بی‌شک ماشینی شدن کارگاه‌ها و حذف نیروی انسانی به‌ویژه کارگرانی که مهارت کمتری دارند، تبدیل به یک نگرانی بزرگ جهانی شده است. ساینس‌دیلی در این‌باره نوشته است، آنچه امروز در قرن ۲۱ بیش از هر زمانی شاهدش هستیم، تغییر کارگاه‌ها و کاهش نقش کارگران در مشاغل است. در واقع، بسیاری از کارفرمایان ترجیح می‌دهند از اتوماسیون و هوش‌مصنوعی برای تکمیل کارگاه‌ها استفاده کنند تا به ادعای خود بهره‌وری بیشتری داشته باشند و هزینه کمتری پرداخت کنند. نمونه این شرایط در اروپای قرن ۱۹ زمانی رخ داد که کارگران صنعت نساجی در اعتراض به ورود ماشین‌های صنعتی به کارخانه‌ها دست به ویرانی و تخریب آنها زدند. از آن به بعد، اصطلاح «لادایت» برای توصیف کسانی که با صنعتی شدن یا فناوری‌های جدید مخالفت می‌کنند، استفاده می‌شود. امروزه هم می‌توان این اصلاح را برای افرادی که از کاربرد هوش‌مصنوعی و ربات‌ها در فضای گوناگون شغلی می‌ترسند، به‌کار برد.آیا می‌توان زمانی را متصور شد که هوش‌مصنوعی و ربات‌ها جایگزین بسیاری از مشاغل و بسیاری از کارگران و کارمندان از کار بیکار شده‌اند؟ صمت در این گزارش به بررسی نظر کارشناسان درباره سوال یادشده پرداخته است.

Chat GPT چه کسانی را بیکار می‌کند؟

چندی پیش، خبر وقوع انقلابی مهم در دنیای فناوری اطلاعات منتشر شد؛ تولد رباتی هوشمند که در فضای وب قرار است فراتر از تصور انسان با او تبادل‌نظر کند و به سوال‌هایش پاسخ دهد. چت «جی. پی. تی» در اصل یک چت‌بات (ربات نرم‌افزاری که قابلیت چت دارد) است که مبتنی بر هوش‌مصنوعی می‌تواند به هر پرسشی پاسخ دهد. این پرسش‌ها می‌تواند موضوعات و مباحث پیچیده‌ای حتی در حوزه‌های تخصصی ریاضی، فیزیک، برنامه‌نویسی و حتی کوانتوم باشد. در واقع، چت‌بات نرم‌افزار یا برنامه‌ای است که می‌تواند به‌صورت خودکار وظایفی را بدون دخالت انسان انجام دهد.

مروا کاظم‌زاده، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت گفت: چت‌بات سرویسی مبتنی بر چت (گفت‌وگوی دونفره) است که به کاربران یا مشتریان خدمات ارائه می‌کند، به پرسش‌های آنها پاسخ می‌دهد و همچون یک منشی خودکار است. این چت‌بات‌ها روی هر بستر مبتنی بر چت و پیام‌رسانی قابل‌استفاده است.

چت GPT خوب یا بد؟

وی افزود: در فاز نخست، این موضوع را در نظر بگیرید که چت جی پی تی در مراحل اولیه تحقیقاتی قرار دارد و این احتمال وجود دارد که شرکت سازنده آن «OpenAI» آن را برای مدتی از دسترس خارج کند. هدف راه‌اندازی این نوع چت، ایجاد انقلابی بزرگ در ارتباط بین کامپیوترها و انسان‌ها است. این چت‌بات مکالمات واقع‌گرایانه‌ای را باتوجه به نیازها و علایق کاربران ارائه می‌دهد و برای کسب‌وکارها امکان تعامل طبیعی‌تر و کارآمدتری را با مشتریان فراهم می‌کند که برای این کار از الگوریتم‌های پیشرفته پردازش زبان طبیعی استفاده می‌کند. در صورت توسعه این بات‌هوشمند، در آینده‌ای نزدیک، شغل‌هایی در حوزه آموزش و مربیگری، روزنامه‌نگاری و تولید محتوا، گرافیست‌ها و مهندسان نرم‌افزار احتمالا از رده خارج شوند.

وی بااشاره به مزایا و معایب چت جی پی تی گفت: امکان مکالمه با هوش‌مصنوعی، پاسخ مناسب به سوالات در مدت‌زمان کوتاه، توانایی در تولید محتوای متنی، تولید کدهای برنامه‌نویسی و حل معادلات ریاضی از فواید چت جی پی تی است، همچنین این بات هوشمند با محتوایی ارسال‌شده بسیار تطبیق‌پذیر است و از آن می‌توان به‌عنوان دستیار تولید محتوا استفاده کرد. درباره معایب چت‌جی‌پی‌تی باید گفت، امکان تولید محتوای تکراری به‌دلیل وجود الگوهای خاص تکرارشونده در متون، امکان تولید محتوای نادرست و ارائه آن به شیوه متقاعدکننده و باورپذیر، قفل شدن چت جی پی تی و دیر جواب دادن به برخی سوالات مشکلاتی است که هنوز حل‌نشده باقی مانده است. کاظم‌زاده در پاسخ به این پرسش که منبع داده‌های ربات چت جی پی تی کجا است؟ گفت: منبع این همه اطلاعات به‌طوردقیق خود ما انسان‌ها هستیم. انسان با تولید محتواهای خود در بستر اینترنت، منبع بسیار خوبی برای دیتاهای این ربات است. پس اگر داده‌های محرمانه و خطرناکی را به آن بدهیم، به همان نسبت او را برای راهکارها و استراتژی‌های خطرناک آموزش می‌دهیم.

وی گفت: یکی از مواردی که سبب محبوبیت این ربات شده، توانایی بیان مفهوم یک محتوا به زبان ساده است. برای مثال، شما می‌خواهید بدانید که مفهوم سئو چیست؟ جی‌پی‌تی به‌راحتی هرچه تمام‌تر و در سریع‌ترین زمان ممکن مفهوم سئو را به زبان ساده برای شما بیان می‌کند. برای توضیح هر موضوع نیاز دارید که تنها عبارت «چیست» را به انتهای عبارت اضافه کنید. این ربات، بهترین، کوتاه‌ترین و مفهومی‌ترین پاسخ را برای شما نمایش می‌دهد. به‌همین دلیل، طبق پیش‌بینی‌ها دیگر شما نیازمند خلاقیت انسانی برای تولید محتوا نیستید، کافی است بتوانید ایده‌های‌تان را در حوزه خاصی به او بدهید و در نهایت، محتوا و راهکاری را بخواهید، جی پی تی بدون اینکه خسته شود، مدام برای شما کار می‌کند. از همین‌رو، طبق پیش‌بینی‌ها، ممکن است در آینده، با بکارگیری این هوش مصنوعی برخی شغل‌ها نظیر خبرنگاری، تولید محتوا و روزنامه‌نگاری کمی خطرساز شوند.

به‌گفته این کارشناس فناوری اطلاعات، از آنجایی که صنعت مالی همچنان از قدرت هوش‌مصنوعی استقبال می‌کند، چت جی پی تی به‌عنوان یک ابزار تغییردهنده بازی ظاهر شده است. یکی از راه‌های اصلی که این فناوری بر امور مالی تاثیر گذاشته، توانایی آن در رسیدگی به سوالات پیچیده مالی و ارائه پاسخ‌های دقیق و قابل‌اعتماد است. این موضوع آن را به منبعی ارزشمند برای مشاوران مالی تبدیل کرده که می‌توانند از آن برای کمک به مشتریان سریع و کارآمد با طیف گسترده‌ای از سوالات استفاده کنند. وی گفت: اما تاثیر چت جی پی تی بر امور مالی فراتر از خدمات و پشتیبانی مشتری است. همچنین، برای تجزیه و تحلیل داده‌های مالی و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر سرمایه‌گذاری استفاده شده است. شرکت‌ها با آموزش آن روی حجم عظیمی از داده‌های مالی، توانسته‌اند از قابلیت‌های یادگیری ماشینی آن برای شناسایی روندها و الگوهایی استفاده کنند که ممکن است برای تحلیلگران انسانی قابل‌مشاهده نباشد و این یعنی توانایی پیش‌بینی دقیق‌تر از انسان، با همان داده‌های انسانی.

وابستگی اقتصاد امروز جهان به فناوری

متاورس از دیگر دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات است که روزبه‌روز تاثیرگذاری این حوزه روی کسب‌وکار بیشتر و بیشتر می‌شود تا جایی که می‌تواند جای نیروی کار را بگیرد. کیوان نقره‌کار در گفت‌وگو با صمت، درباره ابعاد اقتصادی در بهره‌گیری از فناوری‌های جدید ارتباطی نظیر متاورس گفت: پیشرفت‌های فناوری امروز به جایی رسیده است که می‌توان از تغییر همه‌چیز حرف زد. در میان تغییرات گسترده مولفه‌های اقتصادی، زیرساخت‌های تجاری هم تحول بزرگی را سپری می‌کنند و آینده آن به فناوری اطلاعات و ارتباطات گره خورده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات هم مجزا از این مسیر نیست. این عرصه از هوش‌مصنوعی تا فضای مجازی تحولات دائمی فراوانی را نسبت به چند سال قبل تجربه کرده است و می‌کند. اکنون برمبنای این تحولات یک تعامل دوسویه میان تجارت و فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌وجود آمده  که تاثیرات متقابلی روی همدیگر می‌گذارند، بنابراین اقتصاد امروز جهان به فناوری وابسته است.

آگاه باشید تا بیکار نشوید

وی افزود: به‌همین دلیل، فعالان اقتصادی افرادی نظیر صاحبان صنایع و شرکت‌های خصوصی تا مدیران بخش دولتی که باید تصمیمات استراتژیکی بگیرند، نیاز است که از تحولات گفته‌شده آگاه باشند و به‌روز عمل کنند. به‌عبارت‌دیگر، عدم‌آگاهی هرکدام از لایه‌های کسب‌وکارها در هر سطحی، در نهایت، منجر به شکست و بیکاری گسترده می‌شود، بنابراین تمامی فعالان اقتصادی؛ چه بازیگران و چه تصمیم‌گیران خوب است که رصد کاملی از تازه‌های فناوری داشته باشند.

دولت‌ها حریف متاورس نمی‌شوند

نقره‌کار ادامه داد: به‌طورقطع بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در حد پیشرفته می‌تواند جلوی نظارت دولت‌ها را بگیرد، بنابراین دولت‌های پیشرو معمولا تلاش می‌کنند قوانین خود را همگام با پیشرفت‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات تنظیم کنند. نظارت‌های آنها تضمینی است؛ به‌عبارت‌دیگر، دست کسب‌وکارها را باز می‌گذارند و تنها در صورت بروز مشکل نقش نظارتی دارند.

متاورس در اقتصاد می‌تازد

وی گفت: فضای مجازی و فناوری اطلاعات به‌دلیل اینکه می‌تواند راحت‌تر از سایر فناوری‌های بسیار پیشرفته رشد پیدا کند و از طرفی هم، چون ارزان‌تر است، به‌راحتی جای خود را میان کاربران پیدا می‌کند و تاثیرات جدی بر اقتصاد و تجارت می‌گذارد؛ بنابراین باید گفت، این متاورس و دیگر دستاوردهای مدرن ارتباطی هستند که پیشروتر از افراد و دولت‌ها در مسیر اقتصاد می‌تازند.

دردسرهای استفاده از فناوری‌های مدرن

نقره‌کار در ادامه بااشاره به چالش‌های موجود در مسیر استفاده از این فناوری‌ها نظیر متاورس گفت: در ارتباط با فناوری‌هایی نظیر متاورس که پیشرو هستند، چند چالش اصلی مشاهده می‌شود؛ چالش نخست به سرعت توسعه فناوری ارتباط دارد و ممکن است در مسیر بهره‌گیری از پیشرفت‌ها به‌دلیل سرعت بالای پیشرفت‌ها مجبور شویم از یک حوزه عبور کنیم و وارد بخش دیگری شویم که این فرآیند، ریسک سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد. برای مثال، ممکن است همگی ما فکر کنیم که متاورس یک فضای جدید در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات است، اما امکان دارد، جهش‌هایی رخ دهد که ما مجبور شویم از آن عبور و سرمایه خود را در جای دیگری خرج کنیم. به‌همین‌دلیل، بهتر است این چالش را با درایت و دقت بالایی مدیریت و بعد سرمایه‌گذاری کنیم. خوب است، ابتدا از متخصصان کمک فکری بگیریم و بعد آرام‌آرام وارد محیط‌های جدید ارتباطی شویم. گفتنی است، سرعت ورود تجارت به فناوری، متناسب فرهنگ سازمانی هر کشوری تعیین می‌شود.

قانونی که همیشه دست‌وپاگیر است

نقره‌کار گفت: چالش دوم، مربوط به روند تدوین قوانین و مقررات است. از آنجایی که مناصب تصمیم‌گیرنده در نهادهای بالادستی قرار دارند و قوانین از این نهادها خارج می‌شود و از طرفی، چون در کشور ما فرآیند تصمیم‌گیری کند است و از طرفی دیگر مسئولان هم دانش کافی درباره فناوری‌های روز ندارند، در نهایت، ریسک شکست کسب‌وکارها در شرایط به‌کار بردن دستاوردهای به‌روز افزایش می‌یابد و آسیب جدی در صورت شکست به آنها وارد می‌شود. باتوجه به پیشرفت‌های امروز، همچنان درگیر چالش‌های حقوقی و مقرراتی هستیم. وی گفت: در نهایت، پیشنهاد می‌شود از فضاهایی نظیر متاورس در توسعه کسب‌وکار بهره گرفته شود، اما لازمه آن، داشتن برنامه و شناخت کافی از فضای جدید است. کاربران باید بدانند که چگونه باید از این موقعیت‌ها استفاده کنند. گفتنی است، فناوری متناسب هر سازمان و کسب‌وکار، تعریف جداگانه‌ای دارد. گاهی اوقات در حد یک اتوماسیون ساده اداری می‌تواند فرآیند را تسهیل و تسریع کند. در برخی موارد هم، می‌تواند جایگزین نیروی کار باشد و حتی توانایی شکل ارائه خدمت و محصول را تغییر دهد، بنابراین کاربرد فناوری باتوجه به نوع سازمان متفاوت است. همگام‌سازی دولتی یکی دیگر از رویکردهای مهم کاربرد وسیع فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد است، به‌همین‌دلیل خوب است، تصمیم‌گیران در بدنه دولت شناخت کافی از دستاوردها و سازمان مربوطه داشته باشند.

سخن پایانی

موسسه فناوری دانشگاه «جورجیا» ایالات‌متحده، تاثیر فناوری و بکارگیری آن در کارگاه‌ها و تاثیرش بر نیروی انسانی را بررسی کرده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد، گسترش روزافزون تکنولوژی‌های جدید موجب نارضایتی کارگران شده و امنیت شغلی را به‌خطر انداخته است. اما پیش از قضاوت کردن در این‌باره باید مسئله رشد فناوری و اثرات بالقوه آن بر بازار کار را درک کنیم. لازم است، بدانیم که همه شغل‌ها را نمی‌توان با فناوری جایگزین کرد. از طرفی، فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی بیش از اینکه شغل‌ها را از بین ببرند، آنها را دچار تغییر می‌کنند. پیشرفت فناوری موجب تقویت بهره‌وری می‌شود و در بلندمدت به‌واسطه رشد بهره‌وری، شغل‌های جدیدی ایجاد می‌شود و سطح درآمد و کیفیت زندگی افراد بهبود می‌یابد. بررسی‌های کارشناسان صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که رشد ناچیز دستمزدها طی چند دهه اخیر بیشتر ریشه در کاهش نرخ رشد بهره‌وری دارد و با افزایش این نرخ به کمک جهش فناوری، دستمزدها نیز با سرعت بیشتری افزایش می‌یابند. در هر صورت، دستیابی به مزایای ناشی از پیشرفت فناوری و کاهش اثرات رشد نامتوازن دستمزدها که موجب افزایش نابرابری در جامعه می‌شود، مستلزم این است که کشورها سیاست‌های مناسبی در قبال آن اتخاذ کنند.