مریم ابراهیمی - گروه گزارش: در بررسی تولید و پخش انیمیشن، نکته قابل توجه اینکه انیمیشن سال‌های سال است که در اختیار بخش خصوصی قراردارد و در میان سایر صنایع فرهنگی یکی از ۳صنعت پول‌ساز دنیاست و این هنر تنها یک تولید بصری به شمار نمی‌رود.
هر انیمیشنی که در کشورهای پیشرفته ساخته می‌شود از ۳ماه قبل شهرکی متناسب با آن ساخته می‌شود. در ایران اما وضعیت به گونه‌ای دیگر است. سال‌هاست که در فروشگاه‌ها و پاساژهای تجاری، انواع لوازم‌التحریر و اسباب‌بازی‌هایی را دیده‌ایم که برچسب‌های قهرمانان انیمیشن‌های مشهور و مختلف را به همراه دارند. بدیهی است خریداران این کالاها و محصولات فرهنگی یعنی کودکان، دانش‌آموزان و گاه حتی دانشجویان کسانی هستند که قهرمانان این قصه‌ها را دوست دارند... و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یک انیمیشن در میان مخاطبان موفقیتی چشمگیر به‌دست می‌آورد. در این میان، عده‌ای در بحث تجاری- فرهنگی مطرح کرده بودند که ضروری است برای حفظ ارزش‌های فرهنگی، کالاهای فرهنگی بومی به جای محصولات خارجی تولید و وارد بازار شود اما به گفته کارشناسان، در کشور ما سیکل صنایع فرهنگی روند طبیعی خود را طی نکرده است و به همین منظور آثاری که به‌عنوان آثار بومی مطرح می‌شود، به اندازه کافی مطرح نشده است.
تاثیر انیمیشن‌های خارجی بر کودکان
مرکز افکارسنجی و رصد فرهنگی وابسته به پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، در دو سال اخیر تحقیقی را براساس یک جامعه آماری ۵۰۴ نفره انجام داده و تاثیرات انیمیشن‌های خارجی را برروی کودکان این جامعه آماری تحلیل کرده است. در این تحقیق به میزان تماشای کارتون‌های عرضه شده در شبکه نمایش خانگی اشاره شده است.
بخشی از نتایج یافته‌های این تحقیق عبارتند از:
۷/۳۲درصد پاسخگویان اذعان کرده‌اند که فرزند آنها روزانه به طور متوسط ۳ ساعت و بیشتر کارتون تماشا می‌کند.
۶/۳۹ درصد گفته‌اند فرزندشان بیشتر به کارتون‌های خارجی علاقه‌مند است.
۲/۵۱ درصد پاسخگویان گفته‌انداز طریق سی‌دی‌های شبکه نمایش خانگی کارتون تهیه می‌کنند.
۷/۳۹ درصد کارتون مورد علاقه‌شان را تام‌وجری دانسته‌اند و پس از آن بن‌تن با ۲۱/۲ درصد، پلنگ‌صورتی ۱۶/۷درصد، ۹/۱ درصد سیندرلا و... قرار دارد.
۲/۳۲درصد والدین با بچه‌های‌شان کارتن می‌بینند.
۳/۶۳درصد والدین خودشان برای بچه‌های‌شان کارتون می‌خرند.
۷/۴۳درصد والدین گفته‌اند در مواردی مانع تماشای کارتون توسط فرزندشان شده‌اند. این عده متناسب نبودن کارتون با سن کودک، نداشتن وقت، متناسب نبودن با فرهنگ و خشونت را دلایل اصلی این کار ذکر کرده‌اند.
۴۱ درصد معتقدند شخصیت‌های کارتونی بر نحوه گفتار و صحبت کردن فرزندشان تاثیر داشته است.
۲/۵۸ درصد ابرازکرده‌اند فرزندشان به استفاده از کیف و لیوان و... وسایلی از این دست که تصویر شخصیت‌های کارتونی دارند، علاقه نشان داده‌اند.
۱۴/۸ درصد عنوان کرده‌اند که کودکان‌شان به انجام کارهای خارق‌العاده‌ای که شخصیت‌های کارتونی انجام می‌دهندتمایل دارند.
۳/۴۳ درصد معتقدند فرزندشان تحت‌تاثیر شخصیت‌های کارتونی به والدین احترام می‌گذارند.
۱۹/۷ درصد جامعه تحقیق نحوه غذا خوردن فرزندشان را متاثر از کارتون‌ها می‌دانند.
۴۷ درصد اظهارکرده‌اند تحت‌تاثیر کارتون‌ها فرزندشان علاقه‌مند به نگهداری حیوانات خانگی شده‌است.
۶/۳۱ درصد پدرها و مادرها اذعان کرده‌اند که فرزندشان با تماشای کارتون خیال‌پرداز شده است.
۸/۵۳ درصد پاسخگویان می‌گویند فرزند دخترشان با تماشای کارتون شایق به موسیقی و نوازندگی شده است.
و بالاخره ۵۰/۲ درصد گفته‌اند بچه‌های‌شان با تماشای کارتون به اطلاعات عمومی‌شان اضافه شده است.
آنچه در این تحقیق حائز اهمیت است، توجه خانواده به سلیقه فرزندان‌شان در انتخاب آثار انیمیشن است که خریدها و انتخاب‌هایی که بر این اساس برای فرزندان صورت می‌گیرد، خود براقتصاد این محصول فرهنگی اثری مستقیم دارد.
فرآوری کمتر انیمیشن نسبت به سینما و تئاتر
مسلم است هنرهایی چون سینما و تئاتر در کشور ما زودبازده‌تر از انیمیشن هستند و از اقبال عمومی بیشتری هم برخوردار هستند و به همین دلیل به‌طور معمول بیشتر مورد تاکید بوده و مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرند و به همین دلیل، رونق بیشتری هم دارند، درحالی که انیمیشن چنین فضایی ندارد. جاهدنیا، مسئول انیمیشن حوزه هنری خراسان رضوی در گفت‌وگوی اخیر خود گفته بود، کل بودجه‌ای که برای اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌طور سالانه درنظر گرفته می‌شود، رقمی حدود ۳۰۰ میلیون تومان است که برای تخصیص آن به حوزه انیمیشن رقم بسیار پایینی است. با توجه به گفته کارشناسان این هنر، انیمیشن در ایران هنری نو پاست و از سوی دیگر، جذب استعدادهای جدید در زمینه انیمیشن مستلزم هزینه‌های سنگینی است. انیمیشن در ایران با کانون پرورش فکری کودکان متولد شد و آنها در آن زمان به دنبال این بودند که آموزش انیمیشن را از سن پایین آغاز کنند.
تفاوت آموزش انیمیشن در ایران و دیگر کشورها
انیمیشن در کشورهای توسعه یافته در مدارس و در دوره متوسطه در دوره ۶ ساله تدریس می‌شود و پس از آن هنرجویان این رشته را به کمپانی‌های بزرگ تولیدکننده انیمیشن معرفی می‌کنند.
شاید پربیراه نباشد اگر بگوییم در بخش تولید انیمیشن در کشور، تعداد نه چندان اندک از کسانی که در حوزه انیمیشن فعالیت می‌کنند با سی‌دی‌های آموزشی کار خود را در این زمینه آغاز کرده‌اند. در صورتی که این روش نمی‌تواند چندان موثر باشد. زیرا وقتی به مرحله اجرایی کار می‌رسند غالبا از تکمیل طرح خود باز می‌مانند. ظاهرا رشته‌های متنوع انیمیشن در این کشور تدریس نمی‌شود و این کار یکسره از فضای دانشگاهی ما خارج است. ضمن اینکه دوره کارشناسی ارشد انیمیشن به‌تازگی و برای نخستین‌بار تدریس می‌شود.
درآمد انیماتورها و ارتباط آن با اقتصاد فرهنگ
به طوری که در خبرها آمده‌است، دستمزد انیماتورها فقط کمی از دستمزدهای کارگری بالاتر است درحالی که این فعالیت به طور مداوم به ۱۴ ساعت نشستن پشت سیستم نیاز دارد و کار دشواری است که از صبح‌زود و گاهی تا نیمه‌های شب در یک محیط بسته به درازا می‌کشد. درحال‌حاضر درآمد بیشتر انیماتورهای ما از راه تولید برای سفارش‌های شرکت‌های خصوصی تامین می‌شود و تنها این شرکت‌ها هستند که اقتصاد انیمیشن را نگه‌داشته‌اند. آنچه مسلم است در صورتی که امکانات و تجهیزات لازم برای تولید انیمیشن فراهم شود، می‌توان به پیشرفت فناوری و تولید انیمیشن امیدوار بود. وی با تاکید بر اینکه انیمیشن مخاطب می‌گیرد و در فضای عمومی دیده می‌شود، تصریح کرد: بسیاری از استعدادهای ایرانی امروز در خارج از کشور به فعالیت می‌پردازند و تمامی آنها کسانی بودند که کار خود را در ایران شروع کرده‌اند و بعد از ایران رفته‌اند. مسئول انیمیشن حوزه هنری خراسان رضوی با اشاره به اینکه از نظر تکنیکی چیزی کم نداریم، گفت: کاهش فزاینده بودجه صدا و سیما از سال ۹۲ سبب شده‌است تا بسیاری از شرکت‌های خصوصی تولید انیمیشن تعطیل شوند و امروز وضعیت این هنر به مراتب پیچیده‌تر شود.
هزینه‌های سنگین ساخت انیمیشن
معمولا در مورد هزینه‌های سنگین ساخت فیلم‌های سینمایی بسیار می‌شنویم و می‌خوانیم، اما بسیاری ازآثار کارتون و انیمیشن نیز وجود دارند که ازنظر هزینه و حتی بودجه‌ای که برای ساخت آن در نظر گرفته می‌شود، چیزی کمتر از فیلم‌های سینمایی ندارند. انیمیشن به دلیل هزینه‌های استودیویی (برق، تسهیلات تولیدی و...)، فشردگی کارها (برخلاف فیلم‌های سینمایی که یک بازیگر معمولا یک نقش را بازی می‌کند ولی در انیمیشن‌ها چندنفر روی یک نقش کار می‌کنند) و برنامه‌نویسی‌ها در مورد کار انیمیشن همیشه درحال تغییروتحول است. برای مثال برای آنکه یک انیمیشن، باورپذیر و واقعی به نظر برسد، پول زیادی صرف برنامه‌ها و نرم افزارهای آن می‌شود تا در نهایت تصویر نهایی به بهترین شکل تهیه شود. برای مثال ساخت شبیه‌ساز راپونزل در انیمیشن Tangled چندین سال طول کشید.
شاهد مثال آثار خارجی
علاوه‌بر اینها، استودیوهای دریم وورکز، پیکسار و والت‌دیزنی تلاش می‌کنند تا بازیگران و ستاره‌های درجه یک را برای صداپیشگی نقش‌های انیمیشن‌های خود استخدام کنند. در گذشته صداهای هنرمندان نا آشنا را در انیمیشن‌ها می‌شنیدیم، ولی امروز چهره‌های شناخته شده‌ای برای انیمیشن‌ها به کار گرفته می‌شوند، ستاره‌هایی همچون تام هنکس، بیلی کریستال، ریس ویثراسپون، مایک مایرز، کامرون دیاز و ادی مورفی و... در پروژه‌های انیمیشنی همکاری کرده‌اند. مثلا بازیگری به نام تام هنکس برای انیمیشن «داستان اسباب بازی» ۵۰ هزار دلار دستمزد گرفت. با موفقیت این انیمیشن در گیشه، استودیوی پیکسار برای «داستان اسباب بازی۲» ۵میلیون دلار و برای «داستان اسباب بازی۳» ۱۵میلیون دلار دستمزد به تام هنکس داد. اوون ویلسون برای «ماشین‌ها۲» دستمزد ۵/۲ میلیون‌دلاری از پیکسار گرفت. دریم وورکز نیز برای «شرک» و «شرک۲» ۳ میلیون دلار و ۱۰میلیون دلار دستمزد به مایک مایرز داد. به این ترتیب می‌توان تصور کرد که هزینه ساخت یک انیمیشن جذاب کمتر از ساخت یک فیلم سینمایی نیست. پنجاه و سومین فیلم انیمیشن دیزنی باعنوان «منجمد» Frozen در سال ۲۰۱۳م اکران شد و بودجه ساخت آن ۱۵۰ میلیون دلار بود. این رقم در مقایسه با فروش میلیارد دلاری در گیشه اصلا به چشم نمی‌آمد. این فیلم به‌طور تقریبی براساس داستان «ملکه برفی» هانس کریستین اندرسن ساخته شد که دو جایزه اسکار بهترین انیمیشن و بهترین موسیقی اوریجینال را از آن خود کرد.
مهم‌ترین انیمیشن ایرانی
بهرام عظیمی، یکی از فعال‌ترین سینماگران عرصه انیمیشن در این سال‌ها محسوب می‌شود. این کارگردان در انیمیشن سینمایی «تهران ۱۵۰۰» گامی فراتر از اندازه‌های معمول انیمیشن‌های ایرانی برداشته است. انیمیشنی که چهره‌هایی چون مهران مدیری، هدیه‌تهرانی، بهرام رادان، حبیب رضایی، محمدرضا شریفی نیا، حسام نواب صفوی و... در آن به عنوان صداپیشه همکاری کرده‌اند. ضمن اینکه کاراکترهای این انیمیشن نیز بر اساس چهره این بازیگران شبیه‌سازی شده‌اند. انیمیشن سینمایی «تهران ۱۵۰۰» به کارگردانی بهرام عظیمی، در تهران ۹۷۰ ,۶۵۰ و در کل یک میلیارد و ۶۳۰ میلیون تومان فروش داشته است. این آمار در حالی است که هزینه ساخت این انیمیشن حدود ۲میلیارد تومان بوده که نسبت به هزینه ساخت انیمیشن‌های خارجی رقم بسیاری به شمار نمی‌رود.
پویانمایی، نیازمند حمایت سرمایه‌گذاران
علیرضا گلپایگانی، یکی از استادان حوزه انیمیشن است که با تمام تلاش خود توانسته علاوه‌بر انتقال اطلاعات علمی خود در زمینه هنر انیمیشن به شاگردان، تجربیات ارزشمند خود را نیز با فراهم آوردن محیطی پژوهشی در فضای کاری، به خوبی در اختیار آنها قراردهد. حضور انیمیشن «آقای مهربان» به کارگردانی علیرضا گلپایگانی و بهنام دلداده در هشتمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران از موفقیت انیمیشن‌های ارزشمند خبر دارد. موسسه حرکت کلیدی حدود ۱۲ سال است که توانسته با تولید بیش از ده‌ها انیمیشن، فیلم و تیزرهای تبلیغاتی و میان پرده‌های انیمیشنی در تلویزیون مخاطب بسیاری را جذب خود کند. مجموعه انیمیشن پهلوانان، شجاعان و میان پرده‌های زبر و زرنگ از آثار تولید شده این موسسه است. در هشتمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران، یکی از ساخته‌های موسسه حرکت کلیدی به کارگردانی علیرضا گلپایگانی و بهنام دلداده به نام «آقای مهربان»، با نگاهی به داستان ضامن آهو (امام رضا) با شرکت در بخش فیلم‌های با موضوع دینی موفق شد تندیس بهترین فیلم جشنواره بین‌المللی پویانمایی هشتم در این بخش را نیز از آن خود کند. در صورتی که سرمایه‌گذاری‌های مناسبی برای تولید (آماده‌سازی) و پخش این آثار ارزشمند انجام شود، موقعیت ساخت انیمیشن در ایران نیز به رشد و شکوفایی قابل توجهی دست می‌یابد.