امروزه موضوع گذر به دنیای دیجیتال در هیچ کجا به اندازه خاورمیانه مشهود نیست. مطابق با گزارش موسسه PwC، در سال ۲۰۱۶، ۳۳ درصد شرکت‌ها در خاورمیانه درسطوح پیشرفته دیجیتالی‌سازی بودند و انتظار‌ها این بود که میزان دیجیتالی‌سازی فرآیند‌های کاری تا سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از دو برابر شود و به ۷۲ درصد برسد. برخی از صاحب‌نظران عقیده دارند دیتاسنتر‌ها می‌توانند پالایشگاه‌های جدید خلیج‌فارس باشند. خاورمیانه نیز با عبور از موج اول انقلاب دیجیتالی وارد موج دوم و سوم شده‌است. گذر به آینده با بهره‌گیری از روش‌های جدید جز با پشتوانه‌های دولتی میسر نمی‌شود. مانند ایجاد اکوسیستم‌های کارآفرینانه و کاهش بروکراسی و افزایش حمایت‌ها برای حضور بیشتر بانوان در عرصه‌های کسب‌وکار همزمان با افزایش حمایت‌های مالی از استارت‌آپ‌ها.
منطقه ما چالش‌های خود را دارد. از جمله مسائلی مانند مشکلات سنتی در ایجاد کسب و کار، امنیت شغلی و سرمایه‌گذاری کم در بخش تحقیق و توسعه که شالوده ورود به عرصه‌های جدید است.در خاورمیانه، کشورها معمولاً کمتر از ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، این در حالی است که متوسط هزینه OECD جهانی ۲.۵ درصد می‌باشد. اگر به این موضوع مواردی مانند مشکلات سفر، تعرفه‌های گمرکی و کمبود مهارت‌های عمومی را هم اضافه کنیم خواهیم دید که خاورمیانه چالش‌های عمده‌ای در عرصه کسب‌وکار دارد.
به‌نظر می‌رسد توسعه کارآفرینی با استفاده از روش‌هایی مانند رایانش ابری وپلتفرم‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات کسب‌وکار بین کشورها بتواند راه‌حل مناسبی برای بهبود فرآیند‌ها باشد. بنا بر اطلاعات موسسه گارتنر خاورمیانه دارای کمترین میزان هزینه فناوری اطلاعات ابری نسبت به سایر مناطق جهان است. وجود ذخایر عظیم انرژی می‌تواند تا سال‌ها تضمین‌کننده نیاز صنایع انرژی‌محور منطقه با هزینه‌های کم باشد.
نگاهی به آمار‌های منطقه در حوزه فناوری
به نظر می‌رسد، نگاه‌های سنتی سرمایه‌گذاری در خاورمیانه سریعا تغییر کرده است. تا ۵ سال قبل قسمت اعظم بازار سرمایه‌گذاری خاورمیانه را بازاراملاک تشکیل می‌داد اما امروزه این بازار جای خود را با فناوری عوض کرده است. با رشد شرکت‌های حوزه Mena انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فین‌تک منطقه از ۱۵۰ میلیون دلار به ۲ میلیارد دلار افزایش یابد. این امر باعث ایجاد بودجه و شتاب دهنده‌های جدید VC و همچنین یک اکوسیستم گسترده‌تر شده که حتی برخی از استعدادهای از دست رفته در خارج از کشور را نیز برای بازگشت به خانه تشویق می‌کند. براساس آمار‌های MENA Venture شرکت‌های امارات متحده عربی فقط در ۲۰۱۷ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار بودجه VC جذب کرده‌اند.
اوضاع در کشور اردن نیز کمابیش مشابه است و کسب‌وکار‌های نوین این کشور شاهد رشد ۲۵ درصدی بوده‌اند. با برنامه‌های این کشور در حوزه آ‌ی‌تی و تلاش‌ها جهت مبدل شدن به سیلیکون ولی منطقه، اردن قصدی جدی برای جذب غول‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) که خوشه‌های جدید صنعت را رشد می‌دهند، دارد. مانند آنچه در اسپو، زادگاه نوکیا در فنلاند رخ داده است. به‌دلیل حضور نوکیا، باغ نوآوری اسپو به بزرگ‌ترین جامعه نوآوری در منطقه اسکاندیناوی تبدیل شده‌است. بحرین نیز با ایجاد یک شبکه آموزش نوین به‌نام AWS با همکاری آمازون توانسته طی چند ماه برای بیش از ۲۵۰۰ نفر امکانات آموزشی پیشرفته مهیا کند.
فرصت‌هایی که باید به آنها توجه کرد
جمهوری اسلامی ایران در منطقه‌ای واقع شده که کریدور لجستیک و نقطه اتصال آسیا به اروپا نامیده می‌شود. اهمیت سرزمینی و موقعیت جغرافیایی کشورمان بر کسی پوشیده نیست. وجود معادن و ذخایر طبیعی بالا نیز اهمیت موضوع را چندین برابر می‌کند. اما ایران دارای یک نوع دیگر از ظرفیت پنهان است که تا به امروز توجه چندانی به آن نشده و آن قدرت بالقوه و بالفعل علمی و فناوری و توان متخصصین بومی است. ایران با داشتن مراکز دانشگاهی و پژوهشی متعدد توان بالایی برای ایفای نقش در زمینه‌های علمی و فناوری در عرصه‌های منطقه‌ای و حتی جهانی دارد. وجود متخصصان و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان که در عرصه‌های بین‌المللی نیز می‌توانند حرفی برای گفتن داشته باشند یک فرصت طلایی برای ایران ایجاد کرده =که اگر به آن توجه کافی در جهت توانمند‌سازی برای صادرات فناوری‌محور شود می‌تواند درآمدزایی بالایی برای کشور داشته باشد.
ایران دارای ظرفیت‌های مبدل شدن به یک هاب تامین نیاز‌های فناوری محور برای کشور‌های منطقه است. با نگاهی به آمار‌های کشورهایی مانند هلند که عمده درآمدشان از طریق صادرات خدمات فناوری است به خوبی می‌توان تصور کرد که درآمد این نوع صادرات چندین برابر درآمد فروش یک ساله نفت در کشور است. کشور‌های خاورمیانه امروزه به سرعت در حال طرح‌ریزی برنامه‌هایی برای مبدل شدن به سرآمد در زمینه فناوری‌های نوین و به‌ویژه دیجیتالی در بازار رقابتی داغ منطقه هستند. عمده مشکلات این کشورها کمبود نیروی متخصص است. موضوعی که در ایران حل شده و نیروی کار متخصص در زمینه‌های فنی‌مهندسی درصد بالایی از فارغ‌التحصیلان را تشکیل می‌دهند. ایجاد برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای توانمند‌سازی شرکت‌ها و فناوران در کشور برای حضور در بازار‌های بین‌المللی با اولویت نیاز‌های منطقه‌ای در کنار معرفی شرکت‌های ایرانی به کشور‌های همسایه از جمله راهکارهایی است که بتوان از فرصت پیش آمده در راستای دیجیتالی شدن خاورمیانه نهایت استفاده را برد.
میثم عباسی - کارشناس اقتصاد