اگر در حالت بینابینی واحد مسکونی ۳۵هزار لیتر آب در ماه مصرف کند، در پایان ماه باید ۱۲۶هزار و ۱۵ ریال بابت مصرف آب آن ماه پرداخت کند؛ یعنی حدود ۳۶۰۰ ریال برای هر مترمکعب (با در نظر گرفتن لیتر به‌جای مترمکعب که هر هزار لیتر یک مترمکعب است). در این حالت به ازای هر لیتر آب حدود ۳ ریال پرداخت می‌شود اما بیشترین آب بها هم برای مصارف بالای ۵۰ هزار لیتر در ماه است که باتوجه به فرمول محاسبه و تفاوت ضرایب شهرهای گوناگون در شهر تهران قیمتی که برای یک لیتر آب پرداخت خواهد شد ۱۸ ریال است!

آب گران‌تر است یا الماس؟

یک تناقض جالب در علم اقتصاد وجود دارد. نرخ آب بیشتر است یا الماس؟ الماس! یک انسان بدون آب می‌میرد، اما بدون وجود الماس در کل جهان اتفاق خاصی نخواهد افتاد. این مقایسه جالب نشان می‌دهد سیستم‌های قیمت‌گذاری موجود چگونه کار می‌کنند. سیستم‌های قیمت‌گذاری با در نظر گرفتن هزینه استخراج و کمیابی کار می‌کنند اما با فراوانی آب، درحال‌حاضر نمی‌توان امیدی به تغییر نرخ آب داشت؛ پس ما شیر آب را با فشار زیاد باز و هر قدر بخواهیم آب مصرف می‌کنیم و حتی برای تمیز کردن حیاط هم از فشار شلنگ آب بهره می‌بریم؛ در حالی که در روز بی‌آبی، برای نوشیدن هم آبی نخواهیم داشت!

طبق تقسیم‌بندی سازمان ملل ایران از میان ۴ گروه «بدون کمبود آب»، «کمبود آب فیزیکی»، «در حال نزدیک شدن به کمبود آب فیزیکی»، «کمبود آب اقتصادی» در گروه «در حال نزدیک شدن به کمبود آب فیزیکی» قرار می‌گیرد. پس خطر کمبود آب در ایران جدی است و ما هر لحظه ممکن است با بحران آب مواجه شویم. درباره پدیده «بحران آب» می‌توان مطالب بسیاری نوشت اما در یک شبیه‌سازی بسیار ساده‌شده می‌توان وضعیت را تا حدی روشن و ساده‌سازی کرد. فرض کنید بحران آب به‌وقوع بپیوندد و کم‌آبی جدی شود. آبی برای آشامیدن موجود نیست و برای دسترسی به آب آشامیدنی باید به مکان‌های خاصی مراجعه کرد. این آب به چه قیمتی عرضه خواهد شد؟ بالطبع ارائه آب با قیمت‌های گزاف صورت خواهد گرفت؛ حتی بدون در نظر گرفتن هزینه‌های رسیدن به محل عرضه آب. در این حالت یک انسان تشنه چقدر حاضر است برای یک لیتر آب بپردازد؟ خیلی زیاد و خیلی بیشتر از قیمت‌های امروزی. دیدن این روز برای ما دور نیست، زیرا همان‌طور که گفته شد ایران در گروه کشورهای «در حال نزدیک شدن به کمبود آب» و مصرف آب خانگی در ایران ۸۰ درصد بیش از الگوی مصرف است. در مقایسه با الگوهای جهانی نیز میانگین آب مصرفی سرانه جهان حدود ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود ۱۳۰۰ مترمکعب است و این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد این منبع حیاتی است.

پس اگر قرار باشد بین نرخ امروز و روزی که با قحطی آب مواجه می‌شویم یک تعادل برقرار کنیم، باید یا هزینه آب امروز را افزایش دهیم تا مصرف آب کم شود و بحران کم‌آبی دیرتر به وقوع بپیوندد (که این کار تبعات خاص خود را دارد) یا از روش‌های دیگری روز بحران کم‌آبی را کمی عقب بیندازیم.

در کنار مصرف بسیار بالاتر از الگوی مصرف در بخش خانگی، در بخش کشاورزی ایران هم اتلاف آب بسیار بالا است. پس لازم است امروز اقدامات و اصلاحات فراوانی انجام شود تا نرخ روز بی‌آبی تعدیل و همچنین این روز تا حد امکان دور و دورتر شود؛ از این‌رو، محاسبه دقیق‌تر و منطقی‌تر نرخ امروز آب الزامی‌تر به‌نظر می‌رسد.اما واقعا نرخ آب چقدر است؟ چگونه باید امروز نرخ آب را تعیین کنیم تا در محاسبات‌مان نرخ آب روز بی‌آبی را هم در نظر گرفته باشیم؟ ما حاضریم حداکثر چقدر به برزیل بپردازیم که در زمین‌های آنها کشاورزی کنیم تا منابع آب کشور خودمان حفظ شود؟ تا چه میزان می‌توانیم نرخ آب خانگی را افزایش دهیم تا مصرف آن کنترل شود؟ چگونه نرخ واقعی آب تصفیه‌شده‌ای که هنگام مسواک زدن مستقیما به فاضلاب منتقل می‌کنیم را محاسبه کنیم و به افراد اطلاع دهیم؟

همه اینها سوالات و ابهاماتی هستند که باید پیش از زمان مواجهه با کم‌آبی به آنها پاسخ داد و تدبیری مناسب برای آنها در نظر گرفت.

آب در ایران ۵۰ برابر ارزان‌تر از کشورهای توسعه‌یافته

متوسط نرخ آب در ایران به ازای هر مترمکعب حدود ۰.۱دلار، معادل ۴۵۰ تومان است. این نرخ در کشورهای توسعه‌یافته به‌هیچ‌وجه قابل مقایسه با ایران نیست. آمار و ارقام نشان می‌دهد، نرخ آب در دانمارک، امریکا و بریتانیا به ترتیب ۶۷ برابر، ۵۷ برابر و ۳۴ برابر گران‌تر از ایران است. با افزایش ۳ برابری جمعیت جهان در قرن بیستم، میزان استفاده از منابع آبی تا ۶ برابر افزایش یافت. براساس پیش‌بینی‌ها، طی ۵۰ سال آینده جمعیت جهان ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. این رشد جمعیت همراه با صنعتی شدن و رشد شهرنشینی، منجر به بالا رفتن تقاضا برای آب می‌شود که پیامدهای جدی برای محیط‌زیست دارد.

از سوی دیگر، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، بهترین‌ راه‌حل برای این مسئله را پرداخت هزینه بالا برای آب می‌داند که برای محیط‌زیست سودمند است. بسیاری نیز معتقدند اگر مصرف‌کننده هزینه بالاتری برای آب بپردازد، ارزش واقعی آن را بهتر درک می‌کند. درحال‌حاضر، اروپایی‌ها در دنیا بیشترین هزینه را برای آب پرداخت می‌کنند و روند افزایش نرخ آب در کشورهای اروپایی آغاز شده است. آمار می‌گوید در سال‎‌های اخیر، بیشترین افزایش نرخ در افریقای جنوبی رخ داده است. نرخ آب در سال ۲۰۱۶ نسبت ۲۰۱۵، حدود ۲۰ درصد افزایش یافت.

دانمارکی‌ها بیشترین هزینه را برای آب می‌پردازند و افزایش نرخ در سال‌ ۲۰۱۷ در دانمارک و آلمان به‌ترتیب حدود ۱.۷۸ و ۱.۷۲ دلار به ازای هر مترمکعب بوده است. همچنین، در سایر کشورهای اروپایی-انگلیس، فرانسه، بلژیک و هلند- افزایش نرخ بیش از یک دلار به ازای هر مترمکعب گزارش شده است. مقامات دانمارکی می‌گویند روند افزایش نرخ برای شهروندان در این کشور ادامه خواهد یافت، چراکه این اقدام موجب شده مردم بیشتر صرفه‌جویی کنند.

جدول زیر نرخ آب را در برخی کشورها به ازای هر مترمکعب نشان می‌دهد:

متوسط نرخ آب در ایران به ازای هر مترمکعب حدود ۴۵۰ تومان است، در حالی که به‌گفته معاون خدمات مشترکین و درآمد شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان، نرخ واقعی آن ۱۰۰۰ تومان است. قیمت‌های جدول فوق نشان می‌دهد نرخ آب در کشورهای دیگر به‌هیچ‌وجه قابل مقایسه با ایران نیست. نرخ آب در دانمارک، امریکا و بریتانیا به ترتیب ۶۷ برابر، ۵۷ برابر و ۳۴ برابر گران‌تر از ایران است. با در نظر گرفتن متوسط قیمت، می‌توان گفت متوسط نرخ آب در ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته حدود ۵۰ برابر ارزان‌تر است.