علم بهتر است یا ثروت؟
امروزه اهمیت و ضرورت کسب علم و فناوری و نقش آن در ارتقای موقعیت فرد و افزایش اقتدار کشورها در جامعه جهانی بر کسی پوشیده نیست، اما لازمه گسترش دانش و فناوری، وجود امکانات و شرایطی است که گاه از توان افراد خارج بوده و تامین عادلانه آن مداخله دولت‌ها را می‌طلبد، از این‌رو کشورهای مختلف به فراخور شرایط به وضع مقرراتی پرداخته‌اند تا زمینه‌ها و تجهیزات لازم آموزش را فراهم کنند.
با آغاز ماه مهر و شروع مدارس، خانواده‌ها در تکاپوی انتخاب یک مدرسه مناسب برای فرزندان خود هستند. شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه، بیشتر خانواده‌ها را مجبور می‌کند تا فرزندان خود را در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند که نسبت به سایر مدارس، هزینه کمتری دارند، البته گزارش‌هایی از مدارس دولتی به‌گوش می‌رسد که برای ثبت‌نام، از خانواده‌ها مبالغی را دریافت می‌کنند. این در حالی است که برخی معتقدند در مدارس دولتی، خیلی از امکانات آموزشی و خارج از برنامه مدارس غیرانتفاعی وجود ندارد، به‌همین دلیل گفته می‌شود کسانی که در این مدارس تحصیل می‌کنند، نمی‌توانند با سایرین رقابت کنند. این سوال پیش می‌آید که چرا امکانات آموزشی در تمامی مدارس یکسان نیست؟ یک ضرب‌المثل معروف شاید در این جا کاربرد داشته باشد که «هرچقدر پول بدی، همون اندازه آش می‌خوری».
صمت در این گزارش به بررسی نرخ شهریه در مدارس دولتی و غیردولتی، همچنین کیفیت آموزش و امکاناتی که در مدارس غیرانتفاعی برای دریافت مبالغ بیشتر وجود دارد، پرداخته است.
هزینه آموزش در قانون اساسی
مدارس دولتی، مدارسی هستند که هزینه‌های آن توسط دولت تامین می‌شود و دانش‌آموزان تنها مبلغی را که پرداخت می‌کنند، هزینه کتاب است، اما در بسیاری از مدارس دولتی دیده شده که در ازای ثبت‌نام، مبلغی را دریافت می‌کنند، در حالی که در اصل سوم قانون اساسی آمده است: «آموزش و پرورش موظف است، آموزش را برای دانش‌آموزان تا دوره متوسطه رایگان کند». در متن این قانون آمده است: «از آنجا که برقراری عدالت اجتماعی و به‌تبع آن گسترش عادلانه علم و دانش، از مهم‌ترین اهداف انقلاب و مطالبه‌ای اجتماعی بود، اصل سوم قانون اساسی دولت را موظف دانست که همه امکانات خود را در مورد آموزش و پرورش رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعلیم آموزش عالی به کار برد. اصل سی‌ام قانون نیز به‌صراحت اعلام نمود، دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خود کفایی کشور به‌صورت رایگان گسترش دهد. مضمون این اصل در ماده ۱۰۴ منشور حقوق شهروندی نیز تکرار گردیده است».
دست غیردولتی‌ها برای شهریه نجومی باز است
شواهد حاکی بر آن است که هزینه آموزش در کشور، نه‌تنها رایگان نیست، بلکه در بسیاری از مدارس، بسیار سرسام‌آور است. با ظهور مدارس غیردولتی (غیرانتفاعی) هزینه تحصیل بسیار بالا رفته و شهریه‌های چند ۱۰ میلیونی مدارس غیرانتفاعی گاه از حداکثر شهریه مصوب درج‌شده در «سایت مشارکت‌ها» متعلق به سازمان مدارس دولتی بسیار بیشتر است، این میزان اختلاف در مواردی آنقدر چشمگیر است که جای سوال و تعجب
دارد.
برخی والدین معتقدند شاید امکاناتی که این مدارس در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند، اهمیتی در راستای تعلیم و تربیت نداشته باشد، اما یکی از روش‌هایی است که بتوانند پول زیادی به‌جیب بزنند. ساخت سینما، باشگاه بدنسازی یا استخر، در بیشتر مدارس غیرانتفاعی، سبب شده تا مبلغ شهریه تا حد سرسام‌آوری بالا رود.
حتی اگر در نظام آموزشی ایران، شهریه مدارس را بپذیریم، مسئولان بر نظام‌مند بودن رعایت سقف و کف این شهریه تاکید دارند.
چنانچه رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی وزارت آموزش‌وپرورش، با تایید میزان قانونی افزایش شهریه مدارس غیردولتی، سقف و کف شهریه دریافتی مصوب در 3 دوره ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم را اعلام کرد. به‌گفته محمودزاده امسال «درصد افزایش» برای شهریه مدارس اعلام نکردیم، بلکه شهریه هر مدرسه متناسب با عملکردش افزایش پیدا کرده است، به‌طبع اگر عملکرد مدرسه‌ای در ایجاد زمینه‌های سخت‌افزاری، امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی مناسب باشد، مشمول افزایش بیشتری شده است.
وی افزود: کمترین شهریه مصوب ثابت ۴ میلیون تومان و بیشترین شهریه ۳۵ میلیون تومان تعیین شد که در سامانه مشارکت‌ها برای هر مدرسه مشخص شده است. سقف شهریه مصوب برای دوره متوسطه دوم، ۳۴ میلیون تومان، برای دوره متوسطه اول، ۳۳ میلیون تومان و برای دوره ابتدایی ۲۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. این ارقام در حالی عنوان می‌شود که به‌گفته محمودزاده شهریه‌ای بالاتر از رقم اعلام‌شده نخواهیم داشت، هرچند به‌گفته این مقام مسئول، شهریه اعلامی، شهریه ثابت است که امکان افزایش دارد، البته این افزایش برای «فوق‌برنامه‌ها» باید از شورای نظارت منطقه و استان تاییدیه گرفته و مصوبه انجمن اولیا و مربیان مدرسه را نیز داشته باشد؛ هزینه‌هایی چون ایاب و ذهاب، تغذیه و لباس فرم جزو شهریه ثابت مدارس نیست. به‌گفته بسیاری از کارشناسان و اولیای دانش‌آموزان، تصویب چنین مصوباتی در عمل دست مدارس غیردولتی را برای دریافت شهریه‌های نجومی باز می‌گذارد.
حرفهای خوش آب و رنگ پولساز
در این میان، مدارسی وجود دارند که اسم آنها بر سر زبان افتاده و به‌همین دلیل شهریه بیشتری دریافت می‌کنند. می‌گویند چون ما یکی از بهترین مدارس تهران هستیم، به‌همین سبب میزان مطالبی که آموزش داده می‌شود، از کیفیت بالاتری برخوردار است و قول قبولی با رتبه بالا در کنکور را به والدین می‌دهند. در بیشتر این مواقع، والدین فریب این حرفهای خوش آب و رنگ را می‌خورند و مبلغ اعلامی توسط مدیر مدرسه را پرداخت می‌کنند. این روند در حالی در کلانشهرهای ایران رایج شده که هنوز هم چیزی به نام مدارس غیرانتفاعی در بسیاری از شهرهای کوچک وجود ندارد. شرایط مناطق محروم نیز به شکل گذشته است و حتی بسیاری از این مناطق از ساده‌ترین امکانات به نام «کلاس درس» نیز محروم هستند. براساس اصل سوم قانون اساسی، آموزش باید رایگان باشد و مدارس نباید هیچ مبلغی در این‌باره دریافت کنند،به‌ویژه مدارس دولتی که از اساس دولت باید تمام هزینه‌های آن را پرداخت کند و دانش‌آموز الزام پرداخت هیچ مبلغی را تحت‌عنوان شهریه ندارد، اما به‌راستی آیا دریافت هرگونه مبلغ برای ثبت‌نام در مدارس دولتی قانونی انجام می‌شود؟ این تنها یک روی سکه آموزش است؛ به‌دلیل پر شدن ظرفیت مدارس دولتی گاهی والدین چاره‌ای جز ثبت‌نام فرزندان در مدارس غیردولتی ندارند، در این صورت باید عطای تحصیل را به لقایش بخشید یا تن به پرداخت هزینه‌های سنگین داد. پرس‌وجوی محله‌ای و منطقه‌ای خبرنگار صمت از مدارس غیرانتفاعی تهران نتایج جالبی به‌همراه دارد؛ مدرسه‌ای معروف در اتوبان ستاری، همان مقطع پنجم و ششم ابتدایی، شهریه‌ای که امسال برای خانواده‌ها تعیین کرده است، ۳۱ میلیون تومان است. به‌گفته یکی از اولیا، مبلغ را در چند قسط به یک شماره حساب واریز می‌کنند. «پارسال شهریه مدرسه ۲۴ میلیون تومان بود و امسال ۳۱ میلیون تومان». مدارس غیرانتفاعی درجه‌بندی دارند؛ درباره برخی مدارس که برند شده‌اند و به‌صورت چند شعبه‌ای فعالیت می‌کنند، گفته می‌شود درصدی از شهریه بابت شهرت و محبوبیت برند مدرسه دریافت می‌شود. یکی از مدارس مشهور شمال تهران برای پیش‌دبستانی دوم یعنی مقطعی که بچه‌های 5 ساله و قبل از رسیدن به پیش‌دبستانی اصلی می‌روند، 75میلیون تومان شهریه می‌گیرد. این مدرسه سبک بسیار عجیب‌وغریبی دارد که در این چارچوب، شهریه‌های نجومی برای خانواده‌ها تعیین شده و در بسیاری از موارد با کمال میل هم پرداخت می‌شود.
در میان اخبار
مسئله اخذ شهریه‌های مازاد از دانش‌آموزان مدارس غیرانتفاعی همواره خبرساز بوده، اما مسئولان گاه آن را کامل رد کرده‌اند و گاه با پذیرش وجود این تخلف، قول داده‌اند که با متخلفان برخورد کنند.
سرویس مدرسه چقدر هزینه دارد؟
سرویس مدرسه از مهم‌ترین نیازهای دانش‌آموزان است، به‌ویژه در مقطع دبستان. خانواده‌هایی که شاغل هستند و زمان کافی برای رساندن فرزندان به مدرسه ندارند، مجبور هستند از سرویس مدارس استفاده کنند. مدت زیادی تا زنگ آغاز سال تحصیلی باقی نمانده و در این فرصت کوتاه باید ساماندهی سرویس مدارس به‌سرانجام برسد، اما هر دانش‌آموز باید چه مقدار هزینه برای استفاده از سرویس پرداخت کند؟
رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران، در ارتباط با ساماندهی سرویس مدارس و اینکه چه عواملی بر نرخ آنها تاثیرگذار است، گفت: باتوجه به اینکه نرخ کرایه‌های حمل‌ونقل عمومی ۲۵ درصد زیاد شده ، نرخ کرایه سرویس مدارس هم افزایش یافته است و جدول چگونگی محاسبه تعرفه سرویس مدارس، قبل از بازگشایی از طریق رسانه‌های جمعی در دسترس شهروندان قرار خواهد گرفت. سیدجعفر تشکری‌هاشمی با استناد به آخرین مصوبه‌های شورای شهر با اعلام اینکه تعرفه نرخ کرایه سرویس‌های مدارس برمبنای چند متغیر تعیین می‌شود، افزود: این متغیرها به مولفه‌هایی چون منطقه‌ای که منزل و مدرسه دانش‌آموز در آنها قرار دارد، مسافت منزل تا مدرسه، نوع وسیله نقلیه‌ای که برای سرویس مورداستفاده قرار می‌گیرد و تعداد سرنشینان هر سرویس که در تعیین نرخ نهایی کرایه سرویس‌های مدارس موثر هستند، بستگی دارد. وی در ادامه افزود: تاکید شورای اسلامی شهر تهران، نظارت بیشتر و بهتر بر ایمنی و سلامت خودروهایی است که برای سرویس‌های مدارس، از آنها استفاده می‌شود و همچنین احراز صلاحیت‌های اخلاقی و حرفهای رانندگانی که در این سرویس‌ها به‌کار گرفته می‌شوند. تشکری‌هاشمی ادامه داد: همراهی سازمان آموزش و پرورش با سازمان تاکسیرانی، در فرآیند انتخاب دقیق رانندگان واجد شرایط و در ادامه، نظارت کامل بر عملکرد آنها بسیار موثر است. رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر، گفت، پیش‌بینی ما این است که نرخ کرایه سرویس‌های مدارس، در سال جدید تحصیلی بین ۳ تا ۹ میلیون تومان متغیر باشد.
هزینه بالا برای کلاس کنکور
بعد از پرداخت هزینه‌های بالا تا پایان دوران متوسطه، نوبت به کلاس‌های کنکور می‌رسد. فضای پررقابت کنکور و تعداد زیاد داوطلبان، باعث شده بسیاری از افراد سودجو به فکر پا گذاشتن در مشاوره تلفنی کنکور بیفتند و با دریافت هزینه‌های بالا، مشاوره‌های غیرتخصصی به دانش‌آموزان ارائه دهند. این مشاوران سطح دانش‌آموز برای شروع کلاس کنکور را بررسی می‌کنند.
برگزارکننده این کلاس‌ها، خود را دارای سابقه بالا معرفی می‌کنند و فیلم‌هایی را می‌سازند که رتبه‌برترهای کنکور از این کلاس‌ها استفاده کرده‌اند. با این ترفند، هزینه‌های بیشتری را دریافت می‌کنند. ارائه مشاوره غیرتخصصی، استفاده از اساتید غیرحرفه‌ای و بیان مطالب غیراصولی، برای خالی کردن جیب خانواده‌های نگرانی است که آینده فرزندان‌شان بسیار اهمیت دارد.
هر چند نمی‌توان همه را با یک نگاه سنجید؛ بسیاری از کلاس‌ها نیز هستند که آموزش اصولی و دبیران باتجربه دارند. هزینه ثبت‌نام در این کلاس‌ها برای یک دوره ۳ ماهه مبلغی بالای ۲۰ میلیون تومان است.
سخن پایانی
داستان آموزش تنها در همین مقاطع تحصیلی تمام نمی‌شود و با وارد شدن به دانشگاه، هزینه‌های چند برابری به خانواده‌ها یا حتی خود دانشجو تحمیل می‌شود، اما با پدید آمدن کرونا، شیوه‌ای جدید از آموزش در نظام آموزشی مطرح شد؛ کلاس‌هایی که به‌صورت مجازی برگزار شدند. با فراگیری کرونا و تعطیلی مدارس، آموزش غیرحضوری آغاز شد و مدارس حق این را داشتند که فقط شهریه ثابت را دریافت کنند. با این حال، مدارسی وجود داشتند که حتی در این ایام، اقدام به اخذ مبالغی بیشتر کردند و گویا کسی هم پاسخگو نبود. باتوجه به اینکه کشور در شرایط بحرانی قرار داشت و آموزش یک امر مهم محسوب می‌شد، چرا کسی به فکر آموزش رایگان در این دوره نبود؟ در قدم اول وزارت آموزش و پرورش به‌عنوان متولی این امر باید فکری در این‌باره می‌کرد تا آموزش در فضای مجازی کامل رایگان باشد؛ اما قدم بعد را باید مدارس برمی‌داشتند. حداقل کاری که از دست‌شان برمی‌آمد، این بود که در این ایام، هیچ شهریه‌ای از دانش‌آموزان دریافت نکنند.
