کارشناسان اقتصاد بر این باورند که نگاه دانش‌بنیان به تولید می‌تواند زمینه‌ساز تحقق بسیاری از پیشرفت‌های بنیادین و تاثیرگذار شود. در بخش معدن نیز شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها در تولید، بلکه در سایر مسائل از جمله مدیریت پسماندها و باطله‌های معدنی، ایجاد اشتغال و افزایش بهره‌وری معادن و همچنین رشد ارزش‌افزوده این صنعت مادر، می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. از این‌رو توجه به بسترهایی که می‌تواند امکان حیات و رشد شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم کند، از ضرورت اساسی برخوردار است.صمت در این گزارش درباره اهمیت توسعه فعالیت‌های مبنی بر نگاه دانش‌بنیان در بخش معدن و پیامدهای مثبت و روشنی که می‌تواند در پی داشته باشد، با کارشناسان و فعالان معدنی به گفت‌وگو پرداخته است.

تاثیرات چندجانبه دانش‌بنیان‌ها

محمد قضایی، فعال معدنی در گفت‌وگو باصمت مهم‌ترین بخش شعار سال را توجه به نگاه دانش‌بنیان در کشور می‌داند. او نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید بخش معدن و سایر فعالیت‌های معدنی را تاثیرگذار توصیف کرد و توجه به این مسئله را از الزامات امروزه مدیریت در بخش معدن دانست. قضایی همچنین مهم‌ترین مزیت توسعه فعالیت‌های مبنی بر رویکرد دانش‌بنیان را رفع چالش‌های فعلی و مهم معادن عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در بخش معدن، مشکلات و چالش‌های متعددی وجود دارد که باعث شده تولید در این حوزه دستخوش تغییر شود. کاهش تولید معادن نیز در ادامه بر اشتغالزایی و دیگر ابعاد اقتصادی تاثیرگذار خواهد بود. باید به این نکته تاکید کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان و انجام فعالیت‌های مبنی بر فناوری و نوآوری می‌تواند بسیاری از این معضلات را برطرف کند. وی ادامه داد: ضرورت وجود تکنولوژی در فعالیت‌های اکتشافی، فرسودگی تجهیزات معدنی، پیربودن تفکرات مدیریتی حاکم بر معادن، نبود زمینه مناسب فعالیت واحدهای فرآوری و چالش‌های مربوط به بازاریابی و فروش محصولات معدنی همگی از مهم‌ترین مشکلات فعلی بخش معدن هستند و رفع تمامی این چالش‌ها با توجه بیشتر به شرکت‌های دانش‌بنیان و ظرفیت‌‌های بالقوه آنها امکان‌پذیر است. این عضو هیات مدیره شرکت زغال‌سنگ پروده طبس در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان در رفع مشکلات تجهیزاتی معادن، بکارگیری روش‌های به‌روز برای فرآوری مواد معدنی و سایر موارد فنی، واضح است اما در این میان باید به اهمیت و نقش آنها در سایر فعالیت‌ها مانند مدیریت بخش معدن، بازاریابی و فروش و مسائل اینچنینی اشاره کرد. وجود نگاه دانش‌بنیان در بدنه مدیریت معادن می‌تواند راهگشای فعالیت این بخش شده و افزایش تولید و همچنین اشتغالزایی را به همراه داشته باشد.

فراهم‌شدن زمینه‌های اصل رقابت‌پذیری

قضایی در ادامه، رقابت‌پذیری محصولات تولیدشده در فضای دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی گسترده را مهم‌ترین ویژگی و مزیت این تولیدات عنوان کرد و گفت: تمرکز بر توان و دانش افراد نخبه، بومی‌سازی تکنولوژی با دستاوردهای جدید و تولید محصولات رقابت‌پذیر با نمونه‌های مشابه خارجی از مهم‌ترین مشخصه‌های تعریف دانش‌بنیان شدن یک حوزه تولیدی و اقتصادی است. به‌دلیل وجود منابع فراوان معدنی، مواد اولیه برای صنایع و تولید در کشور به میزان کافی فراهم است؛ از این‌رو می‌توان با همکاری شرکت‌ها یا برقراری واحد‌های دانش‌بنیان در بخش معدن، بهای تمام‌شده تولید را به میزان چشم‌گیری کاهش داد و این یکی دیگر از مهم‌ترین اثرات وجود نگاه دانش‌بنیان در تولید بخش معدن است. قضایی افزود: با بکارگیری نیروها و ظرفیت‌های دانش‌بنیان در امر بازاریابی می‌توان بازار فروش مناسبی هم در داخل و هم خارج کشور برای تولیدات معدنی ایجاد کرد. تولید محصولات نوآورانه در کنار پایین بودن هزینه تمام‎شده و در ادامه بازاریابی مناسب و به‌روز، درآمدهای بخش معدن را به‎طور چشم‌گیری افزایش خواهد داد. این فعال معدنی در ادامه اظهارکرد: بخش معدن ایران دارای ظرفیت‌‌های مناسبی است که در صورت پرداختن به آنها می‌توان زمینه اشتغالزایی گسترده‌ای را از چند جهت فراهم آورد. ایجاد شغل برای قشر تحصیلکرده که اغلب با معضل بیکاری روبه‌رو هستند، یکی از نتایج آن است. ناهمتراز بودن دانش این افراد و شغلی که مدنظر دارند، منجر به رشد فزاینده بیکاری یا نارضایتی از شغل شده که توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند زمینه مناسبی برای اشتغال این دسته از افراد ایجاد کند.

کارآفرینی اقتصاد نوآور

این عضو هیات مدیره شرکت زغال‌سنگ پروده طبس در ادامه به امکان اشتغالزایی از طریق بکارگیری رویکردهای دانش‌بنیان در بخش معدن اشاره کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، نقش رویکرد دانش‌بنیان تنها در مباحث فنی نیست و در عرصه‌های گوناگونی می‌توان از آن بهره گرفت. بازاریابی، امور مالی، استفاده از روش‌های نوین اهرم مالی مدیریت و... همگی برای توسعه و پیشرفت، نیازمند یک رفتار دانش‌بنیان هستند. با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان یا ایجاد واحدهای مربوط به این عرصه در بخش‌های گوناگون معدنی، می‌توان از ظرفیت‌های علمی کشور استفاده بهینه کرد و ظرفیت تولید در تمامی حوزه‌ها و از جمله معادن را افزایش داد. قضایی خاطرنشان کرد: زیرساخت اقتصاد دانش‌بنیان بر سرمایه انسانی خلاق و نوآور و دانش به‌روز متکی است که می‌توان زمینه آن را با بکارگیری، بسترسازی و حمایت مناسب برای فعالیت نیروهای نخبه و کارآمد فراهم کرد. از جمله این حمایت‌ها می‌توان به اعطای وام‌های کم‌بهره به شرکت‌های دانش‌بنیان، خرید تضمینی تولیدات این واحدها از سوی دولت و سایر نهادها، تسهیل در صدور مجوزهای فنی و بهره‌وری و موارد این‌چنینی اشاره کرد. 

بهره‌مندی از ثروت‌های معدنی

قضایی به وجود ظرفیت‌های مطلوب معدنی به‌عنوان فرصتی مناسب برای بهره‌برداری‌های گسترده اقتصادی از این بخش اشاره کرد. او توسعه بخش معدن و بهبود اقتصاد معدنی را یکی دیگر از پیامدهای بکارگیری روش‌های مبتنی بر رویکرد دانش‌بنیان در این عرصه دانست و در این‌باره توضیح داد: ایران از لحاظ در اختیار داشتن ذخایر معدنی در میان سایر کشورها در جایگاه مناسبی قرار دارد؛ ۱۱ درصد ذخایر سنگ مس جهان در ایران واقع شده است و دومین کشور دارنده ذخایر سنگ‌های تزئینی هستیم. در سایر بخش‌های معدنی مانند زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و سرب و روی نیز ظرفیت بالقوه برای افزایش تولید داریم. در این میان، باید به این نکته توجه داشت که بخش معدن از ضریب اشتغالزایی غیرمستقیم بالایی برخوردار است و به ازای هر شغل مستقیم در بخش معدن، حدود ۸ تا ۱۰ شغل غیرمستقیم (در حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل و فرآوری) ایجاد می‌شود؛ از این‌رو با افزایش توجه به فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه می‌توان پیش‌بینی بهبود چرخه اقتصادی معادن و در نتیجه افزایش چشمگیر اشتغالزایی برای کشور را داشت.

تا دانش‌بنیان شدن فاصله داریم

سجاد مهرافشان، فعال معدنی در گفت‌وگو باصمت، حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش معدن را کمرنگ توصیف کرد. وی پیشرفت و گذر از مشکلات اولیه تولید در معادن را مقدم بر توجه به فعالیت‌های نوآورانه دانست و در این‌باره گفت: براساس شعار سال، سال پیش‌رو باید بر محور رشد و پررنگ شدن فعالیت‌های دانش‌بنیان باشد اما در بخش معدن به‌دلیل شرایط کنونی، امکان اجرایی شدن این امر وجود ندارد. فعالان معدنی، درگیر اساسی‌ترین و پایه‌ترین مسائل و مشکلات برای ادامه فعالیت هستند و تا رفع نشدن آنها نمی‌توان به تحقق شعار سال امیدوار بود، چراکه دانش‌بنیان شدن به معنای اوج پیشرفت در تولید، بکارگیری دانش‌ روز جهان در بخش‌های گوناگون صنعت و همچنین خلق علم و فناوری مناسب با توسعه فعالیت‌هاست. مهرافشان ادامه داد: افراد فعال در بخش معدن به‌دلیل وجود دست‌اندازهای گوناگون هنوز در ابتدای مسیر خود مانده‌اند و می‌توان گفت تا دانش‌بنیان شدن معادن فاصله بسیار زیادی وجود دارد. منشأ دست‌اندازهای گفته‌شده اغلب سیاست‌گذاری‌های دولتی است که سبب‌شده چالش‌های مهمی برای معدنکاران و صاحبان معادن ایجاد شود. در این زمینه، نخستین مسئله‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، بحث کوتاه‌مدت بودن قوانین وضع‌شده از سوی دولت است. این فعال معدنی تاکید کرد: ذات فعالیت در بخش معدن، قانون، بخشنامه و به‌طور کلی راه و روشی مشخص در بازه زمانی بلندمدت را می‌طلبد. اما تا به امروز تصمیمات دولت‌ها، بدون آینده‌نگری بوده که سود کوتاه‌مدت را به توسعه بخش معدن ترجیح می‌دهند. در این شرایط، معادن فرصتی برای شکوفایی و رونق نخواهند داشت.

ضرورت رفع نوسانات قانونی

مهرافشان در ادامه صحبت‌های خود بر اهمیت جایگاه معادن در بهبود شرایط اقتصادی کشور و اصلاح رویکردهای دولت تاکید کرد. وی در این‌باره گفت: در سال‌های اخیر در بخش‌های گوناگون اقتصادی کشور شرایط نامناسب و بحران‌های مختلفی را شاهد بوده‌ایم. اقتصاد معدن می‌تواند یاری‌رسان اقتصاد کلان کشور باشد، چراکه هر چه بخش معدن گسترده‌تر و موفق‌تر باشد، دولت نیز از منفعت‌های مالی بیشتری بهره‌مند خواهد شد و سایر بخش‌های تولیدی نیز رونق گرفته و پیامدهای مثبت آن بر کل زنجیره تاثیر خواهد داشت. این فعال معدنی افزود: عدم‌بهره‌گیری مناسب از نگاه تخصصی و کارشناسانه در سیاست‌گذاری‌ها و تعیین دستورالعمل‌ها و قوانین، از خلأهای مهم مدیریت بخش معدن است. تصمیمات اینچنینی بر کل سیستم و حیات اقتصادی معادن کشور اثرات منفی و گسترده خواهد داشت. در این میان، وحدت رویه در برخورد با بخشنامه‌ها و مقررات تنظیم‌شده از سوی دولت در بخش معدن می‌تواند نا‌بسامانی‌های موجود را رفع کرده و راهکارهایی اجرایی برای هموارسازی مسیر معدنکاری پیش‌‌پای صاحبان معادن قرار دهد. تنها در این شرایط است که می‌توان ضمن رفع موانع موجود برای رشد و توسعه معادن، به گسترش نگاه و انجام فعالیت‌های دانش‌بنیان در بخش معدن امیدوار بود.

سخن پایانی

معادن به‌عنوان حلقه نخست زنجیره تولید، می‌توانند نقشی کلیدی نه‌تنها در امور جاری بخش تولید، بلکه در توسعه اقتصادی کشور داشته باشند. شرکت‌های دانش‌بنیان با بهره‌گیری از دانش روز و همچنین خلق فناوری و نوآوری می‌توانند از بازوهای یاری‌گر مهم فعالان معدنی باشند. از این‌رو انتظار می‌رود برنامه‌های دولت و بخش خصوصی در راستای تحقق شعار سال باشد.