در چنین شرایطی بروز چالش‌های اجتماعی و اقتصادی، بسیاری از جوانان کشور را به مهاجرت به کشورهای دیگر به‌خصوص سرزمین‌های توسعه‌یافته ترغیب کرده است. موج مهاجرت کشور ما را در آینده با چالش اساسی در نبود نیروی کار متخصص روبرو می‌کند. این موج مهاجرت تنها به افراد ختم نمی‌شود، بلکه سرمایه‌های کشور را هم نشانه گرفته است. بدین ترتیب امکان توسعه عملکردی صنایع به‌شدت محدود می‌شود.

خطر بالقوه در کمین اقتصاد

آنوش رحام فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مهاجرت در ۳ بخش خروج تکنسین‌ها، نیروهای فنی و مهندسی و نخبگان و همچنین مهاجرت صاحبان سرمایه مطرح است. بسیاری از کشورها هزینه‌های کلانی را به جذب نخبگان و متخصصان صنعتی اختصاص می‌دهند. در چنین شرایطی اقتصاد این کشورها که از ورود نخبگان حمایت می‌کنند به سمت پویایی پیش می‌رود.

وی افزود: بر همین اساس نیز بسیاری از کشورها با هدف پویایی هرچه بیشتر اقتصاد خود، جذب نخبگان، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را جزو اهداف خود تعریف کرده‌اند. بدین منظور نیز بستر فعالیت و احداث صنایع و همچنین اشتغال‌آفرینی را در کشور خود تسهیل می‌کنند. با توجه به اهمیت و اثرگذاری جذب نخبگان، کشورهای همسایه در سال‌های اخیر اقدام به جذب سرمایه‌گذار کرده‌اند. کشورهای ترکیه، گرجستان، دبی، عمارات و ... در این سال‌ها اقدامات گسترده‌ای را برای جذب مهاجران ویژه و نخبه اجرایی کرده‌اند. این کشورها هم‌زمان با جذب مهاجران از ورود سرمایه و صاحبان سرمایه نیز استقبال می‌کنند.

وی گفت: حجم اساسی مهاجرت در بخش معدن و صنایع معدنی به افراد تکنسین اختصاص دارد. نیروهای فعال در رده‌های بالای مهندسی، عموماً از شرایط کاری و دستمزدی بهتری برخوردار هستند و همین موضوع از انگیزه آنان برای مهاجرت می‌کاهد. بااین‌وجود ضعف‌های موجود در نظام کاری و نبود ثبات شغلی و اطمینان حرفه‌ای از آینده، از دلایل اصلی خروج نیروی کار از کشور به شمار می‌رود. افزایش موج مهاجرت متخصصان به‌منزله بروز چالش‌های جدی در آینده عملکردی صنایع خواهد بود.

رحام تاکید کرد: باوجودی که ایران در طول سال‌های اخیر تحریم بوده و موانع جدی در مسیر تعاملات بین‌المللی ما با سایر کشورها ایجادشده، بسیاری از کشورها از جذب سرمایه‌گذاران ایرانی استقبال می‌کنند. تاجاییکه حتی در سال‌های اخیر فرآیند جذب سرمایه به کشورهای همچون عمارت که در گذشته مقررات سخت‌گیرانه‌ای داشته‌اند، به‌شدت ساده شده است.

وی افزود: قرن جدید، دوران قدرت سرمایه و کارآفرینی است. بزرگ‌ترین کارآفرینان از بستر تسهیل فضای کسب‌وکار متولدشده و رشد کرده‌اند. تسهیل فضای کسب‌وکار در بستری عاقلانه و عادلانه، به بهبود عملکردی افراد منجر می‌شود. بنابراین بسیاری از کشورها با تسهیل مقررات و قوانین، سرمایه‌ها را به سمت تولید هدایت می‌کنند. بااین‌وجود در ایران هیچ راهکار عملیاتی برای حمایت از نیروهای کار متخصص و سرمایه وجود ندارد. متاسفانه حتی قانون حمایت از فضای کسب‌وکار نیز کارایی لازم را ندارد و به‌دقت اجرایی نمی‌شود. در چنین شرایطی تولیدکنندگان در مقایسه با تجار، با مشکلات به‌مراتب قابل توجه‌تری روبرو هستند. در همین حال نگاه بسته و اقتصاد دستوری و دولتی موجب شده که روند مهاجرت از کشور افزایش یابد.

رحام در ادامه تاکید کرد: البته در موارد متعددی شاهد هستیم که بسیاری از صاحبان سرمایه اقدام به تعطیلی کسب‌وکار خود در ایران نمی‌کنند، بلکه بخشی از سرمایه خود را به سایر کشورها منتقل می‌کنند. این در حالی است که جذب همین سرمایه در کشور می‌تواند به توسعه عملکردی صنایع و رشد اشتغالزایی منتهی شود. بنابراین باید اعتراف کرد که کشور از مزیت‌های ناشی از جذب سرمایه‌های یادشده، بی‌بهره خواهد شد. تنها امکان تجارت و سودآوری برای صاحبان سرمایه در کشورهای خارجی فراهم می‌شود.

معدن در تیررس مهاجرت

حسن حسینقلی فعال بخش معدن و صنایع معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مهاجرت عبارت است از جابه‌جایی مردم از مکانی به مکانی دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد، مهاجرت می‌کنند. فرآیند مهاجرت موضوع پیچیده‌ای است که حجم و رشد جمعیت، ساخت و توزیع جمعیت و همچنین شرایط اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این فعال بخش معدن و صنایع معدنی افزود: در طول سال‌های گذشته شاهد مهاجرت بخش گسترده‌ای از نخبگان و افراد متخصص از کشور بوده‌ایم. این سیل مهاجرت گسترده لطماتی را به صنایع و مسیر تحقیق، پژوهش و توسعه وارد می‌کند. در همین حال بستری برای مهاجرات تکنسین‌های کارآزموده نیز از کشور فراهم‌شده است. درنتیجه صنایع به‌مرور با چالش نبود نیروی کار متخصص روبرو خواهند شد.

حسینقلی گفت: بدون تردید دلایل متعدد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، مسیر مهاجرات افراد را تسریع می‌کند. بنابراین شناخت دلایل و انگیزه‌های افراد برای مهاجرت، قدم نخست برای مبارزه با این شرایط است. بسیاری از مهاجران با هدف ورود به فضای کسب‌وکار بهتر، شرایط اجتماعی مناسب و آزادتر و زندگی در شرایط مساعد، مهاجرت می‌کنند. درواقع گمان می‌برند که با مهاجرت، آینده بهتری در انتظار آنهاست.

حسینقلی گفت: در طول سال‌های گذشته شاهد خروج سرمایه از کشور بوده‌ایم که از آن می‌توان با عنوان مهاجرت سرمایه یا فرار آن نیز نام برد. این در حالی است که فعالیت در حوزه‌های مختلف صنعتی و اقتصادی کشور نیازمند سرمایه است. توسعه بخش معدن و صنایع معدنی نیز به سرمایه قابل‌توجهی نیاز دارد. کما اینکه نبود سرمایه کافی در طول سال‌های اخیر به یکی از عوامل اصلی توسعه‌نیافتگی ظرفیت‌های معدنی در کشور بدل شده است.

وی تاکید کرد: سرمایه نیازمند امنیت است، بنابراین در شرایطی که امنیت کافی در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و ... کاهش می‌یابد، شاهد خروج سرمایه از کشور خواهیم بود. متاسفانه ثبات قوانین و مقررات در کشور ما از اعتبار کافی برخوردار نیست. در چنین شرایطی امنیت سرمایه زیر سؤال می‌رود. بدین ترتیب امکانی هم برای توسعه فعالیت در بخش‌های مختلف صنعتی به‌خصوص در حوزه معدن و صنایع معدنی که اغلب هم دیربازده هستند، فراهم نمی‌شود.

سخن پایانی

مهاجرت از دیرباز به‌عنوان یک موضوع مهم و اثرگذار در اقتصاد مطرح بوده است، بااین‌وجود در سال‌های اخیر و به دنبال شدت گرفتن موج مهاجرت از کشور، این پدیده و آثار آن موردتوجه قرارگرفته است. مهاجرت در بستر معدن و صنایع معدنی در ۳ سطح مهاجرت تکنسین‌ها و کارگران متخصص، نخبگان و همچنین سرمایه مطرح می‌شود. در سال‌های اخیر مهاجرات تکنسین‌های متخصص در حوزه‌های مختلف شدت گرفته است، بااین‌وجود این موج هنوز در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن به معظلی فراگیر بدل نشده است. بااین‌وجود با توجه به موج فزاینده و علاقه به خروج نیروی کار از کشور، این احتمال می‌رود که بخش معدن و صنایع معدنی نیز در آینده با چالش‌هایی در تأمین نیروی کار روبرو شود. در همین حال باید تاکید کرد که مهاجرت سرمایه که از آن با عنوان فرار سرمایه نیز یاد می‌شود در سال‌های اخیر شدت گرفته است. درنتیجه چنین شرایطی از امکان توسعه بسیاری از صنایع کاسته می‌شود.