آلودگی هوا در کشور این روزها تبدیل به رقیب خطرناک کرونا شده و تعدادی از کلانشهرهای کشور ازجمله تهران، اصفهان، کرج، زنجان، اراک، اهواز، قزوین، قم و... را درگیر خود کرده است.
در حالی آلودگی هوا -به‌دلیل افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون- در برخی از شهرهای کشور نفس را تنگ و آسمان را خاکستری کرده که کارشناسان همواره تاکید دارند که معضل آلودگی هوا بسیار خطرناک‌تر از معضل کروناست، چراکه ویروسی که این روزها تمام جهان را درگیر خود کرده تا امروز کمتر از ۲ میلیون نفر فوتی داشته اما آلودگی هوا در دنیا سالانه سبب ۷ میلیون مرگ زودرس می‌شود.
آلودگی هوا تلفات کرونایی را بیشتر می‌کند
صمتبا تمام اینها ابتدای فصل پاییز بود که عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نسبت به همزمانی آلودگی هوا و ویروس کرونا هشدار داده و تاکید کرده بود که افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون می‌تواند تلفات کرونایی را تا ۸ درصد بیشتر کند. به‌دنبال آن سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد در راستای کنترل و مدیریت آلودگی هوا در ۶ ماه دوم امسال ۷ پیشنهاد را به ستاد ملی کرونا فرستاده که در صورت تصویب این ستاد لازم‌الاجرا خواهد شد.
سهم غیرقابل انکار موتورسیکلت‌ها
باوجود اینکه پیش از رسیدن فصل پیک آلودگی هوا فرصت برای چاره‌اندیشی در این زمینه وجود داشت و حتی قوانینی مانند قانون هوای پاک راه را مشخص کرده بودند، در کمال تعجب تاثیر آلودگی هوا روی ویروس کرونا توسط یکی از اعضای ستاد مقابله با ویروس کرونا در کلانشهر تهران انکار و حتی در این شرایط طرح‌هایی اجرا شد که همراستا با قانون هوا پاک نبود که از جمله این تصمیمات می‌توان به اجرای طرح تسهیلات ویژه پلیس برای ترخیص هزاران موتورسیکلت‌های رسوبی اشاره کرد. این طرح در حالی اجرایی شد که نقش موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا بر کسی پوشیده نیست و براساس اطلاعات سیاهه انتشار شهر تهران سهم موتورسیکلت‌ها در تولید آلاینده‌های گازی حدود ۲۱ درصد و در تولید ذرات معلق ۱۰ درصد است. هر ۱۰ موتورسیکلت کاربراتوری در هر کیلومتر به اندازه یک اتوبوس دیزلی قدیمی، ذرات معلق که عامل اصلی آلودگی هوا است تولید می‌کنند؛ با این وجود از آذر تاکنون هزاران دستگاه موتورسیکلت آلاینده به سطح خیابان‌ها بازگشته‌اند.
رای منفی به خرید فیلتر دوده
از سویی دیگر مجلس شورای اسلامی در ابتدای مهر تصمیم به حذف سهم محیط‌زیست از عوارض آلایندگی گرفت. این تصمیم مجلس شورای اسلامی اعتراض شدید عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست را به‌دنبال داشت. او در گفت‌وگویی با ایسنا اظهار کرده بود کسری بودجه دستگاه‌ها نباید از کیسه محیط‌زیست جبران شود. همچنین قرار بود بخشی از این عوارض آلایندگی برای رفع آلایندگی صنایع هزینه شود و چنین تصمیمی نشانگر هدف‌گذاری مجلس برای مخالفت با محیط‌زیست است. واقعیت این است که حوزه محیط‌زیست طی سال‌های اخیر، تصمیم‌های ضدکنترل آلودگی هوا کم به‌خود ندیده است. از دیگر تصمیم‌های این دست می‌توان به این مسئله اشاره کرد که شورای شهر تهران که اکنون خود را مطالبه‌گر حق مردم تهران در زمینه آلودگی هوا می‌داند، طی سال ۹۷ به خرید فیلتر دوده برای اتوبوس‌های دیزلی از محل اوراق مشارکت رای نداد و موضوع خرید فیلتر دوده از ردیف این اعتبار حذف شد. گفتنی است نصب نشدن فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها سبب می‌شود خروجی خودروهای دیزل بدون هیچ گونه پالایشی وارد حلق مردم شود.
سهم صنایع و نیروگاه‌ها بیشتر شده است؟
با تمامی اینها آخرین سیاهه انتشار شهر تهران نشان می‌دهد کامیون‌ها حدود ۱۶ درصد و موتورسیکلت‌ها حدود ۱۰ درصد در تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نقش دارند. هرچند هر سال گفته می‌شود سهم منابع متحرک مانند خودروها در آلودگی هوا بسیار بیشتر از سهم منابع ثابت مانند نیروگاه‌ها و صنایع است اما برخی از آمارها نشان می‌دهند امسال صنایع و نیروگاه‌ها به‌دلیل سوزاندن مازوت سهم پررنگی در آلودگی هوا دارند. براساس اظهارنظرهای رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست درحال‌حاضر ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و به‌واسطه تحریم‌های بین‌المللی کسی خریدارشان نیست؛ بنابراین مجبوریم در برخی نقاط از سوخت مازوت استفاده کنیم. هرچند محیط‌زیست در ابتدا اصرار داشت که در برخی کلانشهرهایی که مشکل آلودگی هوا دارند از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود اما داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بیانگر استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در صنایع و نیروگاه‌های تهران است، چراکه باوجود ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی در تهران طی هفته گذشته، غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد افزایش یافته است.
افزایش آلودگی باوجود محدودیت تردد
صمتآلاینده دی‌اکسید گوگرد روی تشکیل ذرات معلق اثرگذار است و می‌توان گفت پایه ۳۰ درصد ذرات معلق سولفات‌ها هستند. این یعنی گوگرد می‌تواند تا حدی پایه تشکیل ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون -به‌عنوان عامل اصلی آلودگی هوا طی روزهای اخیر- باشد. مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا درباره علت آلودگی هوا در کلانشهرها باوجود کاهش و محدودیت‌های تردد خودرویی تصریح کرده بود حتی اگر تردد خودروهای شخصی نسبت به گذشته ۵۰ درصد کمتر شده باشد، باز این رقم تاثیر زیادی روی کاهش آلودگی هوا نخواهد گذاشت.
علاوه بر این صنایع، نیروگاه‌ها، خودروهای دیزلی، اتوبوس‌ها و... همانند گذشته در بیشتر شهرهای کشور مشغول فعالیت هستند و حتی مصرف گاز نیز در کشور بیشتر از سال گذشته شده است؛ از این رو نباید توقع داشت که با کاهش تردد خودروهای شخصی و تعطیلی برخی مراکز آلودگی هوا نیز کمتر شود. تجریشی حالا در گفت‌وگویی جدید با ایسنا در پاسخ به این پرسش که چرا باوجود ممنوعیت تردد دیزلی‌ها در تهران غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد افزایش پیدا کرده؟ می‌گوید: به‌نظر می‌رسد با سرد شدن هوا و فشار روی منابع گاز کشور و افزایش مصرف خانگی، منابع ثابت آلاینده هوا به‌صورت پراکنده از سوخت مازوت استفاده کرده‌اند؛ برای مثال واحدهای ریخته‌گری در تهران طی روزهای اخیر سوخت مازوت مصرف کرده‌اند.
نیروگاه‌ها به سمت مازوت‌سوزی رفته‌اند
وی ادامه داد: متاسفانه براساس آخرین آمار از روزهای ابتدایی هفته گذشته تعدادی از نیروگاه‌ها در تهران نیز به سمت مازوت‌سوزی رفته‌اند. به‌هرحال ما به دادستانی نامه زده و خواسته‌ایم که به‌سرعت جلوی این اقدام گرفته شود.
به‌گفته معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، نسبت آلایندگی منابع متحرک مانند خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌ها و خودروهای شخصی به منابع ثابت مانند صنایع و نیروگاه‌ها حدود ۶۰ به ۴۰ است اما اگر نیروگاه‌ها و صنایع از سوخت مازوت استفاده کنند، این نسبت به‌هم خواهد خورد و سهم زیادی در آلودگی هوا خواهند داشت.
سخن پایانی...
باتوجه به تکرار موضوع آلودگی هوا، شواهد حاکی از آن است که هیچ اراده‌ای برای رفع آلودگی هوای تهران وجود ندارد، چراکه هم موضوع مشخص است و هم راهکارهای اجرایی؛ اما اقدامی نمی‌شود. این داستان تکراری امسال باتوجه به شیوع کرونا رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته است.