یکی از راه‌های صرفه‌جویی و کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌ها، عایق‌بندی است. این اقدام باعث می‌شود فضای داخلی ساختمان در زمستان گرم‌تر و در تابستان خنک‌تر باشد.

عایق‌ها به شکل‌های مختلف صفحه‌ای، تخته‌ای، آجری، ورقه‌ای و نواری در بازار موجود هستند. عایق‌های ساختمانی انواع متفاوتی دارند. اهمیت عایق‌کاری در هیچ ساختمانی قابل‌چشم‌پوشی نیست، چرا که انواع مختلفی از عایق‌ها چه از نوع حرارتی، صوتی یا رطوبتی از جمله ضروریات یک ساختمان در هر فصلی از سال به‌حساب می‌آید، بنابراین باتوجه به اهمیت این مسئله، شناخت انواع عایق‌ها و آشنایی با قوانین اجرایی و نوع اجرای آن می‌تواند برای بیشتر کارفرمایان و کسانی که درگیر این مسئله هستند، بسیار مفید واقع شود. صمت در این گزارش، بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان را موردبررسی قرار داده است.

موثرترین راه صرفه‌جویی

انرژی مصرف‌شده در خانه‌ها، ادارات، مراکز تجاری و صنعتی بسیار هزینه‌بر است. در چند سال اخیر، بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان و به‌دست‌آوردن راهکاری برای این مساله، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف مهندسی و نظارت بر ساخت ساختمان‌ها است. رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشورها به عوامل مختلفی از جمله انرژی و استفاده بهینه از منابع انرژی نیازمند است، اگرچه ایران از غنی‌ترین منابع انرژی برخوردار است، اما استفاده نادرست از آنها خسارت جبران‌ناپذیری را بر بودجه سالانه کشور تحمیل می‌کند. ازاین‌رو، استفاده منطقی از منابع انرژی و برنامه‌ریزی در زمینه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساخت‌وساز از اولویت ویژه‌ای برخوردار است.منظور از مصرف انرژی در یک ساختمان، مصرف از زمان ساخت تا هنگام تخریب ساختمان است. صرفه‌جویی در مصرف انرژی به‌معنای کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های مرتبط با آن است. در مباحث صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف انرژی، صرفه‌جویی در تمام عمر ساختمان مدنظر است که مواردی مانند هزینه ساخت و عملکرد، نوع مصالح مصرفی، هزینه نگهداری و حتی هزینه‌های مرتبط با تخریب ساختمان پس از پایان عمر مفید آن را شامل می‌شود.صرفه‌جویی در مصرف انرژی، تنها در صورتی امکان‌پذیر است که ساخت‌وساز در شرایط استاندارد انجام شده باشد. پیروی از الگوی مسکن که از سوی شورای‌عالی الگوی مصرف کشور تدوین ‌شده است، در این زمینه بسیار مفید است. در کنار این موارد، بهره‌گیری از طراحی اقلیمی متداول در معماری کهن ایرانی باتوجه به کاربری‌های جدید ساختمانی از سوی کارشناسان توصیه می‌شود. به‌هرحال، قسمت بزرگی از تلفات گرمایشی و سرمایشی ساختمان از طریق سقف، دیوارها، شیشه‌ها و کف انجام می‌گیرد و از این ‌جهت، عایق‌کاری از موثرترین و مهم‌ترین راه‌های صرفه‌جویی در صنعت ساختمان است.

ضرورت صرفه‌جویی در مصرف انرژی

بهروز کاری، مدیر بخش مصالح و فرآورده‌های ساختمانی مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به صمت گفت: براساس جزئیات مندرج در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، رعایت مواردی شامل عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان نظیر عایق‌کاری دیوارهایی که با محیط بیرون یا فضاهایی که از نظر دمایی کنترل نمی‌شوند، نصب پنجره‌های دوجداره با قاب‌های فلزی چوبی یا PVC استاندارد، عایق‌کاری کانال‌های هوارسانی به‌همراه عایق‌کاری لوله‌های تاسیسات و سیستم تولید آب‌گرم، نصب دستگاه‌های کنترل‌کننده روی رادیاتورها و نصب دستگاه‌های کنترل مرکزی هوشمند و مجهز به سنسور اندازه‌گیری دمای هوای محیط در ساختمان‌ها الزامی است.

وی در ادامه گفت: هزینه اضافی برای عایق‌کاری حرارتی ساختمان‌های نوساز، حدود ۳ درصد هزینه ساخت است که در بیشتر موارد پس از 3 سال بازگشت سرمایه دارد، اما اگر بخواهیم به‌طورجدی به صرفه‌جویی در مصرف انرژی در ساختمان‌ها بپردازیم، باید روی ساختمان‌های موجود هم برنامه‌ریزی کنیم، زیرا ساخت‌وساز انجام‌گرفته در هر سال، ۲ تا ۳ درصد ساختمان‌های موجود است و اگر بخواهیم فقط به این مقررات توجه کنیم، آن‌طور که باید کاری از پیش نمی‌رود.

میزان دقیق صرفه‌جویی مشخص نیست

کاری گفت: محاسبات انجام‌گرفته روی تعداد زیادی از ساختمان‌ها نشان می‌دهد که در صورت انجام عایق‌کاری حرارتی، بیش از ۵۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود، اما مقدار دقیق کل صرفه‌جویی مشخص نیست، زیرا هیچ‌گونه سیستم کنترلی برای اتلاف حرارتی که در اثر نشست و تعویض هوا انجام می‌شود، در کشور ما پیش‌بینی‌ نشده است، در حالی‌ که در کشورهای پیشرفته سیستم‌هایی وجود دارد که اتلاف حرارت را به‌طوردقیق کنترل می‌کنند. براساس ضوابط، در نقشه طبقات، بام، نماها و مقاطع، محل عایق‌کاری حرارتی متناسب با گروه‌بندی ساختمان از نظر میزان صرفه‌جویی در مصرف انرژی باید مشخص ‌شده باشد.

عایق‌کاری و استفاده از پوشش‌های مناسب از هدررفت انرژی در ساختمان جلوگیری می‌کند. استفاده از پوشش‌های عایق در زمان ساخت ساختمان، هم در فصل زمستان و هم در تابستان از هدررفت انرژی جلوگیری می‌کند. برای کارآیی بهتر این پوشش‌ها باید لایه‌های عایق ضخیم باشند. هرچه میزان ضخامت بالاتر باشد، هدررفت انرژی نیز کمتر خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: در نقشه‌های معماری باید گروه ساختمان از نظر مصرف انرژی مشخص و برای بام، دیوارهای خارجی و پنجره‌ها جزئیات اجرایی مناسب ارائه شود تا برای آنها عایق‌بندی حرارتی انجام گیرد. این موضوع در حال ‌حاضر در مناطق یک تا ۵ و نیز ۲۲ شهرداری تهران انجام می‌گیرد، هرچند در زمینه تنظیم مقررات و آیین‌نامه‌ها اقدامات ارزشمندی انجام‌گرفته، اما روشن است که موانع و مشکلاتی بر سر راه اجرای اصولی این ضوابط وجود دارد.

وی در پایان گفت: در حال ‌حاضر اطلاعات و مدارک مربوط به مصرف انرژی باید در ضمیمه پرونده برای صدور پروانه ساخت باشد،اما هنوز سختگیری‌ها فقط در فاز صدور پروانه است و هنوز تا رعایت اصول اجرایی فاصله ‌داریم.

طراحی، اجرا و نظارت بر اجرای مقررات ملی ساختمان مستلزم برقراری ارتباط هدفمند بین مراجع ذی‌ربط در امر ساخت‌وساز و دوری جستن از بخشی‌نگری در سازمان‌های مختلف است.

زیباسازی جای بهینه‌سازی را گرفت

سیداحمد معتمدی، کارشناس مسکن با تاکید بر اینکه در ساختمان‌سازی از مقوله مصرف انرژی، غفلت کرده‌ایم، به صمت گفت: ۵۰ درصد حرارت موجود در ساختمان‌ها از طریق در پنجره و دیوارها هدر می‌رود، همچنین حدود ۳۰ درصد حرارت از طریق پشت‌بام‌ها و ۲۰ درصد از طریق بازشوهای موجود در ساختمان‌ها هدر می‌رود. متاسفانه ‌بجز ۱۰ درصد از در و پنجره‌ها، بقیه به روش سنتی تولید می‌شوند و درزگیری نمی‌شوند.

این کارشناس معماری و شهرسازی بااشاره به دیوارهای نازک ساختمان‌ها گفت: در گذشته، ضخامت دیوارها ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر بود، در حالی‌ که امروزه به ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر کاهش ‌یافته و این ضخامت باعث دوام حرارت در ساختمان نمی‌شود.

متاسفانه در ایران برخلاف کشورهای دیگر به طراحی و زیبایی سازه‌ها بیشتر از کیفیت و صرفه‌جویی انرژی توجه شده است. با نگاهی به ساختمان‌های قدیمی و سنتی مشاهده می‌کنیم که به موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌سازی بیشتر توجه شده است؛ موضوعی که امروزه از آن غافل شده‌ایم.

وی بیان کرد: اینکه در دهه‌های اخیر، تکنولوژی‌های خارجی را در ساخت‌وساز به‌کار گرفته‌ایم، بدون اینکه به کیفیت، اهمیت دهیم، خاطرنشان کرد: بی‌توجهی به کیفیت فناوری‌های استفاده‌شده در حوزه ساخت‌وساز، به ارزان بودن انرژی در کشور مرتبط و از سوی دیگر، طراحی و زیبایی سازه‌ها جای کیفیت و صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌سازی را گرفته است. خوشبختانه در سال‌های اخیر به‌دلیل توجه به آموزش و پژوهش‌های دانشگاهی این موضوع در حال پیشرفت است.

بهینه‌سازی مصرف در اولویت است

در سال‌های گذشته، متوسط عمر ساختمان‌های کشور حدود ۲۰ سال بود که در سال‌های اخیر این عدد به ۳۰ سال رسیده است، اما باز هم این وضعیت، قابل‌قبول نیست و مشکلاتی در زمینه بهینه‌سازی انرژی در صنعت ساختمان به‌چشم می‌خورد. معتمدی مقاوم‌سازی را یک اصل ضروری در پروژه‌های عمرانی برشمرد و خاطرنشان کرد: برخی تصور می‌کنند صرف بودجه در پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز، امری مطلوب است، در صورتی ‌که با احداث ساختمان، تمام دارایی‌مان را در قالب آهن، بتن، گچ و سیمان به‌صورت یک جسم درمی‌آوریم و از آن استفاده می‌کنیم، بدون آنکه درآمدزایی از آن داشته باشیم.

ساختمان‌ها را مقاوم بسازیم

معتمدی گفت: ساختمان‌سازی، ارزش‌افزوده ایجاد نمی‌کند، از این‌رو در بعضی از کشورهای دنیا برای پروژه‌های عمرانی و ساختمان‌سازی، یک سقف مشخص در نظر می‌گیرند و بیش از آن مجوز نمی‌دهند، در حالی ‌که ما پروژه‌های عمرانی را در برابر بودجه‌های جاری می‌گذاریم.

وی اضافه کرد: باتوجه به متوسط عمر کم ساخت‌وساز در کشور، بودجه‌های زیادی را در این بخش خرج می‌کنیم و بعد از مدتی مجبور می‌شویم به‌دلیل مقاوم نبودن این سازه‌ها، آنها را تخریب کنیم و دوباره از نو بسازیم، از این‌رو لازم است ساختمان‌ها را مقاوم‌تر کنیم و از تکنولوژی جدید و برتر دانش روز در زمینه مصالح و سازه‌ها استفاده کنیم.

سخن پایانی

بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان در حال ‌حاضر بسیار مهم است و از اولویت‌های هر سازنده‌ای محسوب می‌شود، زیرا یکی از دغدغه‌های جهان امروز کمبود ذخایر انرژی در جهان است. از این‌رو تاکنون روش‌های مختلفی به‌منظور کاهش و بهینه‌سازی در مصرف انرژی مورداستفاده قرار گرفته است. یکی از بیشترین میزان اتلاف انرژی در ساختمان‌ها رخ می‌دهد که در صورت تداوم مصرف بیش‌ازحد انرژی، علاوه بر دامن زدن به مسئله بحران انرژی در جهان، موجب افزایش آلودگی محیط‌زیست نیز می‌شوند.اکثر ساختمان‌های موجود در اطراف ما با محیط‌زیست تعامل ندارند. ساختمان‌های ما طوری ساخته ‌شده‌اند که سرما و گرمایی را که با هزینه‌های بالا تامین می‌شود، حفظ نمی‌کنند و به‌دلیل عایق نبودن بخش خارجی نظیر دیوارها، سقف و همچنین عایق نبودن تاسیسات سرمایشی و گرمایشی ساختمان، انرژی را به‌سرعت از دست می‌دهند و در نتیجه وسایل حرارتی یا سرمایشی باید چند برابر استاندارد کار و انرژی مصرف تا یک محیط را سرد یا گرم کنند.

بررسی‌ها نشان‌دهنده این است که حداکثر هزینه‌ای که به هزینه ساخت اضافه می‌شود، ۵ درصد هزینه سرانه هر مترمربع است. حتی گفته می‌شود هزینه اضافه نزدیک به صفر است و حتی هزینه ساخت می‌تواند کاهش یابد، جدا از اینکه این هزینه از محل کاهش مصرف انرژی برگشت داده خواهد شد.