حقوق دولتی دریافت می‌شود و اگر معدنکار هیچ برداشتی هم از معدن نداشته باشد، ملزم به پرداخت حقوق دولتی است که این رویه مورد رضایت اغلب معدنکاران نیست.به طور معمول پیش‌بینی درستی از حجم باطله برداری در معادن سنگهای تزئینی نمی‌شود، برآوردهای اولیه با آنچه در زمان برش سنگها انجام می‌شود، تفاوت دارد و حجم باطله‌ها بیش از برآوردها است.

جوادی با اشاره به مشکلات نقدینگی حوزه معدن گفت: اگر بستری فراهم شود که نقدینگی و ماشین‌آلات معدنکار تامین شود، قطعا پرداخت حقوق دولتی بابت فعالیت معدنکار چندان دشوار نیست.بهره‌بردار معدن مرمریت به مشکل باطله‌برداری مرمریت اشاره و بیان کرد: آنچه خطر کار معدنکاری در حوزه سنگ‌های تزیینی را افزایش می‌دهد، موضوع باطله‌برداری است، حجم زیادی از سنگ‌های تزیینی خرده در کنار معدن می‌ریزد که عملا کاربردی ندارد اما برداشت آن برای بهره‌بردار مستلزم هزینه و وقت زیادی است.

جوادی، نسبت باطله برداری در سنگهای تزیینی را ۷۰ به ۳۰ یا ۶۰ به ۴۰ درصد ذکر و اظهار کرد: به طور معمول پیش‌بینی درستی از حجم باطله‌برداری در معادن سنگ‌های تزیینی نمی‌شود، برآوردهای اولیه با آنچه در زمان برش سنگ‌ها انجام می‌شود، تفاوت دارد و معمولا حجم باطله‌ها بیش از برآوردها است.

وی اضافه کرد: برخی راهکارها برای مدیریت باطله‌ها پیشنهاد شده است اما هنوز اقدام عملیاتی در این خصوص در استان خراسان رضوی انجام نگرفته است.

مسئولیت جبران آلودگی‌ها با دولت است

بهره بردار معدن نیز با اشاره به اینکه تلاش کرده است از کارگران بومی برای فعالیت در این معدن بهره بگیرد، گفت: از ۲۰ کارگر فعال ۱۰ نفر از شهرستان چناران و باقی آنان اهل نیشابور و تربت حیدریه هستند و همه آنان زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند.

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر جبران آسیب‌هایی که این معادن بر محیط‌زیست دارند، گفت: تلاش کردیم آلایندگی‌های استخراج مرمریت را به صفر برسانیم، زیرا ۹۰ درصد معادن سنگ ساختمانی به صورت خشک بر کار می‌کنند و آلایندگی زیادی به وجود نمی‌آورند. جوادی اضافه کرد: هزینه آسیبی که به محیط‌زیست از محل معدنکاری وارد می‌شود در قالب حقوق دولتی به دولت پرداخت می‌شود، ما برای این کار به سختی توانستیم از اداره کل منابع طبیعی مجوز بگیریم، لذا کار ما غیرقانونی نیست و بابت آسیب‌های معدنی هزینه پرداخت می‌کنیم.

ضرورت بازنگری در ضوابط مربوط به ماشین‌آلات

استان خراسان به دلیل موقعیت خاص مکانی خود، که محل برخورد پدیده ‏های عمده زمین‌‏شناسی است شرایط متفاوتی دارند و همین امر موجب موقعیت مناسب این استان از نظر ظرفیت و تنوع ذخایر معدنی شده است. منابع عظیم نفت و گاز شمال استان از ذخایر فراوانی برخوردار است.

محمد توکلی ، معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی  با اشاره به اجرا نشدن قوانین در حوزه معدن گفت: حوزه معدن قوانینی مترقی دارد اما عمدتا اجرا نمی‌شود، مشکل اصلی در ضوابط و شیوه نامه‌ها است که یکی از آنها مربوط به واردات ماشین‌آلات حوزه معادن است. تولیدات ماشین‌آلات معدنی در کشور به حدی نیست که نیاز معدن‌کاران را تامین کند، لذا شیوه نامه‌ها و ضوابط واردات ماشین‌آلات باید به نحوی تغییر یابد که منجر به آزادی واردات ماشین‌آلاتی نوی شود که در داخل کشور به حد نیاز نیست.

وی برخی از ضوابط و شیوه نامه‌ها را نیازمند اصلاح دانست و افزود: دولت حدود یکسال است که واردات ماشین‌آلات دست دوم (مستعمل) را به کشور آزاد کرده است اما این آزادی مشروط به آن است که نمونه داخلی نداشته باشد، یعنی تولیدکنندگان داخل کشور مشغول ساخت آن نباشند. توکلی گفت: این در حالی است که تولیدات ماشین‌آلات معدنی در کشور به حدی نیست که نیاز معدن‌کاران را تامین کند، لذا شیوه نامه‌ها و ضوابط واردات ماشین‌آلات باید به نحوی تغییر یابد که منجر به آزادی واردات ماشین‌آلات نوی شود که در داخل کشور به حد نیاز نیست. معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی تاکید کرد: برخی از ماشین‌آلات معدنی دست دوم در کشورهایی مانند امارات یا عمان آنقدر فرسوده شده اند، که دیگر استفاده دوباره از آنها در ایران نمی‌تواند مفید واقع شود. توکلی با این حال آزاد شدن واردات ماشین‌آلات معدنی دست دوم به خراسان رضوی در چند ماه اخیر را در پاره‌ای از موارد جزو اقدامات خوب دولت خواند و گفت: یکی از معادن استان نزدیک به ۲۰۰ ماشین دست دوم وارد کرده است و انصافا این موضوع نیاز بسیاری از معدنکاران استان به ماشین‌آلات را برطرف کرده است.

پیشنهادهایی برای تسهیل تامین ماشین‌آلات معدنی

موضوع تامین ماشین‌آلات معدنی، ضرورتی است که بارها به آن اشاره شده است و این موضوع اخیرا در نشست‌های مختلف تشکل‌های بخش خصوصی بحث و بررسی شده و حتی فعالان اقتصادی پیشنهادهایی هم برای تسهیل این موضوع داده‌اند.

علی‌اکبر لبافی، رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان در این باره گفت: واردات ماشین‌آلات معدنی استیجاری دارای توجیه فنی، مالی و اقتصادی است و در نشست فوق العاده دبیرخانه شورای گفت‌وگوی استان، مصوبات شورا در این ارتباط را برای اجرا، رصد و پیگیری کردیم.

وی اظهارکرد: از آنجا که خرید ماشین‌آلات معدنی نیاز به نقدینگی زیادی دارد و بعضا امکانپذیر نیست، کمیسیون معدن دوره نهم اتاق بازرگانی خراسان رضوی پیشنهاد کرد که طرح واردات ماشین‌آلات اجاره‌ای به ویژه برای معادن کوچک مقیاس به صورت پایلوت در استان اجرایی شود که در نشست روز گذشته، چهارچوب‌ها و ضوابط اجرای کار در ابعاد مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت و تمامی حاضران نشست، اعم از مسوولان شبکه بانکی و دستگاه‌های اجرایی، بر اجرای اصل موضوع و ضرورت انجام آن اتفاق نظر داشتند. لبافی ادامه داد: شبکه بانکی با صدور ضمانت نامه‌های ارزی برای واردات ماشین‌آلات معدنی موافق بود، این موضوع از سوی بانک‌ها قابلیت اجرایی دارد، دوم آنکه فعال معدنی می‌تواند تقاضای واردات ماشین‌آلات را به نظام بانکی ارائه کند و پس از بررسی‌های لازم در نهایت صدور مجوز و پرداخت تسهیلات انجام شود. وی اظهارکرد: سومین پیشنهاد این بود که شرکت‌های بزرگ معدنی که دارای گردش نقدینگی هستند، در صورت تمایل می‌توانند متولی واردات شوند و ماشین‌آلات معدنی اجاره‌ای را در اختیار معادن کوچک قرار دهند. به بیان دیگر، شرکت‌های بزرگ معدنی با شبکه بانکی وارد عقد قرارداد می‌شوند تا بتوانند ماشین‌آلات را وارد کرده و آن را در اختیار معادن کوچک مقیاس قرار دهند. در واقع، پیشنهاد شبکه بانکی آن بود که شرکت‌های بزرگ معدنی جایگزین کنسرسیوم معدنی شوند. به گفته لبافی، پیش‌بینی می‌شود حدود ۳۰۰ دستگاه ماشین‌آلات سنگین را بتوان در صورت کمک شبکه بانکی استان خراسان رضوی و رفع موانع مطرح شده و صدور مجوز، از طریق اجاره تامین کرد که به طور میانگین هر یک از این ماشین‌آلات با سقف اجاره دوساله در مراحل تمدید، به ۲ میلیارد تومان تسهیلات بانکی نیاز دارد.

سخن پایانی

معادن خراسان رضوی ۲.۹ درصد از کل مساحت استان را تشکیل می‌دهند که شاخص‌ترین معادن استان، سنگ‌آهن خواف است که جزو ۱۰ معدن بزرگ سنگ آهن دنیا و بزرگترین معدن سنگ آهن ایران شناخته می‌شود. ذخایر مس در شهرستان‌های بردسکن و سبزوار، خاک‌های صنعتی در شهرستان‌های گناباد و تربت‌حیدریه، کرومیت در شهرستان‌های نیشابور، سبزوار و فریمان و سنگ‌های تزیینی به صورت پراکنده در نقاط مختلف استان از بهترین ذخایر معدنی خراسان رضوی است.