فرش قرمز برای مشکلات شهری!
تاخیر، کندی و عدم‌پیشرفت در پروژه‌های عمرانی سبب بروز مشکلات جدی برای ایجاد مدیریت شهری پایدار می‌شود. این موضوع منجر به بروز موانع و مشکلات ریشه‌ای در اجرای طرح‌های شهری می‌شود. از این منظر، توسعه شبکه راه‌ها در پروژه‌های عمرانی درون‌شهری مانند پیاده‌رو، پل و تونل باتوجه به ویژگی‌ها و محدودیت‌های خاص خود، بسیار حائزاهمیت است.پروژه‌های عمرانی در نظام اقتصادی و بودجه‌بندی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است و بخش عمده‌ای از بودجه کشور را نیز به خود اختصاص می‌دهد. رکود و عدم‌پیشرفت در اجرای پروژه‌های عمرانی که ضرر و زیان فراوانی به منافع ملی وارد می‌کند، حکایت از وجود موانع و مشکلات ریشه‌ای در اجرای طرح‌های سرمایه‌ای کشور دارد که بازسازی و توسعه اقتصادی کشور را به‌طورجدی در معرض تهدید قرار می‌دهد و از آن می‌توان به‌عنوان بحران پروژه‌های عمرانی نام برد. اگر بهره‌برداری از پروژه‌ها با تاخیر مواجه شود، ضمن اتلاف سرمایه‌های ملی، برخی از آنان توجیه فنی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد. صمت در این گزارش علت عدم‌پیشرفت پروژه‌های عمرانی شهری را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
مدیریت نامناسب در پروژه‌های شهرداری
فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم از قبیل فقدان نیروی مجرب کارشناسی و سیستم اطلاعاتی منسجم و کارآمد، همچنین ضعف سیستم اجرایی و برنامه‌ریزی و عدم‌تعهد عملی لازم در اجرای برنامه‌های مناسب توسعه را می‌توان از موانع اساسی تاخیر در پروژه‌های شهرداری برشمرد.
هرچند عدم‌تخصیص بودجه کافی، علت اصلی افزایش مدت اجرای پروژه‌ها قلمداد می‌شود، اما عملکرد نامناسب مدیریت این پروژه‌ها که خود ناشی از شناخت نداشتن از نظام‌های فنی و اجرایی طرح‌های عمرانی و برنامه‌ریزی و کنترل پروژه است نیز، باید به‌عنوان عامل مهم مدنظر قرار گیرد. پروژه‌های عمرانی جزئی از برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند،بنابراین از ضوابط حاکم بر این برنامه‌ها و تغییرات آنها تاثیر می‌پذیرند. همچنین، مهم‌ترین عامل در سطح کلان، نقش و جایگاه مدیریت کارآمد است که می‌تواند مشکلات را از میان بردارد. در کنار ضرورت وجود برنامه‌ریزی، نظارت بر اجرای پروژه‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.رفع مشکلات شهرها به‌دلیل گستردگی مسائل و پیچیده‌تر شدن آنها دشوارتر شده است. امروزه دیگر نمی‌توان یک شهر را بدون توجه به تاثیر کنش‌ها و واکنش‌ها در سطح کلان‌تر و حتی خردتر، مدیریت کرد. شهرهای امروز به‌شدت تحت‌تاثیر مجموعه عواملی هستند که به‌شکل انحصاری مربوط به آنها نیست، اما بر روندهای شهری و کیفیت زندگی شهروندان موثر است. شناخت این عوامل و مدیریت آنها ضروری است تا بتوان برنامه‌ریزی متناسبی برای هر شهر داشت. مشکلات شهری ابعاد گسترده‌ای را شامل می‌شوند که در حوزه‌های بسیار تنگاتنگ و در سطوح مختلف مرتبط با یکدیگر هستند.
سوءمدیریت در اجرای پروژه‌های عمرانی
وحید شقاقی، کارشناس شهری در رابطه با علت تاخیر در اجرای پروژه‌های عمرانی به صمت گفت: رهاسازی پروژه‌های شهرداری اتفاقی است که هر فردی در زندگی خود بارها آن را مشاهده کرده است. از تاخیر در ساخت میدان‌های اصلی شهر گرفته تا بازسازی پیاده‌روها که شاید ماه‌ها و سال‌ها به طول بینجامد. این چالش‌ها می‌توانند شادابی شهرها را به‌کلی بر هم بزنند و در فصل بارندگی مشکلات زیادی را برای عابران ایجاد کنند.
این کارشناس افزود: همیشه از مشکلات مالی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل کندی و تاخیر در اجرای پروژه‌های عمرانی سطح شهر یاد شده،اما برای همگان واضح است که وقفه و تاخیر در اتمام یک پروژه برای کارفرماها و شهرداری‌ها هزینه‌بر و وقت‌گیر است،بنابراین در این شرایط درمی‌یابیم که سوءمدیریت در اجرای برخی پروژه‌های عمرانی می‌تواند دلیل اصلی این موضوع باشد.
ضرورت تعیین نظام مالی دقیق برای اجرای پروژه‌ها
شقاقی تاکید کرد: متاسفانه در کشور برای برخی پروژه‌های عمرانی، نظام تامین مالی مشخص نمی‌کنیم و بدون تعریف یک نقشه‌راه مشخص و بدون یک نظامنامه تامین مالی، پروژه‌ای را آغاز می‌کنیم، در نتیجه پس از آنکه پروژه موردنظر مقداری پیش رفت، مدت طولانی بدون تامین مالی باقی می‌ماند و در نهایت، از بین می‌رود.سازمان بودجه و برنامه‌ریزی باید متولی پروژه‌ها باشد و بدون مجوز این سازمان که مبتنی بر نظام تامین مالی دقیق است، پروژه‌ها آغاز نشوند. اگر این شیوه را اجرا کردیم و باز هم پروژه‌های نیمه‌تمام باقی ماند، سازمان برنامه‌وبودجه باید پاسخگو باشد، زیرا پروژه‌های نیمه‌تمام به معنی از دست رفتن سرمایه‌های ملی هستند.
وی در ادامه افزود: تاخیر در اتمام پروژه‌ها را می‌توان این‌طور ارزیابی کرد که اگر برای بسیاری از پروژه‌ها ۱۰۰ واحد هزینه شود، اما به‌دلیل نیمه‌تمام ماندن، ۱۵۰ واحد برای جلوگیری از فرسودگی خرج آن شده است و به‌همین دلیل این پروژه‌ها دیگر کارآیی لازم را ندارند، همچنین باید برای پروژه‌هایی که در کشور شروع می‌شود، یک نقشه‌راه به‌همراه نظامنامه تامین مالی مشخص کنیم تا شروع و پایان آن تعیین شود.
در میان اخبار
در حال حاضر تعداد طرح‌هایی که در سال‌های قبل کلنگ‌زنی شده و نیمه‌کاره مانده‌اند، بسیار هستند، اما در کنار این موضوع، گاهی پروژه‌هایی نظیر کندن و آسفالت کردن‌های پی‌درپی پیاده‌روها و کوچه‌ها را شاهد هستیم که شاید از جهات مختلف برای شهروندان غیرقابل‌درک و آزاردهنده باشند، اما به‌دلیل فعالیت مشترک شهرداری‌ها با اداره آب، گاز، مخابرات و... ممکن است، نوعی ناهماهنگی سازمانی، علت این موضوع باشد که بارها هم شهرداری از این موضوع گله کرده است. از این‌رو، همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، برنامه‌ریزی مالی و سازمانی در اجرای هرچه بهتر و دقیق‌تر پروژه‌های شهری می‌تواند تاثیرگذار باشد و موانع پیش‌رو را سریع‌تر از سر راه بردارد.
بودجه عمرانی کفاف طرح‌های توسعه‌ای را نمی‌دهد
مهدی هاشم‌زاده، کارشناس شهری در رابطه به صمت گفت: هرچقدر تعداد طرح‌های عمرانی بیشتر باشد، موجب ایجاد رقابت و اشتغالزایی می‌شود و از میزان تورم می‌کاهد، البته به‌شرط آنکه درآمدهای دولت به‌گونه‌ای باشد که در تامین مالی این پروژه‌ها دچار مشکل و این پروژه‌ها نیمه‌کاره رها نشود.در کشور به‌دلیل کمبود منابع مالی با مشکل انباشت پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای که ضامن توسعه کشور هستند، مواجه شده‌ایم. اگر چالش تامین مالی پروژه‌ها برطرف نشود، وارد یک بحران می‌شویم و از آن‌‌رو که توسعه کشور، لازمه توسعه زیرساخت‌ها است، اقتصاد امکان بازترمیم و بازآفرینی خود را از دست می‌دهد.
وی در ادامه توضیح داد: در رابطه با مشکلات تامین مالی پروژه‌های عمرانی از طریق بودجه‌های عمرانی سنواتی و افزایش هزینه‌های جاری دولت باید گفت که حتی اگر کمبود بودجه هم اصلاح شود، باز هم نمی‌توانیم با مدل‌های سابق اقدام به تامین مالی پروژه‌های عمرانی کنیم.نیمه‌تمام ماندن پروژه‌های شهرداری ضمن اینکه مردم را نسبت به بی‌برنامگی و سوءمدیریت دولت بدبین می‌کند، موجب ایجاد تورم کاذب در جامعه نیز می‌شود.
از آنجا که برای آغاز و اجرای پروژه‌های عمرانی نقدینگی بسیاری هزینه می‌شود، نیمه‌کاره رها شدن و به بهره‌برداری نرسیدن این طرح‌ها، تورم بسیاری را در جامعه ایجاد می‌کند که بهای آن را باید مردم بپردازند.با تاخیر در اجرای پروژه‌های عمرانی حتی پیمانکاران نیز از نیمه‌تمام ماندن پروژه‌های عمرانی متضرر می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، اگر یک پیمانکار ۱۰۰ میلیون تومان طلب خود از دولت را امسال دریافت کند، بسیار بهتر از این است که 4سال دیگر، ۴۰۰ میلیون تومان به وی پرداخت شود، زیرا ۴۰۰ میلیون تومان4 سال دیگر، ارزشی معادل ۱۰۰ میلیون تومان امسال دارد. متاسفانه این دیدگاه در بین مردم وجود دارد که پس از کلنگ‌زنی یک پروژه، هیچ زمان مشخصی برای اتمام آن وجود ندارد و این موضوع موجب بدبینی مردم می‌شود. در سال‌های اخیر، ضعف مدیریت و بی‌برنامگی موجب آغاز پروژه‌های عمرانی بی‌حساب در شهرها شد. به جرات می‌توان گفت حدود یک‌سوم پروژه‌های عمرانی به‌علت سوءمدیریت و بی‌برنامگی‌ها آغاز شده و هم‌اکنون بلاتکلیف است.این کارشناس بااشاره به مشکلات موجود در زمینه تامین مالی پروژه‌ها افزود: نکته مهم، مشکلات موجود در نظام تامین مالی کشور است که راهکارهای عادی تامین مالی را در کشور ما به بن‌بست رسانده است. استفاده از منابع مالی و خطوط اعتباری خارجی، به‌دنبال سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در کشور ما است و بیشتر بخش‌های غیرکارآمد و خارج از اولویت کشور از این طریق تامین مالی می‌شود.
هاشم‌زاده در پایان گفت: نظام تامین مالی و بانکی کشور نیز به‌سمت اعطای اعتبارات به سایر بخش‌های اقتصادی با سوددهی بالا و در زمان کم رفته‌اند. بودجه دولتی و مالیات کفاف هزینه‌های پروژه‌های عمرانی را نمی‌دهد، نظام تامین مالی خارجی، به بخش‌هایی که خود تمایل داشته است و گاهی نیاز اصلی کشور نیست، پرداخت نمی‌شود. از طرف دیگر، در بخش اعتبارات بانکی نیز انحراف بسیار بالایی وجود دارد و باید برای اصلاح این روند فعلی حتی از همین حالا نیز تلاش‌هایی انجام بگیرد که تا چندین سال طول خواهد کشید تا به نقطه مطلوب برسد و در حال حاضر نمی‌توان انتظار معجزه در بخش‌های عمرانی را داشت.
سخن پایانی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پروژه‌های عمرانی نوسانات قیمتی و یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این است که ثبات قیمتی در کشور وجود ندارد و شهرداری به‌عنوان کارفرما از این بخش متضرر می‌شود. نوسان قیمتی باعث می‌شود کارفرما و پیمانکاران پروژه‌های عمرانی متضرر شوند، به‌طوری‌که افزایش یک‌باره نرخ به دوطرف آسیب می‌زند، اما افزایش نقطه‌به‌نقطه گریبان‌گیر شهرداری خواهد شد.
نقش سازمان‌ها، موسسات و بنگاه‌های اقتصادی در سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت بسیار مهم و حیاتی است و پیامدهای مثبت و منفی آن تا سالیان طولانی باقی خواهد ماند، از این‌رو می‌طلبد که برنامه‌ریزی فعالیت‌های مختلف دولت با بررسی دقیق و پس از مطالعات کافی و تحقیقات وسیع انجام گیرد، اما عملیات احداث تعداد بی‌شماری از پروژه‌های عمرانی دولت، از سال‌های قبل شروع و به‌صورت نیمه‌تمام رها شده است، همچنین عملیات احداث بـرخی پروژه‌ها خاتمه یافته اما به‌صورت بلااستفاده رها شده که این چالش‌ها بیانگر این مسئله است که یا نیازی به احداث و اجرای این قبیل پروژه‌ها نبوده و بدون تحقیق و بررسی کارشناسانه در برنامه‌ریزی فعالیت‌های دولت لحاظ شده است یا اینکه استراتژی لازم برای تامین منابع مالی و پوشش هزینه‌های آن اتخاذ نشده که هر 2 مورد ناشی از نداشتن برنامه‌ریزی صحیح و بررسی کارشناسانه است که در نتیجه سبب راکد ماندن مبالغ هنگفتی از سرمایه‌های عمومی می‌شود که می‌تواند در موارد دیگر راهگشای بسیاری از مشکلات اقتصادی جامعه باشد.
نویسنده:
