عملکرد اقتصادی، بحران‌های مالی، بهره بالای تسهیلات بانکی و محدودیت در مبادلات ارزی همگی عواملی هستند که کشور را با چالش‌های مهم اشتغال رو به‌رو کرده‌اند. جهش تولید به‌عنوان راهی برای ایجاد اشتغال و جذب نیروی کار متخصص یکی از راهکارهایی است که می‌تواند در کاهش اشتغال افراد در مشاغل کاذب موثر باشد.

شغل کاذب در واقع نوعی از بیکاری است که در آن افراد به‌دلیل بالا بودن نرخ بیکاری در جامعه، امکان اشتغال در موقعیت متناسب با حرفه یا تحصیلات خود را ندارند یا باوجود دارا بودن مدارک تحصیلی و آکادمیک، از مهارت لازم برای جذب به‌عنوان نیروی متخصص در پست‌های کلیدی سازمان‌ها برخوردار نیستند.

در واقع نبود تناسب بین ویژگی‌های مهارتی و تحصیلی افراد و فعالیتی که به‌عنوان شغل کاذب انجام می‌دهند، زمینه‌ساز مشکلات اجتماعی-اقتصادی نگران‌کننده‌ای در جامعه شده است. از این جمله می‌توان به کاهش تمایل افراد جامعه به ارتقای سطح تحصیلی و مهارتی به‌دلیل احتمال ضعیف اشتغال در جایگاه مناسب اشاره کرد.

میزان اشتغال کاذب در کشور

هر سال در کشور آمارهایی مبنی بر میزان اشتغال افراد توسط سازمان آمار ارائه می‌شود و براساس آن، نرخ بیکاری اعلام و با دوره مشابه قبل مقایسه می‌شود. باتوجه به غیررسمی بودن مشاغل کاذب امکان ارائه آمار دقیق از افرادی که در این کسب‌وکارها فعالیت می‌کنند وجود ندارد، اما براساس داده‌های ارائه‌شده از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی حدود ۶۰ درصد کل اشتغال کشور را مشاغل غیررسمی تشکیل می‌دهند که در برخی از استان‌ها نسبت این شاخص از کل اشتغال بیش از ۷۰ درصد اعلام شده است. یکی از چالش‌های بزرگی که بازار کار ایران با آن مواجه است، نبود توازن در میزان اشتغال در استان‌های مختلف است و تفاوت در نرخ بیکاری بین استان‌ها به‌دلیل تفاوت در بیکاری جوانان و زنان است.

معایب فعالیت در مشاغل کاذب

افزایش مشاغل کاذب به‌دلیل کاهش میزان تولید داخلی و افزایش میزان واردات، کاهش رونق اقتصادی را در پی دارد. مشاغل کاذب تحت نظارت هیچ نهادی نیستند؛ از این رو دولت به‌دلیل دسترسی نداشتن به اطلاعات این نوع مشاغل امکان برنامه‌ریزی و ارائه اطلاعات صحیح از نرخ بیکاری و رونق اقتصادی و آمارهایی از این قبیل را نخواهد داشت. تاثیر روانی فعالیت برخی از مشاغل کاذب مانند فالگیری، واسطه‌گری، دستفروشی و... و نیز عدم رضایت و بی‌انگیزگی افراد در انجام این نوع مشاغل، می‌تواند سلامت روان افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.

 مشاغل کاذب از دیدگاه قانون در دسته مشاغل غیررسمی قرار می‌گیرند و قابل ردیابی نیستند. این مشاغل ازسوی دولت و هیچ سازمانی مورد حمایت قرار نمی‌گیرد.

افراد شاغل در این دسته از مشاغل از حمایت‌های بیمه‌ای و مستمری بازنشستگی یا ازکارافتاردگی برخوردار نیستند. در نقطه مقابل به‌دلیل غیررسمی بودن، فعالان این مشاغل مالیات نمی‌پردازند و از طرفی از امکانات عمومی دولتی استفاده می‌کنند که این امر به کاهش بودجه دولت برای توسعه و سطح رفاه جامعه منجر می‌شود.

راهکارهای مقابله با مشاغل کاذب

متخصصان حوزه اقتصاد، همواره به‌دنبال راهکارهایی برای کاهش اشتغال افراد در مشاغل کاذب بوده‌ و پیشنهادهایی به شرح زیر ارائه کرده‌اند:

- برنامه‌ریزی در جهت اشتغالزایی همسو با نیاز؛ در این شرایط با انجام نیازسنجی‌هایی در جامعه و تحلیل آنها، باید برای انجام آموزش‌های مناسب در مراکز آموزشی اقدام شود.

- اضافه کردن رشته‌های تحصیلی جدید در دانشگاه یا تاسیس دانشگاه‌های کارآفرینی می‌تواند اقدامات موثری در این زمینه باشد؛ در غیر این صورت صرف هزینه برای آموزش افرادی که تخصص آنها موردنیاز جامعه نیست موجب هدررفت منابع مالی و اشتغال افراد در مشاغل غیرتخصصی آنها می‌شود.

- کنترل تورم و در پی آن کنترل فقر و جلوگیری از مهاجرت افراد از روستا به شهر یا از شهرهای کوچک‌تر به کلانشهرها، به امید کسب فرصت‌های شغلی و نیز فراهم آوردن امکانات رفاهی در شهرهای کوچک‌تر از دیگر پارامترهای جلوگیری از اشتغال اشخاص به مشاغل کاذب برای رفع نیازهای معیشتی آنها است.

- تعیین بودجه‌ها و تسهیلات و فراهم آوردن شرایط برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، علاوه بر قدرت دادن به کسب‌وکارهای نوپا، تشویق سرمایه‌گذاران دیگر برای فراهم آوردن زمینه‌های تولیدی در بخش‌های گوناگون را در پی خواهد داشت.

- تسهیل فرآیند صدور مجوزها و موافقتنامه‌ها و از میان برداشتن موانع برای کارآفرینان نیز از اقدامات شایسته برای کمک به ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب و کاهش روی آوردن افراد به مشاغل کاذب خواهد بود.

جهش تولید به چه معناست؟

ایجاد فرآیند جهش در تولید و اقتصاد، سوابق و تجربیات موفق و گاهی ناموفقی در کشورهای تازه‌صنعتی‌شده در دنیا دارد. کشورهایی همچون آلمان، ژاپن، کره جنوبی و چین، موفقیت چشمگیری در اجرای طرح جهش در تولید کسب کرده و در بسیاری از حوزه‌های صنعتی، فاصله خود را با کشورهای پیشرو کاهش داده و در برخی موارد نیز، به سرآمد تکنولوژی و صادرکننده علم و صنعت مبدل شده‌اند.

گرچه تعریف واحدی نمی‌توان برای مفهوم «جهش تولید» ارائه کرد، اما عباراتی همچون تلاش برای دستیابی به پیشرفت‌ها و تکنولوژی‌های کشورهای پیشرفته در جهان، نوآوری در صنعت و یافتن مسیرهایی برای دستیابی به تولیدات باکیفیت با بازدهی بالاتر با هزینه کمتر و تلاش برای دستیابی به جایگاه‌های مرتفع علمی، فناوری و صنعت در بین کشورهای جهان را می‌توان تعاریفی قابل‌قبول از این مفهوم معرفی کرد.

 جهش تولید در آلمان

رشد سریع اقتصاد در آلمان غربی پس از جنگ جهانی دوم، جایگاهی ویژه در حافظه عمومی مردم این کشور دارد که باعث شد این کشور هویت سیاسی و فرهنگی چشمگیری را به‌دست آورد. بورسیه‌های تحصیلی از ریشه‌های این رونق اقتصادی بود و در پی آن تجارت بین‌الملل و معرفی اقتصاد و تولیدات آلمان به کشورهای دیگر جهان باعث کنترل دولت آلمان بر اقتصاد این کشور شد.

 جهش تولید در چین

چین پیشرو و رکورددار میزان تولید محصولات در جهان است و فصل جدیدی از جهش تولید را در تاریخ اقتصاد بشر رقم زده است. اصلاحات اقتصادی و بنیان‌گذاری تجارت جدید چین از سال ۱۹۵۷ آغاز شده و این کشور با اجرای سیاست‌های خاص و تدابیر ویژه‌ای سیاست‌های اقتصادی پیشین را که منجر به اقتصاد ضعیف و ناکارآمد برای این کشور شده بود متحول کرد.

این کشور با ورود به بازارهای بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی، در زمینه‌های صنعتی و کشاورزی با رشد فزاینده اقتصادی به‌سرعت به بازار رقابت بین‌الملل وارد و به یکی از قدرتمندترین اقتصادهای جهان مبدل شده است.

راهکارهایی در حمایت از جهش تولید در ایران

اجرای سیاست‌های وابسته به جهش تولید باعث افزایش رونق تولیدات داخل و در پی آن امکان انجام صادرات و کاهش وابستگی کشور به فروش نفت خواهد شد که در نهایت افزایش قدرت اقتصاد ملی را به‌دنبال دارد. از سوی دیگر با وارد شدن شرکت‌های خصوصی در بخش تولید و درآمدزایی، اقتصاد کشور از حالت دولتی به خصوصی سوق می‌یابد و همه در رونق اقتصاد سهم خواهند داشت. در این حالت و با اصلاح زیرساخت‌های اولیه نیاز به اصلاح نظام مالیاتی و صدور قوانین مالیاتی جدید در حمایت از تولید در دستورکار قرار خواهد گرفت. با حذف معافیت‌های مالیاتی غیرضروری، در حمایت از تولیدات ملی، کاهش نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌های تولیدکننده داخلی وضع خواهد شد. اصلاح سیستم‌های بانکی از موارد دیگری است که می‌تواند راه کشور را در قدم گذاشتن در مسیر جهش تولید هموار کند. این کار با تغییر در نرخ سودهای بانکی و منطقی کردن آن متناسب با وضعیت داخل کشور انجام خواهد شد.

در نهایت با تسهیل انجام فعالیت‌های تولیدی، کسب‌وکار و تولید داخل افزایش می‌یابد که این امر در کاهش نرخ بیکاری و اشتغال افراد به شغل‌های رسمی به‌جای پرداختن به مشاغل کاذب موثر خواهد بود و در نهایت حمایت از تولیدات داخلی و اشتغال افراد، به کاهش میزان قاچاق و فساد اقتصادی منجر خواهد شد.

سخن پایانی

اشتغال و افزایش فرصت‌های شغلی، هدف اصلی جهش تولید در کشور ماست. طرح‌ریزی استراتژی جهش تولید با حمایت‌های دولتی و زمینه‌سازی‌های سازمانی در کنار برنامه‌ریزی‌های دقیق به‌منظور افزایش مهارت و دانش موثر افراد جامعه، از الزامات افزایش فرصت‌های شغلی برای افراد متخصص یا دارای مهارت است که این امر به حداقل رساندن اشتغال افراد در شغل‌های کاذب را نیز به‌دنبال خواهد داشت.

برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه‌های سودآور و جذب سرمایه‌گذاران در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی و گردشگری در سراسر کشور باتوجه به پراکندگی جمعیت که منجر به افزایش درآمد ملی می‌شود و سرلوحه قرار دادن کشور‌هایی که پیش از کشور ما قدم در این مسیر گذاشته‌اند می‌تواند این فرآیند را تسهیل کند.

از نظر فرهنگی نیز، ترغیب افراد به شرکت در دوره‌های آموزش‌ کاربردی و فرهنگ‌سازی برای احساس مسئولیت افراد در قبال جامعه با پرداخت مالیات و تشریح معایب کار در مشاغل کاذب بر ترغیب افراد به انجام شغل‌های رسمی تاثیر مثبت خواهد داشت.