صنعت خودرو یکی از صنایع مادر کشور است. این صنعت برای حرکت و چرخه تولید نیازمند یک صنعت تولید قطعات خودرو به‌عنوان پشتیبان است؛ بنابراین قطعه‌سازی از اهمیت بسیاری برخوردار است. چالش‌هایی که در صنعت قطعه‌سازی برای دو خودروساز بزرگ کشور وجود دارد، موجب شده صنعت خودرو با مشکلاتی مواجه شود. همچنین چالش‌های موجود در بخش قطعه‌سازی، سبب شده صنعت خودرو نتواند به‌عنوان یک مزیت رقابتی در صنعت ایران قلمداد شود. برای برطرف کردن برخی از این چالش‌ها، رسیدن به خودکفایی تولید قطعات نیاز است. کارشناسان و فعالان بازار معتقدند چالش‌های موجود در صنعت قطعه‌سازی دو خودروساز بزرگ کشور، موقعیت‌های مناسبی را برای سرمایه‌گذاری و ورود ایجاد کرده؛ بنابراین ضروری است برای سرمایه‌گذاری مطمئن در این صنعت، این چالش‌ها به دقت مورد بررسی قرار گیرند.

ضرورت تعدیل قیمت‌ قطعات

منصور منصوری، دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو گفت: ۸۰۰ قطعه‌ساز عضو مجموعه انجمن قطعه‌سازان خودرو داریم. ایران خودرو و سایپا هر کدام حدود بیش از ۲۰۰۰ خودرو در روز تیراژ تولید دارند و قطعات باید فورا برسد تا تولید کند نشود. وی افزود: خودروسازان می‌گویند ما هزار میلیارد تومان هزینه برای ارتقای کیفیت داشتیم تا بتوانیم مشتریان را راضی نگه داریم.

منصوری تاکید کرد: خود قطعه‌سازان سرمایه‌گذاری خوبی در این صنعت کردند و یکی از همکاران ما اخیرا ۴۰۰ میلیارد هزینه جدید کرد. در این زمینه تعامل مناسب خودروساز و قطعه‌ساز بسیار مهم است.

دبیر انجمن قطعه‌سازان با اشاره به ضرورت تعدیل قیمت‌های قطعه گفت: سازنده مجبور است نرخ روز را به‌خاطر نرخ ارز و هزینه‌ها حساب کند اما مطالبات این بخش از تولیدکنندگان به صورت به روز شده و با نرخ روز انجام نمی‌شود. مطالبات ۱۲۰ روزه ما از خودروسازان که ۲۰ هزار میلیارد تومان است باید پرداخت شود و این برای ما قطعه‌سازان ضروری است. منصوری ادامه داد: م با افزایش ۴۰ درصدی مواد و ملزومات وارداتی مواجه هستیم. با وجود تلاش برای خودکفایی و بومی‌سازی باید قطعات های‌تک و مواد اولیه را اغلب وارد کنیم و به همین دلیل بخشی از فعالیت ما از نرخ ارز حتما تاثیر می‌پذیرد. سال آینده وزارت صنعت، معدن و تجارت ۹۰۰ هزار دستگاه برای هرکدام از خودروسازان بزرگ پیش‌بینی کرده (حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار خودرو) که میزان عملیاتی آن معمولا کمتر است.

خطر مرگ قطعه‌سازی

اصغر خسروشاهی، نایب دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو نیز در ادامه این نشست اظهار کرد: ما تلاش می‌کنیم اهداف وزارت صنعت،‌ ‌معدن و تجارت را در بحث خودرو محقق کنیم. صنعت خودرو اما امروز به تهدید بدل شده و بعد از سه دهه به‌دلیل شیوه کار مونتاژ کامل (فول سی‌کی‌دی) این صنعت دچار مشکل شده است. ما کشوری با ۶۰ سال سابقه خودرو هستیم و با این کار عملا با بی‌تدبیری وزارت صنعت،‌ معدن و تجارت دچار فاجعه اقتصادی و مرگ قطعه‌سازی می‌شویم.خسروشاهی با اشاره به اینکه امسال به اندازه ۱۲۰ هزار دستگاه خودرو قطعات مونتاژ کامل آوردیم و اینجا سرهم کردیم در حالی که ارز بری این کار کاملا برابر با تولید داخل است و این در حالی است که خودروسازان با چراغ سبز دولت بدون دردسر قطعه را یکجا وارد می‌کنند. به‌جای اینکه قطعات های‌تک و پیشرفته و فنون جدید وارد شود، سرمایه‌گذاری در داخل نشده و قطعات عادی وارد می‌شود.

نایب دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو گفت: روسیه در بحث خودروسازی پس از تحریم از یک میلیون تولید سالانه به صد هزار دستگاه خودرو رسید که ناشی از نبود زیرساخت و انگیزه خودروسازش بود، اما ما در زیر شدیدترین تحریم تولید را افزایش هم دادیم.

وی در پایان با اشاره به خطر کاهش راندمان کار تولید گفت: دولت اگر یکجا خودرو وارد کند به صرفه‌تر است، اما برخی به‌دلیل تمایل به استفاده از رانت عدم‌پرداخت عوارض واردات دوست دارند بدون دادن عوارض و با معافیت تولید، قطعات را کامل وارد کنند و این به کشور آسیب می‌زند.

تیراژ برنامه‌ریزی شده محقق نمی‌شود

فرهاد بهنیا، سخنگو و عضو هیات مدیره انجمن قطعه‌سازان خودرو با اشاره به نقش قطعه‌سازان در تبدیل ایران به یازدهمین کشور خودروساز کشور، گفت: بسیاری از شرکت‌های قطعه‌ساز دچار بحران ناشی از عدم‌پرداخت مطالبات قطعه‌سازان از خودروسازان شدند. ما قطعه‌سازانی داریم که باوجود اینکه باید مطالبات ۱۴۰۱ آنها داده می‌شد، هنوز مطالبات ۱۴۰۰ آنها هم پرداخت نشده است.

بهنیا اضافه کرد: با این وضعیت پیش آمده در زمینه ارز و مطالبات معوقه از خودروسازان، قطعه‌سازان نمی‌توانند تیراژ لازم برنامه‌ریزی شده را تامین کنند.

وی تاکید کرد: مشکل دیگر عدم‌رعایت عدالت در قراردادهاست. قراردادها شفاف نبوده و یکسان نیست و برای برخی شکل قرارداد متفاوت هستند. تعدادی از قطعه‌سازان شرایط‌شان فرق می‌کند.

بهنیا تاکید کرد: بیشترین فشار درباره کیفیت خودرو روی دوش قطعه‌ساز است، اما در عین حال در مشارکت در هدایت روند تولید ما قطعه‌سازان در حاشیه هستیم. ما قطعات را به نرخ ۱۴۰۰ و با ارز ۲۶ هزار تومانی در حال فروش هستیم، اما هزینه‌های خود ما با دلار ۵۴ هزار تومانی است. از سوی دیگر، مطالبات ما نیز از خودروسازی‌ها ۴ ماه یک بار در بهترین حالت تسویه می‌شود.

سخنگوی انجمن قطعه‌سازان تصریح کرد: قطعه سازان ما ۳۵ سال است به بهای مقروض شدن قطعات خودروسازان را تامین می‌کنند. امروز قطعه‌ساز ما می‌گوید که حاضر است ۲۰ درصد از طلب خود را ببخشند ولی به روز طلب از خودروساز دولتی دریافت کنند. شرایط باعث شده حدود ۱۰ سال است نوآوری و دانش روز به طور جدی وارد آن نشده و صنایع ما هنوز به شکل قدیمی کار می‌کنند و این به‌دلیل شرایط اقتصادی شرکت‌های قطعه‌ساز است.

وی در پایان تاکید کرد: خودروسازان به بهای فروش اموال شخصی خود گاهی تلاش کردند تا نیروی کار خود را حفظ کرده و به‌خاطر عرق ملی تولید خود را حفظ کنند، اما امروز برخی وکلای و مسئولان دغدغه واردات خودرو را دارند.

بهنیا از اعضای هیات مدیره انجمن قطعه‌سازان خودرو در جمع‌بندی بحث جلسه گفت: متاسفانه ما تا حدودی بعد از رفتن امریکا از برجام با کاهش تیراژ موقت از بیش از یک میلیون خودرو به ۴۰۰ هزار دستگاه خودرو رسیدیم و ایران خودرو و سایپا به دلایل سیاسی و قراردادهای خاص تعدیل نیروی مازاد خود را نداشت، اما ما مجبور به تعدیل کارگران قطعه‌ساز شدیم.

وی افزود: اگر نخواهیم سال آینده قطعه‌سازانی ورشکست و کارگران‌شان بیکار شوند باید اصلاحات قیمتی و مطالبات به روز شده برای قطعه‌سازان از سوی نهادها و مسئولان و مساعدات قانونی انجام شود.

معوقات قطعه‌سازان به موقع پرداخت شود

رئیس انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرو با اشاره به شرایط سخت تورمی جامعه و کاهش قدرت خرید افراد به خصوص در جامعه کارگری، خواستار انجام به موقع پرداختی‌ها از سوی خودروسازان شد.

گلوردی‌گلستانی افزود: در سال ۱۴۰۱، قطعه‌سازان توانستند در موضوع تیراژ تولید و تامین قطعات برای خودروسازان و تکمیل خودروهای ناقص و کف پارکینگ آنها عملکرد خوبی داشته باشند. وی از عدم‌پرداخت به موقع مطالبات از سوی خودروسازان گلایه کرد و گفت: به‌طور مثال در این زمینه مدیرعامل اسبق ایران خودرو وعده هایی داده بود که عملی نشد و درخواست داریم که پرداختی‌ها به موقع انجام شود تا قطعه‌سازان پایان سال خوبی داشته باشند.

این مقام صفی همچنین با اشاره مجدد به وضعیت کمرشکن تورم که ادامه کار را برای واحدها سخت کرده، تاکید کرد: باید موجبات تعدیل قیمت‌ها و قراردادها و اصلاح آنها فراهم شود. وی خاطرنشان کرد: در سالی که گذشت کیفیت قطعات تولیدی با بهبود همراه شده و امیدواریم در سال جدید بتوانیم با انرژی بیشتری روند صعودی خود را ادامه دهیم. گلستانی تصریح کرد: امروز قطعه‌سازان شرایط نامطلوبی ندارد و در بحث تولید از جدیت کافی برخوردارند و امیدواریم مشکلات از سوی خودروسازان حل شود که عمده آن به مسائل مالی و تامین مواد اولیه برمی‌گردد.

سخن پایانی

صنعت خودرو روابط پسین و پیشین گسترده‌ای دارد، به‌طوری‌که با ۴۰ فعالیت بالادستی (تامین نهاده‌های واسطه‌ای صنعت خودرو) و ۶۶ فعالیت پایین‌دستی (خرید ستانده‌های این بخش) در ارتباط است. صنعت خودرو در ایران دومین صنعت مهم در اقتصاد به‌شمار می‌رود. تولید خودرو در کشور با تاسیس شرکت ایران ناسیونال و تولید ۵۱ دستگاه پیکان در سال ۱۳۴۵ شروع شد. به‌تدریج، تعداد خودروسازان و میزان تولید آنها افزایش یافت و در سال ۱۳۵۶ در مجموع ۲۲۰ هزار دستگاه خودرو تولید شد. قطعه‌سازی یکی از صنایع کاملا وابسته به صنعت خودرو است که از نظر تخصص، امکانات و زیرساخت کاملا از آن مجزاست. خودروساز و قطعه‌ساز اعضای یک خانواده هستند، اما رابطه قراردادی، حقوقی و مالی درستی ندارند. تولید قطعه خوب و باکیفیت سبب تولید خودرو باکیفیت و در نتیجه موجب افزایش ایمنی خودرو و سرنشینان آن می‌شود. در ایران، صنعت قطعه‌ در مقاطع زمانی گوناگون به مرز خودکفایی و صادرات رسید، اما در سال‌های اخیر پس از شدت گرفتن تحریم‌ها و افزایش ناگهانی نرخ ارز، این صنعت مولد که اشتغال‌آفرینی گسترده‌ای را به همراه داشت، با مشکلات متعددی از جمله تامین مواد اولیه به‌دلیل وارداتی بودن بخشی از آن و سپس بالا رفتن نرخ تمام‌شده‌قطعه و عدم‌وصول مطالبات از خودروسازان مواجه شد.