در این نامه، دلایل گوناگونی برای غیرقانونی و ضدرقابتی بودن عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شده است؛ از جمله اینکه از نظر این نمایندگان، هیچ ضابطه‌ای درباره دستورالعمل تعیین قیمت پایه در بورس کالا وجود ندارد و این موضوع سبب سفته‌بازی و ایجاد رانت در بازار خودرو شده است. آنها همچنین تاکید کرده‌اند نباید تمام درآمد حاصل‌شده در بورس کالا به جیب خودروساز برود.

این ۱۱ نماینده در نهایت اعلام کردند طرحی در کمیسیون صنایع در دست بررسی است که ضوابط و قواعد دقیقی برای عرضه خودرو در بورس کالا در آن آورده شده و ضمن تنظیم بازار، حذف سوداگری و سفته‌بازی را نیز محقق خواهد کرد. براساس این نامه، نمایندگان با اصل موضوع عرضه خودرو در بورس کالا مشکلی ندارند، اما با شیوه اجرایی فعلی آن ازسوی وزارت صنعت، معدن و تجارت مخالف هستند و سازکار آن را نادرست می‌دانند. صمت در گزارش پیش‌رو به این موضوع پرداخته است. با صمت همراه باشید.

دستورالعمل تعیین قیمت خودرو در بورس ضابطه‌ای ندارد

علی جدی، عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی درباره دلایل مخالفت برخی نمایندگان مجلس با روند کنونی عرضه خودرو در بورس کالا به صمت گفت: ما با عرضه خودرو در بورس کالا با شرایطی که در طرح اولیه عرضه خودرو در بورس کالا آمده بود، موافق بودیم و همچنان درباره اینکه خودرو در بورس کالا عرضه شود، بحثی نداریم؛ اما براساس سازکاری که برای آن تعریف کرده‌ایم.

این نماینده مردم در مجلس افزود: دلایل مخالفت اعضای کمیسیون صنایع مجلس با ادامه عرضه خودرو در بورس کالا با روندی که در حال حاضر انجام می‌شود در نامه جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به اعضای شورای رقابت مطرح شده که براساس آن هیچ ضابطه‌ای در دستورالعمل تعیین قیمت خودرو در بورس کالا لحاظ نشده است.

جدی ادامه داد: اضافه‌درآمد حاصل‌شده در این روند هم نباید تماما به جیب خودروساز برود؛ از این ‌رو طرحی در کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی تهیه شده و در دست بررسی است. در این طرح، ضوابط و قواعد دقیقی برای عرضه خودرو در بورس کالا طراحی شده که به‌موجب آن، ضمن تنظیم بازار خودرو، سوداگری و سفته‌بازی هم در سمت عرضه و هم در سمت تقاضا حذف خواهد شد.

جدی گفت: عرضه خودرو در بورس کالا از جمله پیشنهادات کمیسیون صنایع مجلس یازدهم بوده که با اصل آن مخالفتی نداریم، اما از نظر اعضای کمیسیون، سبک و سیاق عرضه خودرو در بورس اشکالاتی دارد که باید به‌سرعت اصلاح شود. نظر قطعی نمایندگان اصلاح طرح و استمرار آن براساس قواعد مشخص و دقیق است.

این نماینده مردم در مجلس ادامه داد: در طول مدتی که این طرح در قالب عرضه خودرو به بورس اجرا می‌شد، چندین بار اعلام کردیم طرح به‌گونه‌ای که در قواعد آن مشخص شده، پیش نمی‌رود. در این زمینه، حتی در کمیسیون صنایع هم مطرح کردیم که بعد از موضوع اسقاط خودرو، بندی را در این باره اضافه کنیم، اما با اشاره به اینکه این موضوع ماهیتا متفاوت است با آن موافقت نکردند.

در حال حاضر خودروسازان از فروش هر خودرو در بورس کالا به اندازه ۲۰ خودرو سود می‌برند که این‌گونه عرضه خودرو، عملا به بازار خودرو آسیب وارد می‌کند.

وزارت صمت پاسخگو باشد

وی اظهار کرد: این‌ رویه‌ها، التهاب بازار را زیاد می‌کند و وزارت صنعت، معدن و تجارت باید پاسخگوی ضرر و زیان ناشی از این رویه اشتباه باشد. این وزارتخانه اجازه واردات خودرو را نداده و با انجام آن مخالفت کرد که در حال حاضر باید جوابگوی شرایط پیش آمده باشد. علاوه بر این قول افزایش تولید داخلی به ۲ میلیون دستگاه را دادند که هنوز محقق نشده و در ۶ ماه نخست سال اتفاق خاصی در این بخش نیفتاد. البته در ۶ ماه دوم، قدری افزایش تولید داشته‌ایم.

جدی افزود: عده‌ای مخالفت نمایندگان با عرضه کنونی خودرو در بورس کالا همزمان با شروع واردات خودرو را به هم مرتبط می‌دانند که محلی از اعراب ندارد و درست نیست. واقعیت این است که افزایش جهشی قیمت خودرو‌ها در بورس، تنها علت مخالفت اعضای کمیسیون صنایع با عرضه خودرو در بورس کالاست.

این نماینده مردم در مجلس ادامه داد: مجلس در این زمینه در حال تهیه طرحی است تا بتواند این بازار را تا حدودی بسامان کند. مدلی که ازسوی کمیسیون صنایع و مجلس تایید شده و در آن ضوابط و قواعد انجام این کار به دقت و با جزئیات آمده است، قدری قیمت‌ها را تعدیل می‌کند.

 در روند کنونی عرضه خودرو در بورس، تولیدکننده این‌گونه استدلال می‌کند که هر قدر کمتر عرضه داشته باشد در این شرایط رقابتی می‌تواند محصولاتش را گران‌تر بفروشد و در واقع می‌توان گفت دیگر انگیزه‌ای برای تولید و افزایش تیراژ ندارد.

جدی در پایان تاکید کرد: این یک فرمول ساده است که هر قدر تولید افزایش پیدا کند، قیمت‌ها کاهشی می‌شود، اما وقتی از یک سو تقاضا بسیار و از سوی دیگر، عرضه بسیار محدود و کم است، با مدیریت بازار ازسوی عرضه‌کننده (یعنی تولیدکننده)، سود ناشی از آن به جیب تولیدکننده (خودروساز) می‌رود.

در این روند قیمت‌ها افزایشی شد و همان‌طور که در این مدت شاهد بودیم، نوسانات شدت گرفت که در نهایت اعتراض اعضای کمیسیون صنایع مجلس را به‌دنبال داشت.

نمایندگان همراهی کنند

هاشم باروتی، کارشناس بورس هم درباره وضعیت عرضه خودرو در بورس باتوجه به مخالفت‌هایی که ازسوی مجلس اعلام شده به صمت گفت: باید توجه داشت فقط حدود ۳۰ درصد تولیدات ایران‌خودرو در بورس عرضه می‌شود و شرکت‌های دولتی یا نیمه‌دولتی مانند سایپا محصولات‌شان را در بورس عرضه نمی‌کنند.

وی افرود: اگر دغدغه اصلی متولیان امر، افزایش تورم و کنترل آن است، باید دست‌کم در بودجه به این موضوع اشاره می‌کردند تا تورم را در سال ۱۴۰۲ باتوجه به نرخ دلاری که در حال حاضر در بازار شاهد آن هستیم کنترل کنند و یک بودجه کارآمد را پیشنهاد دهند.

باروتی افزود: گاهی ناکارآمدی مجلس در مدیریت اقتصادی  مشهود است، به‌علاوه اینکه در مورد خودرو ممکن است باندبازی و رانت در عرضه خارج از بورس وجود داشته باشد که گفته می‌شود بالاخره ارتباطاتی با باندهای قدرت دارند و نارضایتی آنها را بازتاب می‌دهند. حال اگر متولیان امر دغدغه کنترل قیمت را دارند، باید امکان واردات با تعرفه‌های پایین را فراهم کنند تا واردکنندگان بتوانند خودروهای باکیفیت وارد کنند، در این صورت قیمت خودروهای داخلی هم شکسته می‌شود. البته چون به بازار آزاد متصل نیستیم، رانت همواره در بازار خودرو، چه خودرو در بورس عرضه شود، چه خارج از آن، وجود دارد.

وی ادامه داد: پیشنهاد من این است که نمایندگان مجلس به‌جای مخالفت با عرضه خودرو در بورس، در تعرفه‌های واردات تغییراتی ایجاد کنند تا خودروهای خارجی باکیفیت وارد شود و خودروهای بی‌کیفیت با قیمت‌های افسانه‌ای در بورس معامله نشود.

باروتی درباره سازکار کنونی عرضه خودرو در بورس گفت: من با سازکار حراج باز مخالف هستم، چون تا جایی رقابت می‌شود که عملا به مصرف‌کنندگان واقعی کمتر خودرو می‌رسد؛ یعنی به‌نوعی دلال‌ها این بازار را در دست دارند، قیمت‌ها را دستکاری می‌کنند و بالا می‌برند.

بازار خودرو در صورتی کنترل می‌شود که کفه تقاضا را در بورس سنگین‌تر کنند و اجازه دهند قیمت‌ها درست و براساس منطق کشف شود.

الان قیمت پژو ۲۰۷ از یک خودرو روز تویوتا در امارات بیشتر است و عملا کسی دلسوز مصرف‌کننده نیست. تا زمانی که رانت جولان می‌دهد، این مشکلات هم وجود دارد.

این رانت قبلا توسط عده‌ای خارج از بورس توزیع می‌شد و الان وارد بورس شده است. البته در بورس شفافیت و امکان کنترل و نظارت بیشتری نسبت به رویکردی که پیش‌تر در بازار خودرو دنبال می‌شد، وجود دارد.

باروتی در ادامه افزود: عرضه خودرو در بورس با مکانیسم حراج باز در صورتی جوابگو است که بتوانند میزان عرضه را بیشتر کنند، تنوع‌ها را گسترش دهند و بقیه شرکت‌های خودروسازی مانند سایپا و.. هم بتوانند در بورس حضور داشته باشند.

 تا زمانی که فقط ۳۰ درصد تولیدات ایران‌خودرو در بورس عرضه می‌شود، با این همه تقاضا و اینکه مردم مدام در حال کدگیری در بورس هستند، وضعیت بازار خودرو تغییری نمی‌کند.

واقعیت این است که در این زمینه شفاف‌سازی نشده و مردم به‌عنوان مصرف‌کننده در وضعیت کنونی اقتصاد و تورمی که مدام بالا می‌رود، به‌دنبال این هستند که سرمایه‌ای که دارند نابود نشود.

در این میان، باتوجه به اینکه خودرو نسبت به ملک و... چسبندگی بیشتری به دلار دارد و بالاتر از ارزش دلاری خودش هم معامله می‌شود، طبیعتا مصرف‌کننده به سمت خرید خودرو سوق پیدا می‌کند، حتی اگر صاحب چندین خودرو
 باشد.  بخشی از دلیل این وضعیت به شرایط اقتصاد و سوءمدیریتی که در دولت و مدیران دولتی شاهدیم برمی‌گردد.

خودروساز قیمتی را مشخص می‌کند که سود ببرد. البته بخش عمده قیمت مازاد بر قیمت پایه که حدود ۲ برابر است به جیب دولت می‌رود؛ یعنی عملا دولت کسری بودجه خود را از این راه تامین می‌کند. پس همه این سود به جیب خودروساز نمی‌رود و فقط بخشی از آن به جیب خودروساز می رود.

باروتی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه در نهایت در این شرایط مخالف استمرار عرضه خودرو در بورس هستند یا موافق آن، اظهار کرد: عرضه خودرو در بورس می‌تواند در بازار خودرو تاثیرگذار باشد، اما باید سازکار و نوع عرضه درست شود، کیفیت خودروها افزایش پیدا کند و راه برای ورود خودروهای خارجی هموار شود.

متاسفانه نمایندگان مجلس یک بُعد موضوع را می‌بینند و می‌خواهند به نتیجه برسند که نمی‌شود. اگر نمایندگان مجلس همراهی کرده، تعرفه‌ها را آزاد کنند و پای خودروساز خارجی به بازار و صنعت خودرو کشور باز شود،‌ راهگشا خواهد بود. آنها باید با نگاه ملی و براساس منافع جامعه پا پیش بگذارند تا بتوانند گاهی در جهت حل این‌گونه مسائل بردارند.

سخن پایانی

عرضه خودرو در بورس، راهکاری برای کاهش التهاب در بازار بود که با افزایش جهشی قیمت‌ها به‌ویژه در هفته‌های گذشته زیر سوال رفته است.

در این میان، وقتی پای صحبت فعالان و صاحب‌نظران این صنعت می‌نشینیم، هنوز درباره ثمربخش بودن یا معایب عرضه خودرو در بورس به‌عنوان اقدامی که هیچ سابقه جهانی ندارد، تفاهم ندارند؛ برخی آن را با هر سازکاری نامناسب قلمداد می‌کنند، عده‌ای آن را راهی برای نجات صنعت و بازار خودرو می‌دانند؛ البته به‌شرطها و شروطها و عده‌ای دیگر آن را نوعی دیگر از رانت تعریف می‌کنند و پیرو این مسائل شاهدیم که موافقان طرحی به‌راحتی مخالف استمرار اجرای آن می‌شوند. با این همه بالا و پایین رفتن‌ها، بالاخره چه زمانی این بازار به آرامش می‌رسد؟