یکی از صنایعی که اثرگذاری غیرقابل‌انکاری در ایجاد شغل دارد، ساختمان‌سازی است و طبق آمارها در حال‌ حاضر بیش از ۳ میلیون نفر در سطح کشور در مشاغل مربوط به بخش ساختمان فعالیت دارند. البته باتوجه به اینکه پروژه‌های متعدد ساخت مسکن طی یک سال اخیر در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفته، احتمال افزایش تعداد شاغلان در فعالیت‌های بخش ساختمان وجود دارد. این در حالی است که رکود در تولید بخش مسکن در سال‌های اخیر دلیلی بر کاهش تعداد نیروی کار در این صنعت همچون سایر صنایع بوده، اما اکنون شرایط تغییر کرده و شاهد بازگشت دوباره رونق به این بخش هستیم. با در نظر گرفتن اینکه شعار امسال نیز تعیین‌ شده و دولت سیزدهم تاکیدات بسیاری روی ساخت انواع مسکن دارد، با رونق ساخت‌وساز در بخش مسکونی و به‌تبع ساختمان‌سازی تجاری و اداری، علاوه بر اینکه شاهد رونق صنعت ساختمان‌سازی در کشور خواهیم بود، به میزان شاغلان این صنعت هم افزوده می‌شود که کمک بزرگی برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور در شرایط کنونی که گرفتار تحریم و تورم است، خواهد بود. صمت در این گزارش نقش صنعت ساختمان در اشتغالزایی را بررسی کرده است.

لزوم حمایت جدی از کارآفرینان در صنعت ساختمان

صنعت ساختمان از بزرگ‌ترین صنایع هر کشور محسوب می‌شود و حدود یک‌سوم گردش مالی از این طریق تامین می‌شود. به‌همین دلیل، می‌توان ساختمان‌سازی را مادر صنایع دانست. گذشته از وابستگی اقتصادی و گردش مالی به صنعت ساختمان، میلیون‌ها نفر از افراد جامعه در بخش‌های مختلف این حوزه مشغول به فعالیت هستند و به‌نوعی در این صنعت نقش دارند. به‌طور طبیعی این افراد، خانواده و وابستگانی دارند که از راه ساختمان‌سازی امرار معاش می‌کنند.بنابراین، جامعه وابسته به صنعت ساختمان، آمار قابل‌توجهی را از آن خود کرده‌اند. در سال‌های اخیر، وجود تحریم‌های پی در پی و مشکلاتی که این صنعت را تهدید کرده، سبب شده که نیاز به اشتغال و موقعیت‌های اشتغالزا، بیش‌تر از قبل احساس شود، زیرا شرایط اقتصادی نامساعد، سبب کاهش فعالیت‌های ساخت‌وساز و افزایش نرخ بیکاری شده و این موقعیت مناسب‌ترین راه اشتغالزایی است.

در صنعت ساختمان، فضای کاری بسیار زیادی وجود دارد. از تامین‌کننده مواد اولیه مصالح ساختمانی تا مهندسان، صاحبان املاک و... هزاران موقعیت شغلی در این صنعت موجود هستند که می‌توان با سرمایه‌گذاری اندک در هرکدام، باتوجه به ظرفیت آنها اشتغالزایی کرد. به‌عبارتی، اگر یک صنعت مانند ساختمان موردحمایت قرار بگیرد، می‌تواند با سرمایه‌های اندک، موقعیت‌های شغلی بسیار متنوعی را که به دلایل مختلف از بین رفته یا کم شده‌اند، از نو ایجاد کنند و کم‌کم حوزه‌های کاری را گسترش دهند. صمت در این گزارش اهمیت موضوع اشتغالزایی در ساخت‌وساز را بررسی کرده است.

تاثیر قابل‌توجه بازار مسکن در اشتغالزایی

شهریار شقاقی، کارشناس بازار مسکن در رابطه با اشتغالزایی در صنعت ساختمان به صمت گفت: بازار مسکن یک بخش مولد است که تاثیر بسزایی در اشتغالزایی می‌گذارد، اما گاهی نظرات متفاوتی از این حیث عنوان می‌شود که با افزایش سرمایه‌گذاری در بخش مسکن، تعداد شاغلان افزایش نمی‌یابد، زیرا سرمایه‌گذاری در این بخش، با اتمام فعالیت ساختمانی به سرمایه یا دارایی در بخش‌های دیگر تبدیل ‌می‌شود و در صنعت ساختمانی انباشت نمی‌شود.

وی در ادامه افزود: لازم است، بپذیریم که این موضوع در صورتی اتفاق می‌افتد که ساخت مسکن به‌صورت مقطعی افزایش پیدا کند. در این حالت، سرمایه‌گذاری بخش مسکن به‌سمت دیگری هدایت و به‌طور عمده به دارایی مستغلاتی تبدیل می‌شود و پس از آن، باوجود جذب ارزش‌افزوده از بخش‌های دیگر، هیچ‌گونه اشتغالی را ایجاد نمی‌کند؛ این اتفاق در بیشتر کشورهای دنیا که با مشکل بر هم خوردن تعادل در عرضه و تقاضای مسکن روبه‌رو نیستند، در حال رخ دادن است.

این کارشناس تصریح کرد: اما این موضوع برای ما صدق نمی‌کند، چرا که کشور ما به‌قدری نیاز به ساخت‌وساز دارد که ممکن است،رفع این نیاز به ساخت و ساز، ده‌ها سال طول بکشد. همچنین در ایران چیزی در حدود ۷۰ درصد از بافت ساختمانی را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد و به‌دلیل مهاجرت جمعیت روستایی، شهرهای بزرگ در حال گسترده شدن هستند، از این‌رو ساخت مسکن در کشور ما از حالت مقطعی خارج و به یک نیاز دائمی تبدیل ‌شده، در نتیجه افزایش تولید و سرمایه‌گذاری در بخش مسکن می‌تواند به یک بازوی محرک برای اشتغالزایی تبدیل شود. شقاقی با تاکید بر این موضوع که تمایل نداشتن پیمانکاران به ساخت‌وساز و کاهش سرمایه‌گذاری در بخش مسکن، عامل مهمی در لطمه زدن به اشتغال صنعت ساختمان شده است، به صمت توضیح داد: سرمایه‌گذاران به‌دلیل نابسامانی‌هایی که در بخش اقتصادی کشور حاکم است، تمایلی به ورود به بخش تولید و مسکن ندارند، چرا که برگشت پول از این بازارها بسیار دشوار است، از این‌رو انگیزه بیشتری برای ورود به بازارهای مالی موازی اعم از طلا و ارز دارند که قابلیت نقدشوندگی سریع‌تری دارند و با ریسک کمتری همراه هستند.

وی در پایان گفت: دولت باید با عقد قراردادهای گوناگون و همکاری با پیمانکاران، زمین موردنیاز برای ساخت‌وساز را تامین کند و از پیمانکاران بخواهد در چارچوب این ضوابط فعالیت کنند و به تولید مسکن در کشور سرعت ببخشند. همچنین، باید با برنامه‌ریزی و توجه به اصلاحات اقتصادی، مسیر سرمایه‌گذاری را برای بخش خصوصی هموار کند. اگر این اتفاق رخ دهد، یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های سرمایه‌داران، ورود به بخش تولید است، در نتیجه با این اتفاق، صنعت ساختمان رونق می‌گیرد و رشد روزافزون اشتغالزایی در بخش‌های مولد به‌ویژه مسکن را شاهد می‌شویم، بنابراین نباید از سهم صنعت ساختمان‌سازی در اشتغالزایی غافل شد و برای توسعه آن لازم است به برنامه‌ریزی اصولی و کارشناسی، در راستای فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، پرداخته شود.

توان بالای صنعت ساختمان در ایجاد شغل

محمد عطاردیان، کارشناس مسکن در رابطه با این موضوع به صمت گفت: مباحثی از جمله ایجاد اشتغال برای بیش از یک‌میلیون نفر و نهضت ملی مسکن مطرح است، در صورتی که بخش ساخت‌وساز فعال شود، تعداد بسیاری از افراد مشغول به کار می‌شوند. طبق آمار منتشرشده در سازمان آمار و وزارت مسکن و شهرسازی، مسکن، رتبه اول را در زمینه اشتغال دارد و مشاغل ساختمانی در زمینه اشتغالزایی دارای توان بالایی هستند. از سوی دیگر، ساخت‌وساز باعث فعال شدن بخش‌هایی از جمله کارخانه‌های تهیه سیمان، مصالح ساختمانی طبیعی و تجهیزات داخلی می‌شود که با گسترده‌تر شدن این بخش‌ها، شاهد اشتغالزایی بیشتر خواهیم بود.

اعطای خط اعتباری و ارائه تسهیلات

عطاردیان با بیان اینکه ایجاد اشتغال نیاز به هماهنگی بین بخش دولتی و خصوصی دارد، گفت: دولت با تامین زیرساخت‌ها و بخش خصوصی با سرمایه‌گذاری و بکارگیری نیروی کار می‌تواند اشتغال گسترده را در کشور ایجاد کند که برای ایجاد اشتغال نیاز به خط اعتباری و ارائه تسهیلات است.اکنون‌که دولت با مشکل مالی روبه‌رو است، همه دستگاه‌ها باید با یکدیگر هماهنگ باشند و با شناسایی امکانات و ظرفیت‌های کشور در راستای اشتغالزایی حرکت کنند. معیشت و اقتصاد نیروی کار از جمله کارفرمایان و کارگران باید در مرحله نخست موردتوجه قرار گیرد تا با حل دغدغه‌های نیروی کار، برای اشتغال پایدار برنامه‌ریزی شود.

اشتغالزایی برای اقشار کم‌درآمد

عطاردیان خاطرنشان کرد: به‌دلیل شاغل بودن قشر ضعیف و متوسط جامعه در حوزه مشاغل ساختمانی؛ اشتغالزایی برای اقشار کم‌درآمد در اولویت است و به کاهش فقر هم کمک قابل‌توجهی می‌کند، حتی در شرایط رکود اقتصادی هم گسترش فعالیت‌ها در حوزه صنعت ساختمانی به بهبود وضعیت معیشتی کمک شایانی می‌کند. وی افزود: یکی از زیرساخت‌ها در اشتغال کشور در ارتباط با فضای کسب‌وکار است که در آن تقسیم وظایف برای دستگاه‌ها انجام شده است. اشتغالزایی، خود بخشی از صنعت ساختمان‌سازی است. این روزها پیشرفت فناوری سبب صنعتی شدن تمام بخش‌ها، به‌ویژه ساختمان‌سازی شده است. برای پیش بردن ساختمان‌سازی در کشور به‌سمت صنعتی شدن، باید از نوآوری‌های خلاقانه استفاده و متخصصان این حوزه را شناسایی و توانمندسازی کرد. از آنجا که نهاده‌های موردنیاز تولید در بخش مسکن به ارز خارجی و محصولات وارداتی متکی نیست، در شرایط کنونی تحریم و احتمال تداوم آتی این وضعیت، تقویت بازار ساخت‌وساز باید به‌عنوان یک ضرورت، از یک‌سو برای ایجاد اشتغال و از سوی دیگر برای افزایش تولید در سایر فعالیت‌های اقتصادی در اولویت قرار بگیرد. این کارشناس در پایان گفت: متاسفانه این روزها تمام افرادی که در حوزه ساختمان‌سازی و عمران و حوزه‌های مربوط به آن، فارغ‌التحصیل می‌شوند، تنها به فکر استخدام خود هستند و اگر موفق به استخدام شوند، رسالت خود را تمام‌شده می‌دانند. در صورتی که با نادیده گرفتن ظرفیت بالای این صنعت و استفاده نکردن از خلاقیت‌های خود، سبب افت کیفیت ساخت‌وساز می‌شوند و با بی‌توجهی به راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی در حوزه مسکن از موضوع اشتغالزایی دور می‌شوند.

سخن پایانی

رشد چشمگیر صنایع ساختمان در کشورهای پیشرفته صنعتی نشان از نقش بزرگ کارآفرینی در ایجاد موقعیت‌های شغلی بسیار است. هر کارآفرین، یک فرد با ایده‌های خلاقانه است و قبل از اینکه به فکر سرمایه‌گذاری شخصی باشد، از بین بردن بیکاری و رشد اقتصاد کشور را رسالت خود می‌داند. به‌همین دلیل، کارآفرینی بخش مهمی از صنعت ساختمان و یک حرکت خودجوش از سوی بخشی از افراد جامعه است و در صورتی که موردحمایت قرار بگیرد، می‌تواند کشور را همگام با کشورهای صنعتی دنیا در مسیر رشد به‌حرکت درآورد.دولت می‌تواند با فراهم کردن زمینه صنعتی‌سازی، اختصاص فضای کارگاهی، اعطای زمین‌های قابل‌ساخت در فضای شهری یا حداقل کاهش نرخ فروش زمین، کاهش سود وام‌های ساخت‌وساز و مهم‌تر از همه فرهنگ‌سازی کارآفرینی با برگزاری دوره‌های آموزش انگیزشی و...، استعداد افراد را به‌عنوان کارآفرین شکوفا کند. به‌طورقطع،افرادی که بضاعت مالی برای راه‌اندازی کسب‌وکاری را ندارند، هیچ‌گاه به استعدادهای خود بها نمی‌دهند. این افراد اگر به‌دنبال تامین مالی برای شروع کارآفرینی باشند با محدودیت‌های بسیاری مواجه می‌شوند که همین محدودیت‌ها، انگیزه آنها را برای ادامه مسیر از بین می‌برد، هرچند کارآفرینی یک حرکت ملی است، اما اگر بدون حمایت دولت و ارگان‌های وابسته به آن انجام گیرد، موفقیتی در آن حاصل نمی‌شود. نتیجه نیز، رکود روزبه‌روز صنعت ساختمان و تاثیر مخرب آن بر کل جامعه است.