اردیبهشت و خرداد، فصل برداشت خرمن‌های تلاش و کوشش کشاورزان گلستانی است؛ کشاورزانی که یک سال عرق جبین برای محصول خود ریخته‌اند، در این ایام هم، گرمای طاقت‌فرسا و مشقت‌های آن را به‌دوش می‌کشند تا از حلاوت و شیرینی دسترنج‌شان بچشند.

مزیت کشت کلزا برای ایران و گلستان

استان گلستان با کمبود منابع آبی مواجه است و کشت دانه‌های روغنی به‌ویژه کلزا از جمله زراعت‌های کم‌آب‌بر است که به‌منظور استخراج روغن کشت می‌شود و کشت این محصول علاوه بر کمک به منابع آبی گلستان، بخشی از نیاز کشورمان به واردات روغن را کم می‌کند.

گلستان قطب تولید دانه‌های روغنی کشور است و ۶۰ درصد دانه‌های روغنی کشور در استان گلستان تولید می‌شود، با این وجود کلزاکاران انتظار داشتند باتوجه به تحولات بین‌المللی به‌ویژه جنگ روسیه و اوکراین و همچنین تحریم‌های ناجوانمردانه دشمن و اجرای طرح مردمی‌سازی یارانه‌ها، دولت به‌جای ۱۵هزار تومان، محصول آنها را بیش از ۲۰ هزار تومان خریداری کند، اما انگار این وظیفه دولت برعهده بخش خصوصی افتاده و از آنجایی که نرخ خرید محصول در بخش خصوصی بیشتر از نرخ خرید تضمینی بود، در کفه ترازو به مال کشاورزان رنجدیده چوب حراج زدند.

در حالی که نرخ خرید تضمینی کلزا ۱۵هزار تومان اعلام شده بود، بخش خصوصی در استان گلستان برای خرید ۲۳ هزار تومان اعلام آمادگی کرد که شواهد میدانی و گزارش‌های رسیده از سوی کشاورزان نشان می‌دهد این وعده در عمل بر زمین مانده است.

خلأ نظارت بر مراکز خرید کلزا

رئیس خانه کشاورز گلستان در این‌باره به ایسنا گفت: نرخ کلزا را شورای قیمت‌گذاری مشخص کرده و نرخ این محصول را برای سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، ۱۵هزار تومان اعلام کرد، اما وقتی آزادسازی قیمت‌ها در روغن ایجاد شد و کلزا نیز یکی از مواد اولیه تامین روغن است، انتظار می‌رفت نرخ کلزا نیز افزایش یابد. علیقلی ایمانی ادامه داد: کارخانجات به این مسئله ورود کردند تا ضمن خریداری و استحصال روغن و کنجاله به‌ازای خرید هر میزان کلزا، مجوز واردات دانه‌های روغنی را از دولت دریافت می‌کنند، چرا که بیش از ۸۵ درصد نیاز کشورمان به روغن را از خارج تامین می‌کنیم،بنابراین کارخانجات به این امر ورود کردند.

وی از نظارت ضعیف بر مراکز خرید کلزا گلایه و ابراز کرد: هیچ نظارتی بر مراکز خرید انجام نمی‌شود و مراکز خرید هم هرچقدر که بخواهند محصول کشاورز را«افت محصول» می‌زنند، گاهی اوقات برای کشاورز علاوه بر ۱۰ درصد رطوبت، ۳۰ درصد هم افت محصول می‌زنند و ۳۰ درصد افت، 7 میلیون از پول کشاورز را کم می‌کند و با این حساب، اگر 7 میلیون تومان از مجموع ۲۳ میلیون تومان کم شود، کلزای کشاورز به‌نرخ ۱۶هزار تومان خریداری شده و این مسئله کشاورزان کلزاکار را گله‌مند کرده است. رئیس خانه کشاورز گلستان افزود: همیشه خریدار سعی می‌کند از این مسئله حداکثر سود را ببرد،بنابراین دستگاه‌های نظارتی به‌ویژه متولی بخش کشت و زرع وزارت جهاد کشاورزی باید نظارت مستمر داشته باشند.

کارخانجات افت محصول می‌زنند

وی با بیان اینکه مشاهدات ما و همچنین گزارش‌های کشاورزان کلزاکار نشان می‌دهد که کارخانجات، افت محصول بالایی می‌زنند، گفت: هیچ‌کدام از مراکز در گلستان تاکنون کلزا را به‌نرخ ۲۳هزار تومان از کشاورز نخریدند، در واقع وقتی محصول ۲۰ درصد افت می‌خورد یعنی از هر تن ۲۰۰ کیلوگرم کلزا کم می‌شود و ۲۰۰ کیلو کلزای ۲۳هزار تومانی، ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان می‌شود که با یک جمع‌بندی نهایی می‌بینیم کلزا در گلستان زیر نرخ ۲۳هزار تومان خریداری می‌شود، نه ۲۳هزار تومان و مابقی سود آن به جیب کارخانه‌دار می‌رود که می‌طلبد دستگاه‌های نظارتی به این مسئله ورود کنند. ایمانی خاطرنشان کرد: گاهی اوقات کارخانه‌دار به بهانه اینکه افت محصول بالا است، از خرید آن امتناع می‌کند، اما دلال کلزا را به‌نرخ ۱۸هزار تومان از کشاورز خریداری می‌کند و باز به کارخانه‌دار می‌فروشد، در واقع رابطه بین دلالان و کارخانجات موجب شده که شاهد وقوع چنین اتفاقاتی در استان باشیم و این نشان می‌دهد که باید بر این مسئله نظارت بیشتری صورت گیرد.

رئیس خانه کشاورز گلستان با بیان اینکه سازمان جهاد کشاورزی باید در تمام مراکز خرید ناظر داشته باشد، متذکر شد: بعضی از کارخانجات افت بالا و غیرواقعی به محصول می‌زنند و با این کار دسترنج کشاورزان بر باد می‌رود. امسال ۴۲هزار هکتار کلزا در گلستان کشت شد که براساس پیش‌بینی‌ها، ۷۵ تا ۸۰ هزار تن کلزا از مزارع گلستان برداشت می‌شود و به‌گفته مسئولان جهاد کشاورزی گلستان، وزش باد شدید موجب ریزش ۱۵ تا ۲۰ درصدی محصول کلزا شد و با این اتفاق پیش‌بینی می‌شود تولید کلزا در استان به ۷۰ هزار تن برسد.

یک کارشناس کشاورزی نیز با انتقاد از جهاد کشاورزی گفت: در مراکز خرید کلزا، هیچ نماینده‌ای از جهاد کشاورزی یا شورای کشاورزان نبود که از کشاورز حمایت کند، کارخانه‌داران می‌گویند که محصول شما را به‌دلیل رطوبت ۲۰ الی ۳۰ درصدی خریداری نمی‌کنیم و می‌گویند بروید محصول خود را به بخش آزاد و دلالان بفروشید و از آنجایی که کشاورز هیچ شانسی برای نگهداری محصول ندارد و مجبور به‌فروش آن است، در نهایت دلال برنده این داستان می‌شود.

جهاد کشاورزی کلزاکاران را تنها گذاشت

حسین ممشلی با طرح این سوال که چرا جهاد کشاورزی و استانداری گلستان، کشاورز کلزاکار را در مقابل بخش خصوصی تنها گذاشته‌اند، بیان کرد: در شرایط تحریمی فعلی که عمده روغن از کشورهای دیگر وارد می‌شود، چرا نباید از کشاورز حمایت کنیم؟ این کشاورز گلستانی تاکید کرد: اگر میزان رطوبت دانه کلزا کمتر از 5 درصد هم باشد، باز هم کارخانه‌داران، کلزا را ۲۳هزار تومان خریداری نمی‌کنند.

به‌گفته رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان، طرح کشت کلزا از سال ۷۸ در استان گلستان آغاز شده و کمابیش در این ۲۰ سال، گلستان رتبه نخست تولید کلزا را به‌خود اختصاص داده و می‌توان گفت بیش و کم گلستان قطب تولید دانه‌های روغنی اعم از کلزا، سویا و... است.

علی موسی‌خانی اضافه کرد: نرخ خرید تضمینی کلزا ۱۵هزار تومان بود که در استان‌های جنوبی به‌همین نرخ از کشاورزان خریداری شد، در گلستان نیز ۴۴ مرکز خرید تضمینی کلزا برنامه‌ریزی شده بود، اما با مردمی‌سازی یارانه‌ها و واقعی شدن نرخ محصولات کشاورزی، کارخانجات باتوجه به نرخ روغن و کنجاله در بازار، نرخ ۲۳هزار تومان را پیشنهاد دادند.

وی معتقد است: نرخ کلزا باید 2 برابر یا ۲.۲ برابر نرخ گندم باشد که کشت آن برای کشاورز به‌صرفه باشد، این مسئله در شورای قیمت‌گذاری رعایت نشد و پیشنهاد خرید ۲۳هزار تومانی کلزا از سوی بخش خصوصی مطرح شد.

گلایه کشاورزان از کارخانه‌داران

رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان به افت زیاد محصول کلزا از سوی کارخانه‌داران اشاره کرد و گفت: در اردیبهشت امسال، میزان بارندگی نسبت به‌حالت نرمال ۶۰ درصد افزایش پیدا کرد که این مسئله موجب افزایش رطوبت و رشد علف‌های هرز شد و همین مسئله می‌طلبید کشاورزان به نکات فنی دقت بیشتری می‌کردند. باوجود آنکه کشاورزان از افت‌های غیرواقعی کلزا توسط کارخانه‌داران گله‌مند هستند، اما رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان این مسئله را رد می‌کند و می‌گوید: افت، توافق بین کشاورز و خریدار است و اگر کشاورز معترض باشد، می‌تواند بار خود را تحویل آن مرکز ندهد. به‌گفته وی، نظارت عالیه بر مراکز خرید وجود دارد و همکاران ما به‌صورت تصادفی در مراکز مختلف حضور می‌یابند.

موسی‌خانی با بیان اینکه اگر محصول کلزا از استاندارد لازم برخوردار باشد و رطوبت دانه ۱۰ درصد و مواد خارجی آن زیر ۲ درصد باشد، هیچ مانعی برای خرید با نرخ ۲۳هزار تومان وجود ندارد، تصریح کرد: اگر دانه‌ای بالای ۲۰ درصد رطوبت داشته باشد، طی یک شبانه‌روز در انبار فاسد خواهد شد.

رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان متذکر شد: کشت کلزا در استان گلستان باتوجه به تناوبی که با گندم ایجاد می‌کند و همچنین خوداتکایی و خودکفایی در تولید روغن و کنجاله از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی تاکید کرد: سیاست جدید وزارتخانه در بخش محصولات صنعتی، انعقاد کشت قراردادی است تا با سفارشی کردن کشت و انعقاد قرارداد با کشاورزان، بخشی از مشکلات آنها برطرف شود و به‌طورقطع در محصول کلزا نیز طی سال‌های آینده کشت قراردادی را خواهیم داشت. کشاورزی کاری پرخطر و دشوار است و کشاورزان گلستانی در سایه مدیریت نادرست و جزیره‌ای، کشاورزی سنتی دارند و بسیاری از مشکلات حل‌نشده و همیشه مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند، در حالی که این قشر زحمتکش باید موردحمایت همیشگی مسئولان باشند تا با انگیزه بیشتر در میدان کار و تلاش ظاهر شوند.  به‌نظر می‌رسد فرآیندی که در حذف زراعتی مانند پنبه در استان گلستان رخ داد، در محصول کلزا در حال تکرار است، در حالی که پنبه و کلزا، 2 گیاه مهم برای تقویت مواد آلی خاک هستند که در تناوب به اقتصاد گندم کمک خواهند کرد و تکرار بی‌مهری‌های مسئولان جز ایجاد بی‌انگیزگی و مشکلات عدیده در سال‌های آینده، دستاورد دیگری نخواهد داشت.

سخن پایانی

تجربه امسال در قیمت‌گذاری تضمینی محصول کلزا و افزایش نرخ این محصول از سوی بخش خصوصی نشان داد که اگر دولت تضمینی برای خرید محصول با نرخ مناسب نداشته باشد، گره مشکلات کشاورزان کورتر می‌شود و در سایه کم‌کاری و ضعف مدیریتی برخی مدیران، کشاورزان آرامش، اعتماد و انگیزه خود را برای ادامه این مسیر از دست می‌دهند.