در میان اظهارنظرهایی که در طول این سال‌ها از زبان دست‌اندرکاران اقتصادی دولت‌های مختلف شنیده‌ایم، تعداد ناچیزی بوده‌اند که شرایط اقتصادی و تجاری ما را بد توصیف کردند و در آنها همواره افق‌های روشنی از اقتصاد و تجارت برای مخاطبان رسانه‌ای ترسیم شده است.
در مقابل و خارج از نظام دولتی همواره نقدهایی ازسوی کارشناسان وجود داشته که از شرایط موجود گلایه داشته‌اند و کشور را در حوزه تجارت و اقتصاد دارای ضعف‌هایی دانسته‌اند. اما حقیقت موضوع معمولا برآیندی از این دو دیدگاه است. در ماه‌های اخیر عواملی چون تشدید تحریم‌ها علیه ایران و همه‌گیری ویروس کرونا شرایط را در تمام دنیا دچار تغییر کرد و اقتصاد کل دنیا را تحت تاثیر قرار داد. حالا با کم شدن تدریجی همه‌گیری این ویروس باید دید کشور ما که همچنان باید راه‌های تجارت را از دیوارهای تحریم‌ها پیدا کند، باوجود کاهش قیمت جهانی نفت، چگونه در حوزه صادرات گام خواهد برداشت.
شرایط صادرات غیرنفتی کشور رو به بهبود است
سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد: پس از شیوع ویروس کرونا، تجارت در تمام کشورهای دنیا دچار وقفه شده اما صادرات ما به‌تدریج در حال بازگشت به مسیر رشد است.
حسین مدرس خیابانی با بیان اینکه توسعه صادرات و کنترل واردات، یکی از راهبردهای چهارگانه وزارت صنعت، معدن و تجارت است، گفت: در شرایط کنونی باتوجه به وضعیت درآمدهای نفتی و قیمت نفت در بازارهای جهانی، اتکای نیازهای ارزی کشور به درآمدهای صادرات غیرنفتی بیشتر شده و این نوع صادرات، امروز دیگر یک انتخاب و کار تشریفاتی به‌شمار نمی‌رود، بلکه یک اجبار است و باید به سمت رشد و توسعه آن حرکت کرد.
سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت افزود: تامین نیازهای ارزی کشور از محل درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی امروز یک ضرورت به‌شمار می‌رود و جهش تولید که به‌عنوان شعار سال ازسوی رهبر معظم انقلاب انتخاب شده نیز، مسیری به جز صادرات ندارد؛ بنابراین در شرایط حاضر صادرات غیرنفتی مورد حمایت همه‌جانبه همه بخش‌های مختلف کشور قرار گرفته است.
وی با اشاره به شیوع ویروس کرونا و اثرگذاری آن بر صادرات غیرنفتی کشور گفت: باتوجه به بسته بودن مرزها و پروتکل‌های بهداشتی که بازارهای هدف صادراتی پیش روی صادرکنندگان ایران قرار دادند، صادرات کشور با کاهش مواجه شده است؛ به‌ویژه اینکه کل تجارت دنیا براساس آمارهای رسمی اعلام شده ازسوی نهادهای بین‌المللی تا ۳۲ درصد کاهش را هم تجربه کرده است.
به‌گفته مدرس خیابانی، علاوه بر تاثیر کرونا بر تجارت بین‌المللی کشور، کاهش قیمت فرآورده‌های نفتی و مواد پتروشیمی، بسته بودن مرزها، محدودیت تردد و حمل‌ونقل از عوامل تاثیرگذار دیگر بر تجارت بوده است.
وی در پاسخ به این سوال که باتوجه به لزوم توسعه صادرات غیرنفتی، آیا می‌توان در ماه‌های آینده روند مثبتی را شاهد بود، گفت: شرایط اکنون رو به بهبود است.
پیش‌بینی خوش‌بینانه
البته این بهبود از نظر برخی کارشناسان اقتصادی نیاز به پیش‌زمینه‌هایی مثل سیاست‌های تجاری ثابت و بلندمدت، امکان تجارت آزاد، بازارهای هدف مشخص، بازاریابی‌های در سطح کلان و مسیرهای تبادل ارزی دارد که درحال‌حاضر بسیاری از آنها برای بازرگانان ما مهیا نیست؛ بنابراین این گروه از کارشناسان اقتصادی، پیش‌بینی روزهای خوش تجاری پس از پایان دوران همه‌گیری کرونا را بسیار خوش‌بینانه می‌دانند.
ابراهیم رزاقی، کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با صمت در این باره عنوان می‌کند: حتی در شرایط عادی نیز دستیابی به بازارهای فروش خارجی نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و اساسی دارد.
وی در این باره تصریح می‌کند: در تجارت امروز، تمام کشورهای فعال در حوزه صادرات، تک‌تک فرصت‌ها در این حوزه را دنبال می‌کنند و نمی‌توان انتظار داشت که یک بازار صادراتی بدون استفاده از پیش‌زمینه‌های لازم برای ایجاد روابط تجاری به‌دست آید.
رزاقی تاکید می‌کند: کشور ما باتوجه به شرایط تحریمی که در آن قرار دارد، علاوه بر این پیش‌زمینه‌ها به راهکارهایی نیاز دارد تا بتواند از سد تحریم‌ها نیز عبور کند.
افزایش صادرات در اردیبهشت ۹۹
البته پیش از این، خبرهای آقای سرپرست، توسط سازمان توسعه تجارت که اعلام کرد صادرات اردیبهشت در قیاس با فروردین رشد مطلوبی را تجربه کرده، به‌نوعی دیگر تکرار شده بود.
در جدیدترین گزارش ارائه شده ازسوی این سازمان، آمده بود در هفته‌های اخیر باتوجه به نیاز کشورها به محصولات وارداتی و همچنین بازگشایی برخی مرزها، تحت تاثیر کاهش نسبی سرعت شیوع کرونا، بخشی از صادرات از سرگرفته شده است.
سازمان توسعه تجارت همچنین در گزارش خود با اشاره به کاهش نسبی محدودیت‌های مقابله با کرونا و بازگشایی تعدادی از مرزهای مشترک کشور اعلام کرد صادرات ایران در ماه دوم امسال افزایش یافته است.
قدیر قیافه، نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در این باره به خبرنگار صمت می‌گوید: این رشد صادراتی در ماه اخیر گرچه شاید در شرایط کنونی که کشور نیاز مبرمی به ارز دارد مطلوب به‌نظر برسد اما باید توجه داشت که ما هنوز در نوع صادرات خود دچار مشکلات زیادی هستیم زیرا بخش اعظمی از صادرات ما به کالاهای فله و مواد خام اختصاص دارد.
قیافه در این باره عنوان می‌کند: لازم است علاوه بر تمرکز بر صادرات غیرنفتی برای تامین ارز مورد نیاز کشور، برنامه‌های بلندمدتی نیز برای ایجاد ارزش افزوده در بحث صادرات تدوین شود تا به این ترتیب، سرمایه‌های طبیعی خود را با تکیه بر یارانه‌های تعلق گرفته به این حوزه، بی‌دلیل از دست ندهیم.
خودمان را محدود نکنیم
در شرایطی که همه‌گیری ویروس کرونا علاوه بر تمام محدودیت‌های قبلی در حوزه صادرات، چند ماهی است که ما را در این حوزه منفعل کرده، برخی پیشکشوتان حوزه اقتصاد، از ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های صادراتی منطقه سخن می‌گویند و سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی را به برنامه‌ریزی در این زمینه دعوت می‌کنند.
یحیی آل‌اسحاق، عضو اتاق بازرگانی که در کارنامه خود تصدی وزارت بازرگانی را نیز دارد، به خبرنگار صمت می‌گوید: کشور ما در منطقه‌ای قرار گرفته که کشورهای مستقر در آن سالانه بیش از هزار میلیارد دلار واردات انجام می‌دهند که بسیاری از اقلام آن از جمله محصولات غذایی، مصالح ساختمانی و خدمات فنی‌مهندسی می‌تواند توسط کشور ما تامین شود اما متاسفانه تاکنون عملکرد ما در این حوزه مطلوب نبوده و سهم بسیار محدودی از این بازار بزرگ را به خود اختصاص داده‌ایم.
آل‌اسحاق در این باره اضافه می‌کند: اگر ما بتوانیم محدودیت‌های داخلی را برطرف کنیم و براساس یک برنامه جامع و هدفمند گام برداریم، می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک سهمی ۲۰۰ میلیارد دلاری از این بازار نصیب ما شود و با تکیه بر صادرات غیرنفتی، علاوه بر تامین ارز مورد نیاز کشور، هدف جهش تولید در امسال نیز از مسیر صادرات حاصل شود.
مجبور به صادرات هستیم
از تمام نقل‌قول‌ها و اظهارنظرها در حوزه تجارت و صادرات هم که بگذریم، یک حقیقت انکارناپذیر در این باره وجود دارد و آن نیاز ما به روابط تجاری غیرنفتی با کشورهای دیگر است. بهای جهانی نفت در این ماه‌ها به پایین‌ترین میزان خود در طول تاریخ رسید و این هشدار را به مسئولان و دست‌اندرکاران کشور ما و کشورهای دیگری که اقتصاد خود را برپایه صادرات نفت بنا کرده‌اند، داد که باید دست از سود این طلای سیاه شست. با تحریم یا بدون تحریم، ما برای توسعه اقتصادی نیاز به صادرات داریم و هرچه زودتر باید برای این کار برنامه‌های راهبردی تدوین کنیم تا از قافله بزرگ تجارت جهانی عقب نمانیم که اگر غیر از این باشد باید منتظر بمانیم تا بلایی مثل کرونا بیاید و ما را وادار به تلاش کند.