تحولات اخیر در جهان، سبب شده است تا نرخ حامل‌های انرژی به‌ویژه بهای نفت، بازیچه دست برخی کشورها قرار گیرد. از طرفی، جنگ میان روسیه و اوکراین، در افزایش و کاهش انرژی، نقش مهمی را ایفا کرده است. باتوجه به این جنگ، تولیدکنندگان گروه‌های اوپک و اوپک‌پلاس، بازارهای جهانی را موردرصد قرار داده‌اند تا متوجه شوند که تصمیم روسیه برای ارسال گاز به اروپا چه خواهد بود، همچنین بسیاری از کارشناسان، نظراتی را در ارتباط با آینده نرخ نفت جهانی مطرح کرده‌اند.

از طرفی، روسیه اروپا را به‌خاطر تامین گاز طبیعی تحت‌فشار قرار می‌دهد و اروپا برای تحریم نفت روسیه آماده می‌شود،از این‌رو برخی به‌دنبال کمک گرفتن از ایران هستند. برای تحقق این موضوع، البته باید توافق میان تهران و واشنگتن انجام بگیرد و تحریم‌های سخت اقتصادی علیه ایران که توانایی کشور را در صدور انرژی محدود ساخته است، لغو شود.

بازار به نفت ایران نیاز دارد

به‌دنبال جنگ اوکراین و تحریم واردات نفت روسیه از سوی امریکا و اروپا، خاورمیانه به‌عنوان مهم‌ترین منبع جایگزین نفت روسیه محسوب می‌شد. پیش‌بینی کمبود عرضه نفت در غرب سبب شد، رئیس‌جمهور امریکا طی سفری که به عربستان داشت، خواستار افزایش تولید نفت شود.

آمارهای منتشرشده تاکنون نشان می‌دهد که همراه با کاهش صادرات نفت روسیه به اروپا، شاهد افزایش صادرات نفت برخی کشورهای خاورمیانه هستیم.

روسیه مقادیر زیادی گاز طبیعی را از کشورهای اروپایی دریغ می‌کند، اگرچه ایران مقدار زیادی گاز طبیعی دارد، اما بیشتر آن را در داخل کشور از جمله برای مصرف بسیاری از خودروها مصرف می‌کند، همچنین فاقد خطوط لوله برای ارسال گاز به اروپا و فاقد تاسیسات لازم برای مایع‌سازی گاز طبیعی
 است.

ایران در کوتاه‌مدت صادرات نفتی بیشتری خواهد داشت، اما چیزی که اروپا در واقع به آن نیاز دارد، گاز است. ایران در حال‌ حاضر نمی‌تواند چنین صادراتی داشته باشد و بعید است به این زودی‌ها بتواند بازار انرژی جهانی را متعادل کند.

اروپا به‌شدت به گاز نیاز دارد و هیچ راهی برای انتقال آن از ایران وجود ندارد. حداقل در بازه زمانی کنونی که تامین گاز برای زمستان اروپا اهمیت دارد، ایران نمی‌تواند کمکی به اروپا کند، گرچه کشورهای اروپایی نیز برای ایجاد منابع انرژی جایگزین تقلا می‌کنند، اما مقامات غربی همچنان اصرار دارند که مشکل انرژی این کشورها بر زمان‌بندی آنها برای رسیدن به توافق با ایران اثری ندارد.

صمت در این گزارش، بحران جهانی انرژی را بررسی کرده است.

پیش‌بینی افزایش نرخ نفت

حسین وکیلی، کارشناس انرژی درباره بحران انرژی در جهان به صمت گفت: بازار انرژی شامل نفت، گاز، میعانات گازی و سایر منابع انرژی می‌شود. در حال‌ حاضر باتوجه به تحولات سیاسی که در روسیه و در ارتباط با حملاتی که به اوکراین انجام ‌شده است، بازار تحت‌تاثیر نوسان عرضه قرار گرفته است، در نتیجه یک بی‌نظمی در عرضه و توزیع انرژی اتفاق افتاده است که با شروع فصل زمستان؛ نیاز صنایع، مصارف خانگی و کارخانه‌ها به‌طورکلی به انرژی بیشتر می‌شود.

وکیلی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود که بهای نفت تا بشکه‌ای ۱۲۰ الی ۱۳۰ دلار برسد. در حال ‌حاضر تولیدکننده‌های گروه اوپک و اوپک‌پلاس تحولات بازار جهانی را رصد می‌کنند و منتظر تصمیم نهایی روسیه برای ارسال گاز به اروپا در ماه‌های آینده هستند. از طرف دیگر، باید دید کشورهایی مانند عربستان‌سعودی و ایالات‌متحده، تا چه میزان می‌توانند بازار را از نظر عرضه در تعادل حفظ کنند و ایالات‌متحده هم تا چه میزان می‌تواند ذخایر موجود را برای کنترل قیمت‌ها و کنترل عرضه آزاد کند.

این کارشناس انرژی گفت: باتوجه به روند سیاسی موجود در منطقه خاورمیانه و روسیه، عرضه نفت و گاز در حال حاضر تصمیم به این شکل است، مگر آنکه تحولات خاصی را شاهد باشیم. این تحولات می‌تواند برای بهبود شرایط یا مسائلی که شدت بحران‌ها را افزایش می‌دهد، باشد، بنابراین لازم به توجه است که نرخ نفت و سایر حامل‌های انرژی، تحت این شرایط خاص چه مراحل و فرآیندی را طی خواهد کرد.

آینده صادرات نفت ایران چه خواهد شد؟

وکیلی در ارتباط با آینده صادرات نفت باتوجه به شرایط سیاسی موجود در کشور گفت: نفت ایران از حالت تجارت طبیعی خارج و به‌صورت سهمیه مشخص در اوپک است. باتوجه به تحریم‌هایی که از طریق ایالات‌متحده و برخی کشورهای اروپایی اعمال ‌شده، بازار نفت ایران از وضعیت طبیعی عبور کرده است و میزان تولید، مصرف داخل، بخش صادرات و همچنین نقل و انتقالات درآمد حاصل از فروش نفت مشخص بود.

وی افزود: در چند سال اخیر که جریان تحریم‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرده، این آمارها از وضعیت طبیعی خود خارج‌ شده‌اند، بنابراین آمار درستی از فروش نفت ایران در بازارهای صادراتی موجود نیست، در نتیجه اگر شرایط بازار از نظر عرضه با بحران روبه‌رو شود، به‌طورقطع همین بازار موجود هم در حالت تعلیق می‌ماند.

این کارشناس انرژی در ادامه گفت: به‌دلیل آنکه سرمایه‌گذاری کافی در بخش نفت را انجام نداده‌ایم و در بخش استخراج، چاه‌های موجود بیشتر به نیمه و سال‌های آخر عمر خود رسیده‌اند، نیاز به حفاری و شناسایی منابع جدید است که بتوانیم همچنان در بین صادرکنندگان و تولیدکنندگان عمده قرار بگیریم.

وکیلی افزود: پیش‌بینی می‌شود نیاز به یک سرمایه‌گذاری جدید در کشور احساس می‌شود، همچنین به بیش از ۱۰ میلیارد دلار بودجه در صنعت نفت و گاز نیازمند هستیم تا بتوانیم وضعیت تولید و استخراج را در شرایط کنونی حفظ کنیم.

وی گفت: اگر بخواهیم میزان تولید و استخراج خود را در زمینه صنعت نفت و گاز افزایش دهیم، نیازمند یک سرمایه‌گذاری کلان هستیم. این فاکتورها در بخش صنعت نفت و گاز، می‌توانند بازار تولید، عرضه و صادرات ایران را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهند. از طرفی، اتفاقات بین‌المللی نیز از نظر سیاست‌های عمومی و جهانی، باید تحت‌نظارت دقیق قرار گیرند تا تولید انرژی گام‌های موثری را در مسیر توسعه و رشد بردارد.

وکیلی در ادامه گفت: روسیه یکی از تولیدکننده‌های عمده نفت و گاز است، اما اروپا و کشورهای غربی، از کشورهای بزرگ صنعتی مصرف‌کننده هستند که به‌نوعی با جنگ اوکراین مخالف هستند، در نتیجه امکان دارد در راستای تحریم روسیه به‌دنبال اعمال تحریم‌هایی باشند که با هدف خرید، سطح عرضه را به‌شدت محدود کنند، در نتیجه بالا بودن تقاضا به‌ویژه در فصل سرد،  قیمت‌ها می‌توانند، روند رو به رشدی داشته باشند، از همین‌رو آثار این جریانات می‌تواند در اقتصاد کشورهای دنیا موثر واقع شود.

وکیلی در پایان گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی در بخش صنایع بالادستی، نقش موثر و تاییدکننده‌ای دارند. شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر در راستای تحقیق و توسعه و تولید فرآورده‌های جدید و صنایع پایین‌دستی، موثر هستند. در صنایع بالادستی شرکت‌های بزرگی وجود دارند که دارای توان مالی بسیار بالا و تکنولوژی عظیم و جدید هستند و نام‌شان شناخته شده و انگشت‌شمار هستند. این شرکت‌ها اگر در صنایع بالادستی ورود پیدا کنند، کشورهایی را که دارای منافع نفت و گاز هستند، به‌سوی جذب سرمایه هدایت خواهند کرد.

بحران سرمایه‌گذاری در صنعت نفت جهان

فریدون برکشلی، کارشناس اقتصاد انرژی به صمت  اظهار کرد: بیش از یک ماه از زمان برگزاری نشست اوپک‌پلاس در وین می‌گذرد، اما بحث و گفت‌وگو درباره آن هنوز در محافل مختلف نفتی و بین‌المللی ادامه دارد، در واقع هنگامی که بیشتر وزیران نفت ۲۳ کشور عضو اوپک‌پلاس در مهلت 2 تا 3روزه برای شرکت در نخستین نشست حضوری پس از آغاز همه‌گیری کرونا در اوایل ۲۰۲۰ به وین دعوت شدند، حدس و گمان‌ها درباره احتمال یک تصمیم مهم قوت گرفت.

قیمت نفت پس از تصمیم کاهش ۲ میلیون بشکه‌ای اوپک‌پلاس اگرچه روند معکوس در پیش گرفت، اما توانست در ادامه به نزدیک ۱۰۰ دلار برسد، با این حال پیش‌بینی نرخ نفت برای ادامه سال ۲۰۲۲، همچنین سال ۲۰۲۳ کاری دشوار به‌نظر می‌رسد. برکشلی خاطرنشان کرد: بازار جهانی نفت، دستخوش تحولات مهم و کم‌سابقه‌ای شده است، البته عوامل و پارامترهای فراساختاری هم به‌شدت در جریان است. گران شدن کم‌سابقه دلار، رشد نرخ تورم در نیمکره غربی و نگرانی جدی نسبت به شرایط متزلزل بازارهای مالی هم پیش‌بینی نرخ نفت را دشوارتر از همیشه کرده است.  احتمال ریزش نرخ به زیر ۷۰ دلار برای هر بشکه وجود دارد، چنانچه اوپک‌پلاس، جدا از شرایط سیاسی و فشارهای امریکا، استوار عمل کند، نرخ برای باقیمانده ۲۰۲۲ و 3 ماه نخست ۲۰۲۳ ، در محدوده ۸۰ تا ۹۰ دلار دوام خواهد آورد.

اوپک و غیراوپک فراخوان دهند

مهم‌ترین دغدغه بازار نفت در میان‌مدت و بلندمدت سرمایه‌گذاری است، اگر سرمایه‌گذاری کافی در این صنعت انجام نشود، فاصله‌ای بزرگ بین عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود، تولیدکنندگان نفت بارها و در محافل بین‌المللی نگرانی خود را در این زمینه ابراز کرده‌اند. این کارشناس به صمت می‌گوید: صنعت جهانی نفت در طول یک دهه گذشته کمتر از ۵۰ درصد نیازهای سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی و پایین‌دستی را تجربه کرده است. این موضوع را بارها کارشناسان نفتی در ایران و سایر کشورها مطرح کردند. سال‌ها است که 2 عضو مهم تولیدکننده نفت اوپک یعنی ایران و ونزوئلا تحت تحریم قرار گرفته‌اند. حالا روسیه هم تحریم شده است. سیاسی کردن نفت و استفاده از آن برای اعمال فشار به کشورهای تولیدکننده نفت جهان، مصرف‌کنندگان نفت و انرژی را در همه دنیا تحت‌فشار قرار داده است. در کوتاه‌مدت هم، شاهد شرایط بازار و بحران جهانی انرژی هستیم.

وی در پایان گفت: در بلندمدت، اوپک و غیراوپک لازم است به‌طور جدی و فراگیر نسبت به ضرورت سرمایه‌گذاری و توسعه منابع نفت و گاز جهان فراخوان دهند. این فرآیند لازم است با بهره اقتصادی همراه باشد. همین حالا شرکت‌های بزرگ نفتی، سود سرشاری کسب می‌کنند، اما این سود را در بخش نفت و گاز سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، زیرا از آینده آن بیمناک‌ هستند. سود شرکت‌های نفتی نصیب سایر فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. در آتلانتیک شمالی هر روز شعار پرهیز از نفت و گاز می‌دهند، بدون اینکه به عواقب آن توجه داشته باشند.

سخن پایانی

جنگ اوکراین و روسیه، تصمیم کاهش تولید نفت اوپک و به‌تازگی کشمکش عربستان و امریکا همگی در روند برجام تاثیرگذار هستند، ضمن آنکه باید نقش بازیگران دیگری همچون اروپا و امریکا را در نظر گرفت. حال با کوچک‌ترین جرقه‌ای در هر یک از این ماجراها، مسیر برجام تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. باتوجه به میزان ذخیره نفتی ایران روی دریا، تولید روزانه یک میلیون بشکه که نیمی از آن در گذشته به اروپا صادر می‌شد، فرصت خوبی برای ایران فراهم کرده است که از نزاع میان عربستان و امریکا استفاده کند، البته طرف مقابل، منتظر فرصت‌طلبی ایران نمی‌ماند و پیش‌شرط‌هایی برای ورود ایران در نظر می‌گیرد.

باتوجه به شرایط موجود و نیاز روزافزون دنیا به انرژی، ایران و ونزوئلا به‌عنوان 2 کشور بزرگ در ذخایر نفت و گاز می‌توانند نقش موثری در بازار انرژی ایفا کنند، بنابراین ورود این 2 کشور برای تامین نفت دنیا لازم است. نه‌تنها تحریم‌های ایران باید لغو شود، بلکه سرمایه‌گذاری در این حوزه مستلزم پیگیری است.

 تنها برداشته شدن تحریم‌های ایران مثمرثمر نیست، چرا که با این شرایط نهایت یک میلیون بشکه نفت وارد بازار انرژی می‌شود که این میزان نهایت یک درصد از بازار انرژی را پوشش می‌دهد.