صنعت فولاد امروز باتوجه به اقدامات انجام‌گرفته در سال‌های گذشته در جایگاه دهم تولیدکنندگان جهان قرار گرفته است، اما چالش‌های سال‌های اخیر توانسته سرعت توسعه در این صنعت را کاهش داده و آن را از برنامه پیش‌بینی‌شده عقب اندازد. صنعت فولاد تنها ۲ سال با تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴ فاصله دارد و امروز با مشکلات زیادی مواجه است که تحقق این برنامه را بسیار سخت می‌کند.در سال‌های اخیر ورود دولت به قیمت‌گذاری و دخالت در فرمول‌گذاری‌ها توازن در کل زنجیره ارزش فولاد را برهم زده است. متاسفانه گاهی به اسم حمایت از صنعت، تصمیماتی اتخاذ شده که به‌نوعی مانع در مسیر تولید ایجاد و بسیاری از سرمایه‌گذاران را برای حضور در این مسیر منصرف کرده است.امروز یکی از اصلی‌ترین مشکلات صنعت از جمله صنعت فولاد، بحث سرمایه‌گذاری است. این موضوع در کل زنجیره ارزش فولاد قابل‌رویت است و اثرات آن قابل‌بررسی است.

کاهش سرمایه‌گذاری در معدن

 یکی از موضوعاتی که منجر به فرار سرمایه در سال‌های اخیر شده و توانسته حجم سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع‌معدنی را کاهش دهد، تغییر در قوانین و مقررات و تصمیمات خلق‌الساعه است. این در حالی است که در یک سال گذشته بازار ارز نیز با رشد ناگهانی توانست هزینه‌های معدنکاری و واحدهای صنایع‌معدنی را افزایش دهد. در چنین شرایطی، قیمت‌گذاری دستوری تنها می‌تواند سود حاصل را کاهش دهد و حتی سهامداران را نسبت به وضعیت یک نماد فولادی سردرگم کند.

فاصله معنادار با اهداف تولید

نکته مهم آن است که صنعت فولاد با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌گرفته در سال‌های اخیر حالا تنها ۲ سال تا تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴ فاصله دارد، اما امروز با حدود ۴۵ میلیون تن ظرفیت نصب‌شده، تنها توانایی تولید حدود ۳۰ میلیون تن را در اختیار دارد.این موضوع نشان می‌دهد که صنعت فولاد با مشکلات بسیاری در حوزه زیرساخت‌ها مواجه است که نمی‌تواند میزان ظرفیت اسمی خود را محقق کند. در نتیجه، در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار توسعه هرچه بیشتر در بازارهای صادراتی را داشت، زیرا بازارهای صادراتی نیازمند ثبات در عرضه از سوی صادرکننده هستند، اما امروز تولیدکنندگان فولاد ایران نسبت به شرایط پیش‌رو با نگرانی‌های زیادی مواجهند.

حمایت و دخالت دولت

صمتسیدشمس‌الدین حسینی، نماینده مجلس شورای اسلامی بااشاره به مشکلات صنعت فولاد بیان کرد: یکی از موضوعاتی که با آن مواجهیم، سیاست‌های حمایتی دولت، دخالت در امور اجرایی و قیمت‌گذاری‌های دستوری است. در اصل اینکه سیاست حمایتی درباره چه کسانی و چگونه اعمال می‌شود، سوال پیش‌روی ما است.

وی ادامه داد: در موضوع قیمت‌گذاری هر کسی دوست دارد مواد اولیه ارزان و با ثبات نرخ تهیه کند، اما وقتی که به حلقه خودش می‌رسد، متوجه می‌شود قیمت‌گذاری دستوری قدرت تصمیم‌گیری را کاهش می‌دهد و دولت را هم با چالش‌هایی همراه می‌کند.ما قبول داریم تجربه دنیا نسبت به حمایت و قیمت‌گذاری مثبت بوده ، اما چطور این دخالت انجام می‌شود؟به‌گفته حسینی، مدیریت شناور بازار ارزی دخالت بازاری است.

این نماینده مجلس اضافه کرد: چاره‌ای نیست جز اینکه در هر رویداد و فصل برخی از این مسائل را تعیین‌تکلیف کنیم، زیرا در ۳ دهه اخیر این تعیین‌تکلیف‌ها انجام نشده است که اگر نتوانیم این کار را انجام‌ دهیم، به نتیجه دلخواه دست‌نخواهیم یافت.

رشد متوازن با «ارزش‌افزوده»

وی ادامه داد: فولاد یک صنعت مادر است و در بحث اشتغال و ارزش‌افزوده مسئله‌ای کلیدی است.باید در صنعت فولاد شاهد رشد متوازن باشیم. اگر بخواهیم در ۱۴۰۴ به‌میزان ۵۵ میلیون تن فولاد تولیدکنیم، ظرفیت حمل‌ونقل متناسب با آن شکل نگرفته است.

حسینی تصریح کرد: صنعت فولاد از تغییراتی جهانی اثر می‌گیرد و امروز در رتبه دهم جهانی قرار داریم. امروز در بخش صادرات در رده بیستم جهان قرار داریم. سهم ایران در تجارت جهانی فولاد کمتر از یک درصد است.

تمرکز در موارد داخلی و خارجی

وی ادامه داد: در بحث فولاد، افزایش تقاضا ۳۱ درصدی جهانی قابل‌پیش‌بینی است. با جهت‌گیری اقتصاد چین، وجود بازار در کشورهایی مثل چین، روسیه، هند، تداوم جنگ در اوکراین، تعهد بین‌المللی تولید بدون کربن و… می‌توان به این پیش‌بینی رسید. موارد یادشده از امور اثرگذار بر صنعت فولاد در سطح جهانی به‌شمار می‌روند.

به‌گفته حسینی، ما در اقتصاد ایران ضمن توجه به تحولات جهانی باید تمرکز بیشتری بر موضوعات اقتصادی خودمان داشته باشیم. در دهه گذشته، نرخ رشد کمتر از ۱.۵ درصد بوده است که اگر نتوانیم تقاضا را در کشور فعال کنیم، آینده ما سخت‌تر خواهد بود.در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۱ ، متوسط نرخ رشد در بخش اقتصادی و معدن منفی بود.نماینده مجلس شورای اسلامی بیان کرد: یکی از مشکلات ما در صنعت فولاد، تشکیل سرمایه است.

روند نامطلوب سرمایه‌گذاری

در مجموع، روند سرمایه‌گذاری نه‌تنها مطلوب نبوده، بلکه نگران‌کننده است. یکی از دغدغه‌های ما این است که سرمایه‌گذاری‌های دولتی نیز با محدودیت‌هایی همراه شود.

وی ادامه داد: رشد بخش ساختمان از رشد اندک اقتصاد هم عقب مانده است.

حسینی بیان کرد: پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، نشان می‌دهد، به‌ازای هر یک درصد افزایش در درآمد سرانه به‌میزان ۱.۱ درصد، مصرف فولاد جهان افزایش پیدا کرده است.

وی افزود: ما در حوزه زیرساخت‌ها به‌ویژه آب، تامین مواد اولیه و تولید محصولات با ارزش‌افزوده نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم.

حسینی تاکید کرد: دشواری در تامین مواد اولیه، ناکارآمدی نظام نرخ‌گذاری، کمبود سرمایه‌گذاری، ریسک تامین برق، تورم و نوسانات نرخ ارز و اهمیت سیاست‌های دولت در توسعه از عوامل موثر بر صنعت فولاد ایران است.

سخن پایانی

مسئله مهم امروز به 2 دسته چالش‌های درونی و بیرونی تقسیم می‌شود که شاید نقش چالش‌های درونی بسیار بیشتر از تحریم‌ها باشد، زیرا تولیدکنندگان فولاد، امروز مسیر خود در بازارهای صادراتی را پیدا کرده‌اند، اما در این بین چالشی همچون بحث انرژی باعث شده است تا واحدهای فولادی با سختی فراوان موفق به تحقق برنامه سالانه خود شوند. این امر نیازمند فراهم کردن بسترهایی برای جذب سرمایه در بخش معدن تا صنایع‌معدنی از جمله فولاد است. بدون‌شک، ثبات در قوانین و دخالت نکردن دولت در قیمت‌گذاری می‌تواند مسیر سرمایه‌گذاری را تسهیل بخشد. امروز در کنار آنکه در حوزه انرژی نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم، در حوزه اکتشافات نیز باید این موضوع بیش از گذشته در دستور کار قرار بگیرد. تامین مواد اولیه از دیگر مشکلاتی است که بخش معدن با آن مواجه بوده و اثرات آن را می‌توان در حلقه‌های میانی زنجیره مشاهده کرد.اگر در این مسیر حرکت نکرده و تقاضا در داخل کشور را در کنار توسعه بازارهای صادراتی فعال نکنیم، نمی‌توان به افزایش سهم صنعت فولاد ایران در تجارت جهانی امیدوار بود. این در حالی است که کشورهای همسایه به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در حال جذب سرمایه و توسعه طرح‌های خود در صنعت فولاد هستند که می‌توانند رقیب جدی برای ایران در بازار محسوب شوند. نمونه این تحرکات را می‌توان در بازار عراق مشاهده کرد که ترکیه نخستین صادرکننده فولاد به آن و جایگاه دوم به ایران تعلق گرفته است. امروز صنعت فولاد بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازنگری در طرح جامع فولاد است و باید گپ‌های موجود در آن شناسایی و با جذب سرمایه‌گذاری جبران شود، در غیر این صورت در سال‌های پیش‌رو جبران این مسیر سخت‌تر خواهد شد.