اقتصاد ایران به‌دنبال سال‌ها تحریم با چالش‌های جدی مواجه شده است؛ مشکلاتی که تداوم فعالیت صنایع را با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند. در چنین فضایی، کارآفرینی از اهمیت به‌مراتب بیشتری برخوردار است، هرچند در عمل ایجاد کسب‌وکار تازه یا کارآفرینی با ریسک به‌مراتب بالایی همراه است و هر فعال صنعتی به‌سمت آن نمی‌رود. به‌اعتقاد کارشناسان، یکی از راهکارهای برون‌رفت از وضعیت کنونی اقتصادی، تحقق اقتصاد مقاومتی و نیل به خوداتکایی مطلوب، تقویت و توسعه فعالیت‌های کارآفرینانه است که باید بیش از هر زمان دیگر با فوریت موردتوجه قرار گیرد و برای آن برنامه‌ریزی شود. کارآفرینی زمینه‌ساز ایجاد موقعیت‌های شغلی پایدار است و باید به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های اقتصادی و حتی اجتماعی موردتوجه قرار گیرد و در حوزه‌های مختلف از جمله در بخش معدن و صنایع وابسته به آن دنبال ‌شود و زمینه افزایش رفاه و بهبود وضعیت زندگی مردم را فراهم ‌کند و بهره‌گیری از ظرفیت‌های معدنی به‌منزله ایجاد کسب‌وکاری جدید است. با این‌ وجود، سیاست‌گذاری‌های اشتباه دولتمردان در طول سال‌های گذشته مانع بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها شده است. برای بهبود شرایط یادشده، انتظار می‌رود راهکارهای متعددی برای حمایت از صنایع در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن تصویب شود تا در آینده نزدیک، شاهد درخشش این بخش باشیم. علاوه بر این، باید سازکارهای تعریف‌شده در برنامه‌های توسعه‌ای، سیاست‌های کلان حاکم بر اقتصاد و همچنین جریان تصویب بودجه سالانه نیز، حامی تداوم تولید در بخش‌های مختلف تولید و صنعت باشد تا چالش‌های این بخش مرتفع شود.

فرصتی برای شناساندن حرکت شتابان کارآفرینی

هفته جهانی کارآفرینی (GEW) بزرگ‌ترین رویداد هماهنگ برای ترویج و ترفیع کارآفرینی در جهان است که هر سال در ماه نوامبر برگزار می‌شود. در این رویداد هماهنگ، با تشویق افراد تلاش می‌شود تا نسل جدیدی از کارآفرینان به راه‌اندازی کسب‌وکار فکر کرده و کسب‌وکار شخصی خود را آغاز کنند. عقیده بسیاری بر این است که این کمپین عظیم جهانی می‌تواند باعث ترفیع جایگاه کارآفرینی در اذهان و افکار و مشوقی برای راه‌اندازی کسب‌وکار توسط عموم جامعه شود. رویداد هفته جهانی کارآفرینی، مراسمی برای ارج نهادن به نوآوران و خالقان اشتغال است. کسانی که ایده‌های خود را حیات بخشیدند و کسب‌وکاری را پایه‌گذاری کردند و باعث رشد اقتصادی در کشور خود و توسعه رفاه انسانی شدند.

آنچه در اذهان عمومی به‌عنوان کارآفرینی ثبت شده، ایجاد اشتغال برای خود و دیگران است و از این حیث، صاحبان واحدهای تولیدی، اصناف و شرکت‌های خصوصی، کارآفرین تلقی می‌شوند. بر این اساس، کشور ما کمبودی از بابت فعالیت‌های کارآفرینانه ندارد. هفته کارآفرینی فرصتی است که میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا متوجه حرکت شتابان کارآفرینی شوند. به این ترتیب، ایده‌های جدید برای تولید بهتر باصرفه‌تر و ایجاد مشاغل جدید در قالب جنگ استعدادها مبتنی بر خلاقیت و نوآوری دانش به‌صورت نظام‌مند شکل می‌گیرد.باوجود اهمیت و اثرگذاری کارآفرینی در بهبود شرایط اقتصادی، این مهم در ایران موردتوجه نیست یا به‌بیان دیگر، قوانین و مقررات چالش‌های بسیاری را در مسیر فعالیت کارآفرینان ایجاد می‌کند. در همین حال، موانع قانونی و به‌روز نبودن مقررات، مشکلات ساختاری اقتصاد، افول کسب‌وکارهای قدیمی، ضعف در فناوری و حمایت از ایده‌های نو در فضای کسب‌وکار، فعالیت کارآفرینانه را تاحدی دشوار کرده که می‌توان کارآفرینی را در چنین شرایطی، نوعی جهاد قلمداد کرد که پیشبرد آن نیازمند نبردی نظام‌مند است.

ظرفیت‌های معدنی، بستر اشتغالزایی

محمد حیدرزاده، فعال صنعت سرب و روی در گفت‌وگو با صمت و در پاسخ به سوالی مبنی بر نقش و جایگاه معدن و صنایع‌معدنی در کارآفرینی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید پایدار گفت: معدن آغازگر بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی است. بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی، امکان ایجاد حدود ۵۰ حیطه کسب‌وکار و جایگاه شغلی را فراهم می‌کند که از جمله آنها می‌توان به حمل‌ونقل، خردایش، تغلیظ، تولید محصولات فلزی، تجارت، بیمه و..... اشاره کرد. در واقع، بهره‌برداری از این ذخایر زمینه ارزش‌آفرینی قابل‌توجهی را فراهم می‌کند. مواد معدنی سال‌ها در دل خاک جا گرفته‌اند، استخراج و فرآوری این ذخایر زمینه کارآفرینی گسترده، ایجاد موقعیت‌های شغلی متعدد و به‌دنبال آن ارزش‌آفرینی را فراهم می‌کند.

این فعال صنایع‌معدنی افزود: معدن نخستین حلقه در زنجیره تولید است، بنابراین محصول تولیدشده در این حلقه در ادامه زنجیره مصرف قرار می‌گیرد و باید اذعان کرد نتیجه مثبت و قابل‌قبولی بر روند تولید دارد، درهمین‌حال تاثیر قابل‌توجهی بر اشتغالزایی و کارآفرینی دارد.

حیدرزاده در ادامه گفت: کشور ما از ذخایر قابل‌توجه معدنی برخوردار است، منابعی که تاکنون از بخش قابل‌توجه آن بهره‌برداری نشده است. در این میان گاهی شاهد هستیم که فعالان معدن و صنایع‌معدنی درصدد بهره‌گیری از این ذخایر با هدف توسعه کسب‌وکار خود برمی‌آیند، اما با چالش‌های جدی در مسیر اجرای آن روبه‌رو می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، سازمان محیط‌زیست یا منابع‌طبیعی موانع جدی در مسیر کسب‌وکارهای معدنی ایجاد می‌کنند. این موانع همچون سدی در مقابل کارآفرینی، توسعه، تولید و به‌دنبال آن، اشتغالزایی قرار گرفته‌اند. در چنین شرایطی، مدیران‌ارشد باید اولویت میان توسعه کسب‌وکارهای معدنی و صنایع وابسته به آن و محیط‌زیست را انتخاب کنند. این انتخاب و دیدگاه‌های متفاوتی که درباره آن وجود دارد، در طول سال‌های گذشته شروع فعالیت‌های جدید معدنی را بسیار دشوار کرده است.

وی افزود: بررسی تجربه جهانی حکایت از آن دارد که کشورهای توسعه‌یافته، ابتدا رونق تولید، درآمدزایی و ایجاد کسب‌وکارهای تازه را هدف قرار داده‌اند؛ در ادامه نیز، برای حفاظت از محیط‌زیست قدم‌های مثبتی برداشته‌اند. اما در کشور ما قبل از اینکه اثرات یک فعالیت معدنکاری بر محیط‌زیست بررسی شود، سازمان‌ها و نهادهای مربوطه از صدور هر نوع مجوزی برای آغاز یک کسب‌وکار جدید خودداری می‌کنند. چراکه به‌صورت پیش‌فرض اعتقاد دارند، هر نوع فعالیت معدنی یا فرآوری به‌منزله وارد آوردن خطرات جدی برای طبیعت است. این تفکرات در طول سال‌های گذشته زمینه معطل شدن سرمایه‌های قابل‌توجهی را فراهم کرده، تولید را به تعویق انداخته، نرخ بیکاری را از افزایش داده و از سهم معدن و صنایع‌معدنی در تولید ناخالص داخلی کاسته است.

این فعال صنعت سرب و روی گفت: رفع موانع یادشده در مسیر کارآفرینان بخش معدن و صنایع وابسته به آنها ضروری به‌نظر می‌رسد. رفع این چالش‌ها قدم نخست برای شروع کسب‌وکاری تازه در حوزه معدن و صنایع‌معدنی است. به‌علاوه آنکه، می‌توان با برآوردی میان هزینه و منفعت یک کار، راه‌حلی صحیح اتخاذ کرد. تجربه آغاز به‌کار فعالیت‌های معدنی و احداث واحدهای فرآوری، حکایت از ایجاد تحول و بهبود در زندگی مردم محلی آن منطقه دارد. در سایه بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها و شروع کسب‌وکارهای تازه، بسیاری از مردم منطقه مشغول به‌کار می‌شوند و رفاه عمومی بهبود می‌یابد.

حیدرزاده در پایان گفت: البته جدای از سیاست‌های دولتی که پیش‌تر از آنها به‌عنوان سدی در مسیر کارآفرینی در بخش معدن و صنایع‌معدنی نام‌برده شد، باید تاکید کرد که گاهی وجود معارضان محلی نیز، ادامه فعالیت را دشوار می‌کند. در واقع کشاورزان، مالکان و محلی‌هایی که اعتقاد دارند فعالیت‌های معدنی و بهره‌گیری از این ذخایر زمینه وارد آمدن آسیب را به محل زندگی آنان وارد می‌کند، با این بهانه مانع اجرای توسعه این دست فعالیت‌ها می‌شوند. برخورد قانونی و اصولی با این معارضان، ضروری و لازمه بهره‌مندی از ظرفیت‌های یادشده است.

فولاد و ظرفیت‌های کارآفرینی در آن

علی‌محمد زمانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت گفت: فولاد در رده صنایع مادر قرار دارد. زنجیره فولاد از معدن آغاز می‌شود و تا تولید محصول نهایی ادامه پیدا می‌کند. محصولات فولادی در صنایع ساخت‌وساز، خودروسازی، لوازم‌خانگی و.... کاربرد گسترده‌ای دارند؛ بنابراین باید اقرار کرد که تداوم تولید در این زنجیره و توسعه آن به‌منزله کارآفرینی در سطح گسترده و ایجاد موقعیت‌های شغلی متعدد است. تکمیل زنجیره تولید فولاد به‌منزله افزایش توسعه اقتصادی و در همین حال اشتغالزایی هرچه بیشتر در این زنجیره است. وی افزود: علاوه بر سهمی که این زنجیره در کارآفرینی و به‌دنبال آن، اشتغالزایی مستقیم ایفا می‌کند، نقشی اثرگذار در تداوم تولید در صنایع تکمیلی همچون خودروسازی، ساخت‌وساز و.... دارد و از این منظر نیز، زمینه توسعه کسب‌وکارهای مختلف را فراهم می‌کند. زمانی خاطرنشان کرد: باوجود شعارهایی که در راستای حمایت از کارآفرینی، تولید و آغاز به کار کسب‌وکارهای جدید سر داده می‌شود، اما در عمل شاهد هستیم که سیاست‌گذاری‌های دولتی‌ها، زمینه اخلال در روند تولید و کارآفرینی را فراهم می‌کند. این اخلال تنها بر عملکرد این زنجیره اثرگذار نیست، بلکه شاهد تداوم آثار آن تا حلقه‌های انتهایی و حتی در محصولات نهایی نیز خواهیم بود. زمانی گفت: چنانچه اصول اقتصادی بر سیاست‌های کشور حاکم شود، چالش‌های یادشده برطرف می‌شوند. بدین‌ترتیب از یک‌سو، منافع زنجیره تولید و اقتصاد به هدر نمی‌رود. از سوی دیگر نیز، شاهد کاهش رانت‌های کنونی حاکم بر روند تولید کشور خواهیم بود. وی راهکار صحیح برای بهبود تداوم تولید و رونق یافتن کارآفرینی در این زنجیره را اعتماد به مکانیسم‌های بازار دانست و گفت: از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود که کشف نرخ را به عرضه و تقاضا بسپارند و قیمت‌گذاری دستوری را متوقف کنند تا بدین‌ترتیب شاهد رشد و توسعه صنایع باشیم. این دست اقدامات زمینه را برای شروع به کار صنعتگران جدید فراهم می‌کند و در همین حال، امکان حمایت از مصرف‌کنندگان در حلقه‌های بعدی فراهم می‌شود.

سخن پایانی

در دنیای کنونی، توسعه کارآفرینی به یکی از استراتژی‌های مهم و اساسی کشورهای پیشرفته و همچنین در حال توسعه بدل شده است. بر همین اساس نیز، هر ساله شاخص‌های کارآفرینی در کشورهای مختلف سطح جهانی ارزیابی می‌شوند. کارآفرینی از موضوعات مهم و موردبحث در سال‌های اخیر است. رشد جمعیت جوان و جویای کار اهمیت این مفهوم را در سال‌های گذشته بیشتر کرده است. حال چنانچه این مفهوم در کنار ظرفیت‌های معدنی کشور قرار گیرد، امکانی برای توسعه صنعتی، ایجاد کسب‌وکارهای جدید، تولید و اشتغالزایی فراهم می‌شود. ازاین‌رو انتظار می‌رود توجه به این مفهوم در کنار صنایع‌معدنی، زمینه توسعه اقتصادی را فراهم کند. کارآفرینی به ۲ شیوه ممکن می‌شود؛ در شیوه نخست، کارآفرینان به ابداع و خلق روش جدید یا هر نوع نوآوری می‌پردازند. در شیوه دوم، کارآفرینان از نوآوری دیگران بهره می‌گیرند و کسب‌وکاری را راه‌اندازی می‌کنند. در بخش معدن و صنایع‌معدنی، امکان کارآفرینی به هر ۲ شیوه وجود دارد. در واقع این بخش، از ظرفیت بالایی برای ایجاد کسب‌وکارهای مختلف برخوردار است. امید می‌رود با رفع مشکلات حاکم بر اقتصاد، دریچه‌ای به روی سرمایه‌گذاران و کارآفرینان گشوده و کاستی‌های این حوزه مرتفع شود.