سمیرا کرمی - گروه اقتصاد: رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه یکی از مهم‌ترین عواملی است که میتواند به تحلیل عملکرد اقتصادهای مختلف کمک کند، اما رشد اقتصادی منفی ایران در هیچ قاموسی نمی‌گنجد.
چگونه میشود از مثبت شدن رشد اقتصاد در ایران حرف زد، در حالی که یکی از مهم‌ترین نشانه‌های در حال توسعه بودن یک کشور این است که رشد اقتصادی بسیار بالایی را داشته باشد و این موضوع در خود تناقضی پدید آمده که مسعود نیلی از آن به عنوان«معمای توسعه نیافتگی» یاد کرده است. مسیر اقتصاد ایران مسیری منحصر به فرد و پیچیده است. «شومی منابع طبیعی» یکی از شناخته‌شدهترین مشکلاتی است که تاکنون برای اقتصاد ایران برشمرده‌اند. نفت، طلایی سیاه است که با سوءمدیریت و برخورد غیرصیانتی، نه تنها برای اقتصاد ما بلکه برای تمامی اقتصادهای جهان معضلاتی جدی به وجود آورده است. اما نفت تنها مشکل اقتصاد ما نیست و موانع جدی‌تری هم هستند که اگرچه ممکن است محصول نفتی بودن اقتصاد باشند اما باید به صورت جداگانه به بررسی و تحلیل آنها پرداخت. در تحلیل علل توسعه‌نیافتگی و رشد پایین اقتصادی کشور کارشناسان نگاههای مختلفی دارند.
دولت‌محوری بودن اقتصاد ایران
در همین رابطه علی قنبری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتوگو با صمت درباره مشکلات پیش‌روی اقتصاد ایران گفت: یکی از مهم‌ترین موانع رشد اقتصاد ایران عملکرد ضعیف دولت‌ها و بهرهوری پایین بخش عمومی است که با توجه به حجم بالای دولتی بودن فعالیتهای تولیدی در کشور، این موضوع نیاز به بررسی بیشتر داشته و باید خصوصی‌سازی در صدر برنامههای دولت قرار بگیرد.
وی همچنین بیان کرد: اقتصاد ما باید به سمت کوچک‌سازی دولت حرکت کند. گرچه دولت یازدهم تلاش خود را به این سمت معطوف کرده اما همت بیشتری نیاز است تا اقتصادی که تنها ۱۵ درصد آن در اختیار بخش خصوصی است بتواند از مرحله سخت واگذاری‌های دولتی موفق بیرون بیاید.
وابستگی اقتصاد ایران به واردات
نسرین قبادی کارشناس مسائل اقتصادی نیز درخصوص موانع رشد اقتصادی ایران در گفتوگو با صمت گفت: موانع پیش‌روی اقتصاد ایران بسیار زیاد است و آنها را میتوان به موانع نهادی و غیرنهادی تقسیم کرد. از جدی‌ترین موانع نهادی میتوان به ساختارهای اقتصادی اشاره کرد که نیاز به زمان زیادی برای اصلاح دارد و در کوتاه‌مدت نمی‌تواند مورد بررسی و بازنگری قرار بگیرد. اما درباره موانع غیرنهادی، باید گفت حادترین مشکل اقتصاد ایران وابستگی به اقتصادهای دیگر یعنی وارداتمحور بودن صنایع داخلی است که چنین مشکلی آسیب جدی به اقتصاد کشور خصوصا بخش تولید وارد کرده و آنچنان ریسک تولید داخلی را بالا برده است که وضعیت صنایع داخلی به حالت نیمه تعطیل درآمده است.
این کارشناس اقتصادی در تشریح مطلب افزود: تا کشوری نتواند به تعاملات مثبت با جهان دست یابد نمی‌تواند از تمامی ظرفیتهای اقتصادی خود بهرهمند شود. تحریمهای اقتصادی یکی از نمودهای این معضل است که به خودی خود تاثیر بسزایی در کاهش رشد اقتصادی کشور و حتی منفی شدن آن داشته است.
بی‌اعتمادی تولیدکننده داخلی به بازار فروش
قبادی در ادامه افزود: اگر بخواهیم ریشههای اصلی مشکل را شناسایی کنیم باید به این موضوع اشاره کرد که بخش خصوصی و تولیدکننده به بازار داخلی برای فروش کالای خود، اطمینان ندارد و تا زمانی که این بی‌اعتمادی پا برجاست تولید داخلی قادر به تکمیل ظرفیت خود نخواهد بود. همچنین باید گفت که ریسک اقتصاد آنقدر بالاست که تولیدکننده یا از بخش صنایع مولد اقتصادی خارج شده و به سمت بخشهای کم‌ریسک‌تر مثل بخش مبادلاتی می‌رود یا اینکه به کل از سرمایهگذاری منصرف خواهد شد.
این کارشناس مسائل سرمایهگذاری در ادامه اظهار کرد: یکی دیگر از موانعی که اقتصاد را با بحران جدی روبه‌رو کرده، تورم بالا است که میتواند بدنه ضعیف بخش خصوصی را هدف بگیرد.
وی افزود: متاسفانه در ایران به دلیل رانت‌های بالا، بخش خصوصی تابعی از فعالیتهای دولت شده است، به این ترتیب که دولت خودش به عنوان یک کنشگر وارد اقتصاد میشود و از آنجا که دولت منابع پولی را صرف پروژه‌های عمرانی خود می‌کند، بخش خصوصی قابلیت رقابت با او را نخواهد داشت. بر این اساس، قبادی پیشنهاد کرد که برای برداشتن چنین مانعی از پیش روی بخش خصوصی، دولت باید خود را از فعالیتهای اقتصادی بیرون بکشد، گرچه همیشه خصوصی‌سازی در صدر برنامههای دولت بوده، اما عملا بخش خصوصی در اقتصاد ما شکل نگرفته است. دولت از قدرت بالایی برخوردار است و در شرایط خاص میتواند قانون را کنار بزند که این مقوله موجب سردرگمی تولیدکنندگان و بخش خصوصی خواهد شد، به همین دلیل است که بخش خصوصی در رقابت با بخش دولتی همیشه محکوم به شکست است. این کارشناس اقتصادی در تشریح موضوع بیان کرد: در برنامه خصوصی‌سازی آنقدر ضعیف عمل شده که این پدیده مثبت اقتصادی ابعاد منفی به خود گرفته است، به طوری که نهادها پررنگ‌تر شده‌اند و بخش شبه‌دولتی شکل گرفته است و در عمل به جای آنکه شاهد تقویت بخش خصوصی باشیم فقط بخشهای شبه‌دولتی رشد کرده‌اند.
بوروکراسی پیچیده کسب و کار
سیاوش غیبی حاجی‌ور نیز در گفتوگو با صمت درباره موانع پیش‌روی اقتصاد ایران گفت: فضای کسب و کار کشور ما از فرآیند زمانبری برخوردار است که باید به‌تدریج به سمت حذف بوروکراسی پیچیده حرکت کند و فرآیند دهگانه کسب و کار تسهیل شود. یعنی پرداخت مالیات، عملیات گمرکی، عملیات کسب مجوز و همه مراحل در کشور ما نسبت به سایر نقاط جهان بسیار پیچیده‌تر و زمانبرتر است که باید این مراحل تسهیل شوند. وی تاکید کرد: برای افزایش رشد اقتصادی باید شاخصهای مربوط به کسب وکار بهبود یابد و مهم‌ترین این شاخص‌ها، کسب مجوز است. وی همچنین به یکی دیگر از موانع رشد اقتصادی کشور به کند و ضعیف بودن عملیات دادرسی اشاره گفت: مراحل زمانبر بودن فرآیند نظارتی و دادرسی نیز از دیگر موانع جدی هستند که باید به رفع ایرادات اساسی و سیستماتیک آنها پرداخت. این کارشناس امور مالیاتی افزود: تورم هم موضوع قابل توجهی است که تا برطرف نشود نمی‌توان منتظر شکوفایی اقتصادی شد. به علت تورم بالا صاحبان عوامل تولید و سرمایهداران اقدام به سرمایهگذاری نکرده و وارد بخشهای غیرمولد و خدماتی میشوند. وی در تشریح بیشتر این موضوع بیان کرد: سرمایهداران این احساس را دارند که در بخش‌هایی مثل بازار ارز و سهام و... چون قدرت نقدشوندگی بالاتر است، هزینه ناشی از تورم، کمتر خواهد بود و سریع‌تر می‌توانند بدون تحمل تورم بالا سود کسب کنند.